احتمالا شما هم بارها و بارها در طول روز از فرزند خود می‌خواهید که پس از بازی، اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند. یا زمانی که از خواب بیدار می‌شود، تختش را مرتب کند. اما کودک شما به حرفتان گوش نمی‌دهد و نمی‌توانید او را قانع کنید که مرتب بودن بسیار مهم است.
با این توصیف چگونه باید با فرزندتان رفتار کنید تا نظم را یاد بگیرد و مهم‌تر این رفتار در او درونی شود؟ چه راهکارهایی برای آموزش نظم وجود دارد؟ ارتباط نظم و قانون چیست؟ چرا آموزش نظم به کودکان اهمیت دارد؟
در این مقاله ضمن پاسخ به سوالات فوق، مفهوم نظم و آموزش آن به کودکان را بررسی خواهیم کرد.
مفهوم نظم از نظر کودک
تعریف نظم معمولاً از نظر والدین و فرزندان شباهت زیادی با یکدیگر ندارد. برای مثال ممکن است شما به عنوان مادر وارد اتاق شوید و از بی‌نظمی و وسایلی که در جای خود قرار ندارد، غافلگیر شوید، اما فرزند شما تمام تلاش خود را برای منظم کردن اتاق انجام داده است. در این موارد برای آموزش نظم به کودک و رسیدن به یک تعریف واحد می‌توانید یک استراتژی در نظر بگیرید.
برای مثال می‌توانید اتاق کودک را به مناطق مختلف تقسیم کنید؛ سپس با کودک خود انتخاب کنید که می‌خواهید از کجا شروع کنید و هر روز یک بخش را تمیز کنید. با این استراتژی یک فرآیند طولانی برای نظم دادن به اتاق به بخش‌های کوچکتر تقسیم می‌شود.
حالا نظافت را با فرزند خود شروع کنید. جای قرار دادن اسباب‌بازی‌ها، کتاب‌ها، عروسک‌ها را برای او مشخص کنید. پس از آن، به کودک اجازه دهید تا کار را به تنهایی انجام دهد.
با این کار نه تنها فرزند شما به روند چیدمان اسباب‌بازی‌ها، کتاب‌ها و عروسک‌های خود علاقه‌مند خواهد شد. بلکه نظم را یاد می‌گیرد و با قوانین نحوه مراقبت از اشیای خود آشنا می‌شود. همچنین احساس می‌کند اتاق قلمرو اوست و از اینکه قوانین برای قلمرو خود دارد، احساس رضایت می‌کند.
ارزش نظم را به فرزندانمان بیاموزیم
بهترین راه آموزش به کودکان، از طریق عمل کردن است. برای مثال اگر هر روز به او بگویید که بعد از بازی اتاق خود را جمع کند، احتمال کمتری دارد که به نتیجه برسید. در مقابل؛
اگر به‌عنوان یکی از والدین کودک هر صبح بعد از بیدار شدن، رختخواب خود را مرتب کنید یا بعد از اینکه به خانه برمی‌گردید، لباس‌های کثیف خود را در سبد لباس‌ها می‌اندازید، این رفتارها در کودک شما هم درونی خواهد شد.
در این زمینه بهتر است درک و صبر زیادی به‌خرج دهید. برای مثال هنگام صحبت کردن با کودک از جملاتی مانند: “اینجا، مامان و بابا همه کارها را خودشان انجام می دهند، اما تو کارهای خودت را انجام نمی‌دهی و باعث خستگی ما می‌شوی.» استفاده نکنید. چرا که کودک احساس گناه و عصبانیت می‌کند. در مقابل می‌توانید بگویید که «می‌توانی به من کمک کنی؟ بدون کمک شما نمی‌توانم کارها را به‌خوبی انجام بدهم.»
چرا نظم برای کودکان مهم است؟
وقتی به‌عنوان والدین، برخی از وظایف خانه را به کودکان خود محول می‌کنید، استقلال و احساس مسئولیت را در کودکان پرورش می‌دهید. این کار همچنین باعث می‌شود که توانایی‌های حرکتی، خلاقیت و هماهنگی حرکتی لازم برای رشد طبیعی فیزیکی و روانی آن‌ها افزایش پیدا کند.
حفظ نظم و برنامه‌ریزی برای کودک به‌ویژه کودکان پیش دبستانی اهمیت زیادی دارد. چرا که باعث می‌شود برای رفتن به مدرسه آماده شوند و تمرکز بیشتری داشته باشند.
با سیستم‌سازی و تقسیم فضا، وسایل اتاق کودک را طوری بچینید که هر وسیله جای خود را داشته باشد. هدف شما باید این باشد که کتاب‌ها در قفسه‌های کتاب، اسباب‌بازی‌ها در صندوق‌های اسباب‌بازی، لباس‌ها در کمدها و وسایل مدرسه در یک مکان خاص نگهداری شوند.
چگونه نظم را به کودکان یاد بدهیم؟
به کودک بیاموزید که نظم و هرج‌ومرج را در اتاقش تشخیص دهد. در حین انجام یک بازی معمولی، به کودک نشان دهید که چگونه کتاب‌ها را به دقت روی قفسه کتاب بچیند (از نظر ارتفاع یا رنگ). توضیح دهید که انجام این کار از پاره شدن یا آسیب دیدن آن‌ها جلوگیری می‌کند. سعی کنید هر از گاهی فهرستی از اسباب بازی‌های قدیمی یا شکسته تهیه کنید. در نتیجه این کار، می‌توانید اسباب‌بازی‌ها را جایگزین کرده و فضایی بیشتری داشته باشید.
کودکان اغلب انگیزه‌ای برای انجام برخی از کارها ندارند. در نتیجه، یادآوری مکرر به آن‌ها، فراهم کردن زمینه، آموزش به کودک، دستور دادن و ایجاد برخی قوانین برای رسیدن به نتیجه لازم است.
صرف گفتن این نکته که «باید اتاق خود را تمیز کنی» کافی نیست. بهتر است به کودک توضیح دهیم که چرا تمیز کردن انجام می‌شود. مثلا «اگر چیزی را در جای خاص خود بگذاریم، پیدا کردن آن بسیار ساده‌تر خواهد شد. با این کار شما همیشه می‌دانید که هر چیزی کجاست، بنابراین برداشتن آنچه نیاز دارید ساده‌تر می‌شود. وقتی اتاق مرتب باشد، بسیار دوست‌داشتنی‌تر است.» بنابراین، اگر کودک اهمیت نظم را درک کند، انگیزه بیشتری برای انجام آن خواهد داشت.
مثال خوبی باشید و به نظم و سازمان معنی بدهید
کودکان خردسال آینه والدین خود هستند و در تمام جنبه‌های زندگی خود از آن‌ها تقلید می‌کنند. پس اگر مرتباً کاغذها، کتاب‌ها یا لباس‌های کثیف در اتاق پراکنده شده‌اند، انتظار نداشته باشید فرزندتان مرتب و تمیز باشد. با این حال، اگر خانه خود را مرتب نگه دارید و کودکتان مرتباً شما را در حال تمیز کردن مشاهده کند، متوجه می‌شود که نظافت یک فعالیت عادی و مهم است.
به‌خاطر داشته باشید که برای نظافت بهتر است کودک، زمان لذت بخشی را با والدین سپری کند. از این‌رو می‌توانید هنگام تمیز کردن، موسیقی پخش کنید، جوک بگویید، بازی کنید یا مسابقاتی را بین اعضای خانواده ترتیب دهید. میل به پیروزی در بازی به تمیز کردن کمک زیادی می‌کند.
آموزش تفاوت قانون و نظم
قانون و نظم با یکدیگر متفاوت‌اند؛ گرچه هر دو مفهوم برای آموزش یک ارزش اخلاقی به کودک ضروری هستند.
برای آموزش این دو مفهوم به کودک خود از مثال استفاده کنید تا بتوانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند.
به عنوان مثال قوانین خانه مانند شستن دست‌ها قبل از غذا خوردن را مرور کنید. توضیح دهید که اگر دست‌هایمان را نشوییم، باکتری‌ها وارد دهانمان شده و باعث بیماری می‌شوند. سپس برای او توضیح دهید که قانون هم همین کاربرد را دارد. مثلا ممکن است برای رفتن به مدرسه حتما باید واکسن بزنند. واکسن زدن باعث می‌شود که بچه‌ها سالم بمانند و مریض نشوند.
شما همچنین می‌توانید قانون‌های دیگری که برای ایجاد نظم رعایت می‌کنیم را به کودکان توضیح دهید. برای مثال به آن‌ها بیاموزید که چراغ راهنمایی از تصادف خودرو جلوگیری می‌کند و طبق قانون، همه ماشین‌ها در مقابل چراغ قرمز باید توقف کنند.
انضباط درونی در کودکان
نظم و انضباط درونی هنری است که به کودکان شما کمک می‌کند، بتوانند در موقعیت‌های مختلف بهترین تصمیم را بگیرند. آموزش دادن نظم به آن‌ها یاد می‌دهد که بر احساسات لحظه‌ای خود غلبه کنند.
در ادامه چند روش برای آموزش انضباط درونی به فرزندانتان بیان می‌کنیم:
حتی از فرزندان کوچک خود انتظار رفتار خوب داشته باشید
با وجود عشقی که به فرزند نوپای خود دارید، اگر رفتار بدی از خودش نشان داد مثلا با پا به شما لگد زد، به جای تشویق باید به او بگویید که این کار خوبی نیست و نباید آن را تکرار کند.
در انتظارات خود از رفتار فرزندانتان قاطع باشید
در شرایط مختلف در مورد انتظارتان از نظم با فرزند خود صحبت کنید؛ شب تولد، بعد از شام خوردن یا حتی زمانی که فرزند شما خسته است. این کار باعث می‌شود که فرزند شما متوجه شود که در شرایط مختلف نیز باید نظم را رعایت کند.
در شرایط مختلف در کنار فرزندتان باشید
وقتی مسابقه می‌دهید یا مشغول یک رقابت هستید، کودک را در کالسکه کنار خود قرار دهید تا شما را ببیند. هنگامی که در یک مرحله شکست می‌خوردید به عنوان یک الگو رفتار کنید و به آن‌ها نشان دهید که زندگی می تواند سرگرم کننده باشد، حتی زمانی که مطابق خواسته شما پیش نمی‌رود.
هرگز و هرگز پرخاش کردن آن‌ها در جمع را تحمل نکنید
اگر کودک شما در فروشگاه داد می‌زند و می‌خواهد از این طریق به خواسته خود برسد، خونسرد باشید و او را از فروشگاه خارج کرده و داخل ماشین ببرید تا آرام شود. اگر چند بار با کودک خود قاطع برخورد کنید، او متوجه می‌شود برای هر کاری قانون و نظمی وجود دارد.
برای رفتار خوب به کودکان رشوه ندهید!
اگر کودک شما برای رعایت نظم و ترتیب در خانه یا احترام به قانون خانواده، درخواست‌هایی مثل خرید اسباب‌بازی یا خوراکی مورد علاقه‌اش را می‌کند، نباید به او باج بدهید بلکه می‌توانید این موارد را به‌عنوان پاداش کارهای خوب در نظر بگیرید.
در انتخاب دوستانش حساسیت به خرج دهید
کودکان در موارد زیادی رفتار همسالان خود را تقلید می‌کنند. بنابراین اگر دوستان آن‌ها بداخلاق باشند، تاثیر منفی روی رفتار کودک شما خواهد گذاشت. از این‌رو حساسیت زیادی در محیط و افرادی که کودک شما با آن‌ها معاشرت می‌کند، داشته باشید.
برای کودک خود یک جایزه ویژه در نظر بگیرید
برای رفتارهای خوب کودک هر دو یا سه ماه یک‌بار چیزی که به آن علاقه دارد، به‌عنوان پاداش در نظر بگیرید. رعایت نظم به‌طور کلی باید در کودک درونی شود و لازم نیست هر بار او را با جایزه تشویق کنید؛ ولی از این طریق کودک شما یاد می‌گیرد که در آینده پاداشی برای این رفتار خوب او وجود دارد.
در تعریف و تمجید خود دقت کنید
رفتار خوب باید یک انتظار باشد، نه به عنوان وسیله‌ای اغراق‌آمیز؛ مثلا اینکه برای یک کار کوچک او را بهترین فرزند روی زمین بدانید و به او بگویید: «تو بهترین دختر کوچک دنیا هستی!»
بایدهای و نبایدها در انضباط کودکان
به‌عنوان والدین یا مربی برای آموزش نظم و انضباط به کودکان سعی کنید برخی نکات مهم را رعایت کنید. در ادامه چند مورد که به‌عنوان بایدها و نبایدها در انضباط کودکان به‌شمار می‌روند را بیان خواهیم کرد:
روحیه فرزندتان را تقویت کنید
برای شکل دادن به رفتار کودک، با صبر و مهربانی در کنار آن‌ها باشید. این کار باعث می‌شود کودک شما احترام گذاشتن را یاد بگیرد و برای خواسته شما ارزش قائل شود. کودکان به والدین خود نیاز دارند که با محبت آن‌ها را در آغوش بگیرند و برای رفتارهای درست تایید کنند. آن‌ها به شما نیاز دارند که تلاش‌هایشان را برای اینکه می‌توانند رفتار خود را کنترل کنند، تحسین کنید.
از رفتارهای منفی استفاده نکنید
رفتارهایی مثل بی انصافی و تنبیه شدید، بی‌حوصلگی و نتیجه‌گیری عجولانه، کمال‌گرایی و مقایسه‌های آزاردهنده یا رفتارهایی که باعث آزار کلامی یا عاطفی می‌شوند، تاثیر منفی بر فرزند شما خواهند گذاشت. هدف شما به‌عنوان والدین باید آموزش دادن رفتار درست به کودک بدون تضعیف روحیه او باشد.
انتظارات خود را به وضوح بیان کنید
ارتباط موثر قبل از بروز مشکلات را در اولویت قرار دهید؛ یعنی آنچه را که از فرزندانتان انتظار دارید که انجام دهند یا ندهند با جزئیات شرح دهید و در مورد پاداش‌ها و اینکه چه عواقبی دارد برای او توضیح بدهید. هنگامی که به فرزندان خود آموزش می دهید تا به حرف شما گوش دهند، گاهی اوقات نیاز به تذکر ساده دارید تا رفتار او درونی شود.
وقتی فرزندتان به حرف شما گوش نمی‌دهد، او را سرزنش و نصیحت نکنید!
در این شرایط واضح و با اعتماد به نفس با فرزندتان صحبت کنید و در صورت لزوم، قبل از بیان کلمات، کمی تمرین کنید. به فرزندانتان اجازه ندهید طوری با شما حرف بزنند که انگار همسن شما هستند.
فضایی را برای بچه‌ها باقی بگذارید تا مثل بچه‌ها رفتار کنند
بیش از حد سفت و سخت، مقید به قوانین نباشید. با این حال، هنگامی که فرزندان شما از مرزهای تعیین شده عبور می کنند، به آن‌ها تذکر بدهید یا اگر رفتار آن‌ها شدید بود، عواقبی را برایشان در نظر بگیرید. اما در این مورد سختگیری بی‌حد و مرز از خود نشان ندهید.
به کودکان اجازه دهید ترس‌ها و نگرانی‌های خود را بیان کنند
به کودکان اجازه بدهید نگرانی‌ها و سوالات خود را با شما مطرح کنند. اگر احساس کنند با هر رفتار بد یا سوالی که شاید از نظر شما پرسیدن آن درست نباشد، رفتار تندی با آن‌ها خواهید داشت، هیچ‌گاه رفتار درست را یاد نمی‌گیرند و ممکن است از روی ترس رفتاری که شما می‌خواهید را انجام دهند.
به کودکان کمک کنید تا رفتار نادرست خود را حل کنند
این کار به آن‌ها مهارت‌های حل مسئله را می‌آموزد و در تمام عمر به آن‌ها کمک می کند تا رفتار خود را به جای توجیه کردن آن، درست کنند. وقتی بدرفتاری را به عنوان یک «مشکل» تشخیص می‌دهید و از فرزندانتان می‌پرسید که قصد دارند در مورد مشکلشان چه کاری انجام دهند، متوجه می‌شوند که خودشان باید نقش رهبری را در یافتن راه‌حل به عهده بگیرند.
اجازه دهید فرزندانتان مسئولیت رفتار بد را بپذیرد
می‌خواهید برای کمک در دسترس باشید. اما تا حد امکان، اجازه دهید که بچه‌ها مسئولیت رفتارهای بد خود را بپذیرند تا برای رفع آن تلاش کنند. این نکته باعث می‌شود در تکرار رفتارهای نادرست نیز حساسیت بیشتری داشته باشند.
راهکارهای اجرایی برای آموزش نظم و ترتیب به کودکان
برای آموزش نظم به کودکان می‌توانید از چند راهکار کاربردی استفاده کنید. راهکارهایی که به شما کمک می‌کند همراه با بازی بتوانید، مفاهیم مختلف را به کودک خود یاد بدهید. در ادامه چند مورد را بیان خواهیم کرد.
توالی فعالیت‌ها
فعالیت‌های پشت سر هم و به‌صورت مرحله‌ای، مثال خوبی برای آموزش نظم هستند. در ادامه چند مثال کاربردی را با هم مرور می‌کنیم:
توالی تصاویر
چندین تصویر متوالی را از مجلات، کتاب‌های مصور یا بخش کمیک روزنامه برش دهید. مطمئن شوید که تصاویر دارای نظم مشخصی هستند. سپس نظم تصاویر را به هم بزنید. بچه‌های کوچکتر باید با دو بخش شروع/پایان یا اول/آخر شروع کنند، سپس به سه بخش و چهار بخش برسند.
در این بازی مثلا می‌توانید تصویری از یک سگ کثیف که نیاز به حمام دارد را انتخاب کنید. تصویر بعدی وان پر از آب، تصویر دیگر سگ در حال شستن و در نهایت تصویر دیگر سگ تمیز است.
وقتی کودک فکر می کند ترتیب درستی دارد، او را تشویق کنید تا به ترتیب با استفاده از تصاویر داستانی را تعریف کند. اگر ترتیب تصاویر درست نیست (تصویر یک سگ تمیز قبل از تصویر کسی که سگ را می‌شوید قرار داده شده است) از کودک بخواهید دلیل آن را بگوید و از او بخواهید که ترتیب را دوباره انجام دهد.
توالی عکس
از عکس‌های خانوادگی قدیمی کودک از دوران نوزادی تا به امروز استفاده کنید. عکس‌ها را به هم بزنید. از کودک بخواهید با توجه به اندازه او در عکس، عکس‌ها را مرتب کند. بر استفاده از اصطلاحات واژگانی مفاهیم اساسی مانند «کوچکتر»، «بزرگتر»، «کوتاه‌تر»، «قد بلندتر» و غیره تاکید کنید. از کودک بخواهید در هر یک از عکس‌ها درباره خودش صحبت کند. به عنوان مثال، “این زمانی است که من به دنیا آمدم. بعد، سینه‌خیز رفتن را یاد گرفتم. وقتی بزرگتر شدم راه رفتن را یاد گرفتم. اکنون می‌دانم چگونه دوچرخه‌سواری کنم.”
ترتیب حروف و اعداد
دانش‌آموزانی که شروع به یادگیری و تشخیص حروف و اعداد کرده‌اند، می‌توانند از کارت‌های فهرست یا کاغذ فلش کارت حروف و اعداد بسازند. با استفاده از دو تا شش حرف/اعداد، از کودک بخواهید حروف را به ترتیبی که در حروف الفبا نشان داده می‌شوند یا اعداد را همان‌طور که در یک خط اعداد نشان می‌دهند، مرتب کند.
توالی داستان
برای کودکان کوچکتر، جملات ساده را از داستان‌ها برش دهید یا چند جمله را خودتان انتخاب کنید. از داستانی چهار تا شش جمله‌ای یا شعری چهار تا شش خطی استفاده کنید. این فعالیت همچنین می‌تواند از ردیف‌های آهنگ‌های آشنا/قافیه‌های مهد کودک (مانند تولدت مبارک) باشد.
کدام راه رفتن؟
یک مسیر آشنا در خانه، محله یا مدرسه خود و مقصد آشنا دیگری انتخاب کنید. از کودک بخواهید مسیر را طی کند و نقشه‌ای با نمادهایی برای نشان دادن مکان های مسیر بکشد. بچه‌های بزرگتر می‌توانند دستورالعمل‌ها را در مراحل شماره‌دار یا در یک پاراگراف بنویسند. نقشه/مسیرها را به کودکان دیگر بدهید تا ببینند آیا می‌توانند راه خود را به مقصد بیابند یا خیر.
مراحل آشپزخانه
وارد آشپزخانه شوید و با استفاده از چند ماده یک ظرف آماده کنید. برای کودکان کوچکتر یک ساندویچ، یک کاسه غلات، یا میان‌وعده دیگری که نیازی به استفاده از اجاق گاز یا اجاق گاز ندارد، درست کنید. در حین آشپزی در مورد آماده‌سازی غذا صحبت کنید. سپس، از کودک بخواهید مراحل را تکرار کند، آن را بنویسد یا نقاشی از تصاویر بکشد که آماده‌سازی را نشان می‌دهد.
سخن پایانی
آموزش نظم به کودکان یکی از مهم‌ترین آموزش‌هایی است که باید از سال‌های ابتدای شروع شود. به‌عنوان والدین با استفاده از راهکارهایی ساده می‌توانید به کودک خود یاد بدهید که چگونه پس از بازی اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند یا به قوانین خانه احترام بگذارد. مهم‌ترین راهکار خود شما و رفتارهایی است که در طول روز در مورد نظم دارید. چرا که کودکان شما را به‌عنوان الگوی خود می‌بینند.
دیدگاهها