آموزش کودکان در ارتباط با کودکان استثنایی یکی از اصول حیاتی و حساس در عرصه آموزش و پرورش است. این حوزه نیازمند فهم عمیقی از نیازها، توانمندی‌ها و چالش‌هایی است که کودکان با نیازهای خاص با انها مواجه می‌شوند. کودکان با نیازهای خاص، افرادی هستند که در یک یا چند جنبه از رشد و توانمندی‌های طبیعی بیش از حد مشکل دارند و نیازمندی‌های خاصی در زمینه آموزش، پرورش و پشتیبانی دارند.
در حالی که هر کودک به‌نوعی منحصربه‌فرد است، کودکان با نیازهای خاص ممکن است به شیوه‌های یادگیری و توجه ویژه‌ای نیاز داشته باشند. این امر نیازمند آگاهی، تسلط و ابزارهای مناسبی از سوی معلمان، والدین و ذینفعان است. مهم است که معلمان و والدین بتوانند به‌درستی به این نیازها پاسخ دهند تا کودکان استثنایی بتوانند به حداکثر توانایی خود برسند و در جامعه به‌صورت مستقل و پایدار شکوفا شوند. در ادامه مقاله از سری مقالات روانشناسی کودک به بحث آموزش کودکان در رابطه با کودکان استثنائی می‌پردازیم.
کودکان استثنایی چه کسانی هستند؟
کودکان با نیازهای خاص یا کودکان استثنایی افرادی هستند که در یک یا چند جنبه از رشد و توانمندی‌های طبیعی خود مشکل دارند. این مشکلات ممکن است به واسطه عوامل فیزیولوژیک، روانشناختی، یادگیری یا اجتماعی ناشی شده باشند. کودکان استثنایی نیازمند فرآیندها و رویکردهای خاصی برای پشتیبانی و رشد خود هستند. همچنین بهتر است بدانید کودکی که از نظر هوش برتر از همسالان خود باشد نیز کودک استثنایی تلقی می‌شود.
انواع کودکان استثنایی
همانطور که گفته شد کودکان استثنایی گروهی گسترده از افراد هستند که نیازهای آموزشی، اجتماعی، روانشناختی یا فیزیکی خاصی دارند که ممکن است از نیازهای متوسط آنهایی که در جامعه معمولی دیده می‌شوند، متفاوت باشد. این دسته از کودکان شامل افراد با اختلالات طیف اتیسم، اختلالات رشدی، اختلالات یادگیری، ناتوانی‌های حرکتی، ناتوانی‌های شنوایی یا بصری، ناتوانی‌های روانی، افراد با استعداد و توانمندی‌های استثنایی و دیگر شرایطی که به نیازهای خاص و متفاوتی نیاز دارند، می‌شود.
توصیه: حتما مقاله روانشناسی کودکان استثنائی را مطالعه کنید.
کودکان با اختلالات طیف اتیسم
کودکان با اختلالات طیف اتیسم (autism spectrum disorder – ASD) یک گروه از کودکان استثنایی هستند که تفاوت‌های بالقوه در تفکر، تفسیر، ارتباطات اجتماعی و رفتار را تجربه می‌کنند. این تفاوت‌ها ممکن است از نظر شدت برای هر کودک متفاوت باشند. کودکان اتیسم ممکن است دشواری در برقراری و نگهداری ارتباطات میان فردی داشته باشند. این شامل دشواری در استفاده از زبان برای ارتباطات اجتماعی و درک بیانی دیگران می‌شود یا ممکن است به رفتارهای تکراری مانند تکان‌دادن، گردش در محل یا تمایل به تمرکز بر یک موضوع خاص داشته باشند. مشکلات حسی: برخی از کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است حساسیت بیش از حدی نسبت به محیط و محرک‌های حسی مختلف داشته باشند؛ مانند نورهای شدید، صداهای بلند یا بوهای مختلف. برخی از این افراد نیز ممکن است دشواری در درک مفاهیم انتزاعی یا مفاهیم اجتماعی داشته باشند و به مسائل به‌شکل متفاوتی نگریسته و آنها را درک کنند.
کودکان دارای اختلالات رشدی
کودکان دارای اختلالات رشدی عموماً به‌عنوان کودکان با اختلالات تکاملی شناخته می‌شوند. این افراد گروهی از کودکان هستند که در فرآیند رشد و توسعه‌شان مشکلاتی دارند. این اختلالات می‌توانند به‌عنوان اختلالات در زمینه‌های زبان، توانایی‌های حرکتی، توانایی‌های اجتماعی، توانایی‌های خودمراقبتی یا توانایی‌های رفتاری مشاهده شوند.
مدیریت اختلالات رشدی شامل برنامه‌های درمانی و آموزشی است که به منظور بهبود توانایی‌های کودکان و کمک به آنها در توانایی‌های روزمره‌شان ارائه می‌شود. این برنامه‌ها معمولاً شامل مداخلات آموزشی تخصصی، مشاوره خانواده و استفاده از تکنیک‌های تربیتی و رفتاری مناسب برای هر کودک است. همچنین، تشخیص زودهنگام و شناخت دقیق اختلالات رشدی می‌تواند از اهمیت بسیاری برخوردار باشد؛ زیرا این امر می‌تواند فرصت بهتری برای مداخله و پشتیبانی موثر باشد.
کودکان دارای اختلالات یادگیری
کودکان دارای اختلالات یادگیری یا LD (Learning Disabilities) گروهی از کودکان هستند که در فرآیند یادگیری مشکلاتی دارند که با استانداردهای مورد انتظار برای سن و نوعشان مغایرت دارد. این مشکلات می‌تواند در زمینه‌های مختلفی از جمله خواندن، نوشتن، ریاضیات، شناخت، حافظه، توجه یا استفاده از زبان برای ارتباطات اجتماعی وجود داشته باشد.
کودکان دارای ناتوانی‌های حرکتی
کودکان دارای ناتوانی‌های حرکتی یا DCD (Developmental Coordination Disorder) گروهی از کودکان هستند که مشکلاتی در توانایی‌های حرکتی خود دارند که با عادت‌ها و استانداردهای مورد انتظار برای سن و جنسیتشان مغایرت دارد. این مشکلات ممکن است در توانایی‌های زیر تاثیرگذار باشند:
- مهارت‌های حرکتی ظریف: شامل مهارت‌هایی مانند نوشتن، استفاده از قلم، بستن دکمه‌ها و کارهای دیگری که نیاز به حرکات دقیق دست و انگشتان دارند.
- مهارت‌های حرکتی درشت: شامل مهارت‌هایی مانند پرتاب و گرفتن، راه‌رفتن، تعادل و حرکاتی که نیاز به کنترل حرکات بدن دارند.
- هماهنگی حرکتی: ممکن است کودکان مشکلاتی در هماهنگی حرکات مختلف بدن داشته باشند، مثلاً در بازی ورزشی یا در تمرینات تندرستی.
- توانایی‌های مکانی: ممکن است دشواری در درک مکان و فضا، تفاوت میان راست و چپ یا مشکلاتی در حرکت در فضا داشته باشند.
- توانایی‌های شناختی و شناختی-حرکتی: برخی از کودکان ممکن است مشکلاتی در توانایی‌های شناختی مرتبط با حرکت داشته باشند، مانند برنامه‌ریزی و مدیریت زمان.
مدیریت ناتوانی‌های حرکتی شامل برنامه‌های آموزشی و درمانی مناسب با نیازهای هر کودک است. این برنامه‌ها ممکن است شامل فعالیت‌های توانمندسازی و توانبخشی حرکتی، مشاوره و پشتیبانی فردی و خانواده و همکاری با معلمان و متخصصین مختلف از جمله فیزیوتراپیست‌ها، مهارت‌آموزان و روان‌شناسان باشد. اهمیت شناسایی زودهنگام و مداخله مناسب با نیازهای هر کودک ناتوانی‌های حرکتی به منظور کمک به آنها در بهبود توانایی‌های حرکتی و ارتقای کیفیت زندگی‌شان بسیار زیاد است.
کودکان دارای ناتوانی‌های شنوایی یا بصری
کودکان دارای ناتوانی‌های شنوایی یا بصری یک گروه از کودکان هستند که با مشکلاتی در شناخت، تفسیر یا تفاوت در استفاده از حواس شنوایی یا بصری مواجه هستند. این مشکلات ممکن است از نظر شدت و نوع مختلف باشند.
کودکان دارای ناتوانی‌های روانی
کودکان ممکن است دارای انواع مختلفی از ناتوانی‌های روانی باشند. این مشکلات می‌توانند از نظر عوامل مختلفی مانند ژنتیک، محیط، فرهنگی و آموزشی ناشی شوند. در اینجا برخی از انواع شایع ناتوانی‌های روانی کودکان آورده شده است: بیش فعالی، اختلالات اضطرابی، اختلال روانی خودکشی و افسردگی، اختلال کم‌توجهی و هیجانی.
مشکلاتی که کودکان استثنایی دارند
درک‌نشدن کودکان استثنایی توسط دیگران یکی از مسائل مهم و مرتبط با زندگی این کودکان است. این موضوع می‌تواند برای خود کودکان استثنایی و همچنین خانواده‌هایشان تأثیرات مخربی داشته باشد. درک‌نشدن می‌تواند به‌علت نداشتن اطلاعات کافی درباره ویژگی‌ها و نیازهای این کودکان یا براساس تبعیض‌های اجتماعی و نگرش‌های منفی باشد. برخی از اثرات درک‌نشدن کودکان استثنایی توسط دیگران عبارتند از:
- احساس انزوا و تنهایی
- کاهش اعتماد به نفس
- افزایش استرس و اضطراب
- مشکلات در روابط اجتماعی
- عدم دسترسی به فرصت‌ها و خدمات
- تبعیض و آسیب‌های روانی و اذیت‌شدن توسط دیگران
احساس انزوا و تنهایی
وقوع تعارضات اجتماعی و فاصله‌گذاری از سوی دیگران به‌علت عدم درک و قبولی می‌تواند باعث افزایش احساس انزوا و تنهایی در کودکان استثنایی شود.
کاهش اعتماد به نفس
احساس عدم مقبول بودن در محیط‌های اجتماعی ممکن است منجر به کاهش اعتماد به نفس و احساس ناتوانی در کودکان استثنایی شود.
افزایش استرس و اضطراب
تجربه‌نکردن حمایت و درک از طرف دیگران می‌تواند به افزایش استرس و اضطراب در کودکان استثنایی منجر شود.
مشکلات در روابط اجتماعی
نبود درک و توجه از سوی دیگران می‌تواند باعث مشکلات در روابط اجتماعی کودکان استثنایی با همسالان و دیگران شود.
عدم دسترسی به فرصت‌ها و خدمات
درک‌نشدن کودکان استثنایی می‌تواند منجر به عدم دسترسی آنها به فرصت‌های آموزشی، اجتماعی و حمایتی شود و این امر می‌تواند رشد و توسعه آنها را محدود کند.
تبعیض و آسیب‌های روانی و اذیت‌شدن توسط دیگران
تجربه تبعیض و عدم درک و اذیت‌شدن از سوی همسالان ممکن است به آسیب‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب و استرس منجر شود که بر روی زندگی کودکان استثنایی تأثیرات مخربی خواهد داشت.
برای کمک به رفع این مشکلات، آموزش و افزایش آگاهی در مورد نیازها و ویژگی‌های کودکان استثنایی، ترویج فرهنگ قبولی و توجه به تنوع و ایجاد فضاها و محیط‌های پذیرایی و حمایتی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
آموزش به کودکان در رابطه با کودکان استثنایی
نه تنها بزرگسالان در حامعه باید نکته های مهم در برخورد با کودکان استثنائی را بدانند، بلکه این نکات باید به کودکان نیز آموزش داده شود. آموزش به کودکان درباره کودکان استثنایی می‌تواند به ترسیم تصویری مثبت و فهم درستی از تنوع و اختلافات انسانی کمک کند. این نوع آموزش می‌تواند به دانش اطلاعاتی، احترام به اختلافات و همدلی با دیگران کمک کند. در بخشی از مقاله چندین روش و مفهوم برای آموزش به کودکان درباره کودکان استثنایی آورده شده است:
- استفاده از داستان‌ها و کتاب‌ها
- بحث و گفتگو
- تجربیات عملی
- مدرسه و محیط آموزشی
- نقش‌آفرینی
- اهداف آموزشی خاص
استفاده از داستان‌ها و کتاب‌ها
داستان‌ها و کتاب‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا با وجود تنوع و اختلافات در جامعه آشنا شوند. انتخاب کتاب‌ها و داستان‌هایی که شخصیت‌های متنوعی را به تصویر می‌کشند، می‌تواند به فهم بهتر کودکان از تنوع و تفاوت‌ها کمک کند.
بحث و گفتگو
برگزاری گفتگوهای باز و بحث‌ها در مورد مسائلی که به تنوع و اختلافات انسانی مربوط هستند، می‌تواند به کودکان کمک کند تا از دیدگاه‌های مختلف آگاه شوند و به دنبال فهم بهتری از جهان اطراف خود بگردند.
تجربیات عملی
برگزاری فعالیت‌های تجربی که کودکان را با موضوعاتی مرتبط با تنوع و تفاوت‌ها در معرض قرار می‌دهد، می‌تواند به فراگیری عمیق‌تر مفاهیم کمک کند.
مدرسه و محیط آموزشی
ایجاد محیط‌های آموزشی که تنوع و تفاوت‌های فردی و فرهنگی را تحت توجه قرار دهد، می‌تواند به کودکان کمک کند تا از جوانب مختلف جهان آگاه شوند و احترام به اختلافات را تجربه کنند.
نقش‌آفرینی
نقش‌آفرینی شخصیت‌های مثبتی که با تنوع و تفاوت‌های انسانی کار می‌کنند، می‌تواند به کودکان الگویی برای احترام به اختلافات و قبو‌کردن آنها بیاموزد.
اهداف آموزشی خاص
در مدارس و محیط‌های آموزشی، ایجاد اهداف آموزشی مرتبط با تفهیم تنوع و قبولی اختلافات می‌تواند به توسعه آگاهی و تفکر تحلیلی در کودکان کمک کند.
هدف اصلی آموزش به کودکان درباره کودکان استثنایی، فراهم کردن یک محیط قابل‌قبول و پذیرش اختلافات است که به کودکان کمک می‌کند تا از نظر اجتماعی و روانی رشد کنند و به فردی با احترام و آگاهی در جامعه تبدیل شوند.
نکاتی که باید در رابطه با کودکان استثنایی به کودکان خود بیاموزیم
به‌عنوان والدین یا مربیان، آموزش به کودکان درباره کودکان استثنایی می‌تواند به تربیت ارزش‌هایی مثل احترام، همدلی و فهم تنوع در جامعه کمک کند. در اینجا چندین نکته کلیدی برای آموزش به کودکان در این زمینه آورده شده است که عبارتند از: قبولی و احترام به اختلافات، توجه و حساسیت به نیازهای دیگران، اهمیت قبولی و دوستی، اشتراک‌گذاری تجربیات، آگاهی از اختلافات و… .
قبولی و احترام به اختلافات
به کودکان آموزش دهید که هر فرد متفاوت است و تنوع یکی از ثروت‌های بزرگ جامعه است. آنها را تشویق کنید که از تنوع به‌عنوان یک فرصت برای یادگیری و رشد استفاده کنند.
توجه و حساسیت به نیازهای دیگران
آموزش به کودکان درباره نیازها و مشکلات کودکان استثنایی و تشویق آنها به ارائه حمایت و کمک به دیگران می‌تواند احساس مسئولیت و همدلی را در آنها تقویت کند.
اهمیت قبولی و دوستی
به کودکان بیاموزید که قبولی و دوستی برای همه افراد بسیار مهم است. آنها را تشویق کنید که با دیگران با احترام رفتار کنند و از نظرات و تجربیات آنها استفاده کنند.
به‌اشتراک‌گذاری تجربیات
تشویق کودکان به درمیان گذاشتن تجربیات مثبت و منفی خود با دیگران و گفتگو در مورد راه‌حل‌ها و راهکارهای ممکن برای مشکلات می‌تواند ارتباطات آنها را بهبود بخشد.
آگاهی از اختلافات
به کودکان بیاموزید که اختلافات از نظر فیزیکی، شناختی و رفتاری بین افراد محتمل است و آنها باید با احترام به و فهم این اختلافات پاسخ دهند.
جمع بندی
این مقاله در خصوص آموزش کودکان در ارتباط با کودکان استثنایی نوشته شد. همانطور که اشاره شد آموزش به کودکان درباره تنوع و تفاوت‌ها در جامعه می‌تواند به آنها کمک کند تا از ارزش تنوع در جامعه آگاه شوند و احترام به همه افراد را تقویت کنند. تربیت کودکان به اهمیت محافظت و حمایت از دیگران به‌خصوص از کودکان استثنایی، آنها را به فردی با احساس مسئولیت و همدلی تبدیل می‌کند. این نگرش نه تنها به کودکان کمک می‌کند تا به‌شکلی موفق در محیط اجتماعی شرکت کنند، بلکه می‌تواند به ایجاد یک جامعه متنوع‌تر و هموارتر کمک کند.
دیدگاهها