ترس از جدایی، یا اضطراب جدایی، به‌عنوان یک حالت شدید از ترس در مواجهه با جداشدن از یک شخص عزیز یا ازدست‌دادن کسی است که دوستش داریم. این نوع اضطراب معمولاً در نوزادان و کودکان، زمانی که مادر یا پرستار آنها را ترک می‌کنند، بیشتر دیده می‌شود. بااین‌حال، تأثیرات آن ممکن است به صورت قابل‌توجهی در بزرگ‌ترها نیز دیده شود.
احتمالاً شما نیز تجربه احساس نگرانی در مورد ازدست‌دادن کسانی که دوستشان دارید را داشته‌اید. وقتی این احساس با رفتارهای مناسب سن تداخل پیدا کند، به اختلال تبدیل می‌شود که نیاز به درمان دارد.
ترس از افراد غریبه و اضطراب جدایی معمولاً در بازه سنی 6 ماه تا 3 سال بسیار شایع است. این وضعیت معمولاً به‌عنوان یک قسمت طبیعی از رشد کودک در نظر گرفته می‌شود که کودک به‌طور عمومی و به‌صورت خودبه‌خود از آن عبور می‌کند. اما شدت این اضطراب در زمان جداشدن از والدین ممکن است در بزرگسالی منجر به اثرات منفی قابل‌توجهی در فرد شود.
اگر شما نیز همواره با این احساس نگرانی مواجه هستید یا کودک عزیزتان به شما چسبیده است و نگران جداشدن از شماست، ما در این مقاله از سری مقالات آموزشی سلاله، به بررسی علت، علائم، روش‌های تشخیص و در یک مقاله دیگر به تشریح راهکارهای درمانی اضطراب جدایی خواهیم پرداخت.
تعریف اضطراب جدایی
اضطراب جدایی نوعی نگرانی و هراس است که در آن فرد تجربه مضطرب‌شدن، استرس و ناراحتی شدید را به‌دلیل دوری یا ازدست‌دادن فرد مهمی تجربه می‌کند.
واقعیت این است که اضطراب جدایی به‌عنوان یک اختلال روانی به احساسات شدیدی اشاره دارد که فرد در مواجهه با دوری یا ازدست‌دادن فرد مهم دچار آن می‌شود. این احساسات شامل ناراحتی، نگرانی، ترس از تنهایی، فراموشی، ناتوانی در مقابله با مسائل روزمره و حتی فروپاشی عاطفی است.
توصیه: بازی هایی برای کاهش اضطراب کودکان را مطالعه نمایید!
اضطراب جدایی در کودکان و نوزادان
درصورتی‌که نوزادان و کودکان نوپا تشخیص دهند یکی از والدین ترکشان کرده یا امکان جدایی از او وجود دارد، احتمالاً به اضطراب جدایی دچار شده و حالت بی‌قراری شدیدی تجربه خواهند کرد. این آشفتگی و نگرانی در نوزادان، به‌عنوان اضطراب جدایی از مادر شناخته می‌شود که تماماً طبیعی است و یکی از مراحل رشد عاطفی نوزادان نیز محسوب می‌شود.
در کودکان نوپا، به‌ویژه کودکان زیر 3 سال، این اضطراب به‌عنوان یک وضعیت طبیعی در نظر گرفته می‌شود. اغلب آنها به مادر خود چسبیده، گریه می‌کنند و در هنگام ترک والدین برای رفتن به مهدکودک یا در مواجهه با پرستار کودک، ممکن است مقاومت نشان دهند.
تبدیل‌شدن اضطراب جدایی به اختلال در کودکان
همانطور که گفته شد، اضطراب جدایی به‌عنوان یک فرآیند طبیعی در رشد نوزاد شناخته می‌شود. اما زمانی که شدت مضطرب‌شدن به حدی افزایش می‌یابد که دیگر رفتار کودک متناسب با سن او نباشد (به‌عنوان مثال، اضطراب جدایی در کودکان 5 ساله به‌عنوان یک واکنش طبیعی محسوب نمی‌شود)، دراین‌صورت به‌عنوان یک اختلال شناخته خواهد شد.
از دیدگاه روانشناسان، رفتارها و احساسات هیجانی مرتبط با اضطراب جدایی باید حداقل چهار هفته به طول بیانجامد و تأثیر آن بر عملکرد طبیعی کودک به‌گونه‌ای باشد که امکان شناسایی آن به‌عنوان یک اختلال ممکن شود و مراحل درمان آغاز گردد.
تفاوت اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان
اضطراب جدایی همانطور که گفته شد در بزرگسالی نیز ممکن است رخ دهد. بااین‌حال تفاوت‌هایی در کودکان و بزرگسالان دارد که طبق مواردی که در زیر توضیح می‌دهیم، می‌توان آنها را از هم متمایز کرد:
1. شکل بروز اختلال اضطراب جدایی
- در کودکان: این اضطراب معمولاً با وجود ترک یا جدایی از والدین یا افراد نزدیک مرتبط است؛ به‌خصوص در سنین کودکی.
- در بزرگسالان: اضطراب جدایی می‌تواند به دلیل جدایی از شریک عاطفی، ازدست‌دادن کسانی که دوستشان دارند یا حتی جداشدن از کارها و موقعیت‌های مهم در زندگی ایجاد شود.
2. علائم و نشانه‌های اضطراب جدایی
- در کودکان: این علائم ممکن است شامل گریه، مقاومت در مواجهه با جدایی، افزایش وابستگی به والدین و ترس از تنهایی باشد.
- در بزرگسالان: نشانه‌ها ممکن است شامل ناراحتی عاطفی، اضطراب، افسردگی، کاهش عملکرد شغلی یا اجتماعی و حتی مشکلاتی در خواب باشد.
3. مدت تداوم اثرات اختلال اضطراب جدایی
- در کودکان: اغلب اضطراب جدایی در کودکان به‌صورت موقت و به‌طور طبیعی در رشد عاطفی آنها اتفاق می‌افتد و با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
- در بزرگسالان: اگر اضطراب جدایی به‌صورت مداوم و با تأثیرات قابل‌توجه بر عملکرد زندگی ادامه یابد، ممکن است نیاز به مداخله‌های حرفه‌ای و درمانی داشته باشد.
4. تأثیر بر عملکرد
- در کودکان: ممکن است تأثیرات این اضطراب بر رفتار و روند توسعه عاطفی کودکان دیده شود.
- در بزرگسالان: اثرات ممکن است بر عملکرد اجتماعی، شغلی، حتی حافظه و تمرکز اثرگذار باشد و زندگی عادی فرد به چالش کشیده شود.
علل بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان
اختلال اضطراب جدایی در کودکان ممکن است از عوامل متنوعی نشأت بگیرد. برخی از علل اصلی این اختلال عبارتند از:
تجربه جدایی زودرس:
کودکانی که با تجربه جدایی زودرس از والدین یا افراد معنی‌دار دیگر روبرو شده‌اند، ممکن است به دلیل تغییرات ناگهانی در محیط زندگی خود با اضطراب جدایی مواجه شوند.
احتمال ازدست‌دادن:
هرگونه نشانه یا احتمال ازدست‌دادن فرد مهمی در زندگی، مانند جداشدن از والدین به دلیل رفتن به مهدکودک یا مسائل خانوادگی، می‌تواند عاملی برای ایجاد اضطراب جدایی در کودکان باشد.
تغییرات در زندگی خانوادگی:
وقوع تغییرات مهم در زندگی خانوادگی، مثل انتقال به یک مکان جدید یا تغییر در وضعیت اقتصادی خانواده، می‌تواند نگرانی و اضطراب جدایی را در کودکان ایجاد کند.
تجربه رخدادهای ترسناک:
کودکانی که با رویدادهای ترسناک مثل حوادث و تجربیات ناخوشایند مواجه شده‌اند، ممکن است اضطراب جدایی را به‌عنوان یک مکمل در کنار ترس و نگرانی‌هایشان تجربه کنند.
نقص در تعامل اجتماعی:
کودکانی که با نقص در مهارت‌های اجتماعی روبرو هستند و قابلیت برقراری ارتباط مؤثر با دیگران را ندارند، ممکن است در مواجهه با جدایی، احساس ناتوانی و نگرانی کنند.
وراثت و عوامل ژنتیکی:
عوامل وراثتی و ژنتیکی نیز می‌تواند در بروز اضطراب جدایی نقش داشته باشد و این اختلال به‌صورت خانوادگی به کودک منتقل شود.
تأثیرات محیطی:
محیط زیست کودکان، از جمله محیط خانوادگی و مدرسه، می‌تواند بر شکل‌گیری اضطراب جدایی تأثیرگذار باشد و برخی از کودکان را به سمت تجربه این اختلال در زندگی کودکی خود بکشاند.
علائم بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان
علائم رایج اضطراب جدایی در کودکان عبارتند از:
- اظهار پریشانی مکرر و غیرمعمول درباره پیش‌بینی یا دوری از خانه و عزیزان
- تجربه نگرانی دائمی و بیش از حد در مورد ازدست‌دادن والدین یا عزیزان به دلیل بیماری یا فاجعه
- نگرانی مستمر از اتفاقات ناگوار مانند گم‌شدن یا ربوده‌شدن که باعث جدایی از والدین یا سایر عزیزان خواهد شد
- امتناع از ترک خانه به دلیل ترس از جدایی
- خودداری از اینکه در خانه تنها باشد و اصرار بر حضور پدر، مادر یا دیگر عزیزان در خانه
- کمترین میل به خوابیدن یا امتناع از خوابیدن بدون حضور والدین یا عزیزان در نزدیکی
- تجربه کابوس‌های تکراری در مورد جدایی
- شکایت مکرر از علائم فیزیکی مانند سردرد، درد معده یا علائم دیگر هنگام مواجهه با جدایی از والدین یا عزیزان
علائم اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان
اشخاص مبتلا به اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالی، هنگامی که عزیزان خود را از دست می‌دهند، ممکن است با سطوح بالای اضطراب و گاهی حتی با حملات پانیک روبرو شوند.
افراد تحت‌تأثیر این اختلال ممکن است از مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی خودداری کنند یا در مواجهه با دوری از عزیزان، با احساسات شدید از اندوه و غم روبرو گردند، که می‌تواند با مشکلات تمرکزی نیز همراه باشد. در والدین، این اختلال ممکن است به سخت‌گیری منجر شود و روابط‌شان را تحت‌تأثیر قرار دهد.
علائم دیگر این اختلال عبارتند از:
- ترس بی‌اساس از احتمال ربوده‌شدن، مجروح‌شدن یا تجربه مرگ برای خود یا عزیزان
- تردید شدید و پیوسته یا امتناع از ترک‌کردن عزیزان
- مشکلات در خوابیدن هنگام دوری از عزیزان به دلیل ترس از وقوع حوادث ناخوشایند
- حملات افسردگی یا اضطراب مرتبط با هر یک از مسائل فوق
نشانه‌های اضطراب جدایی در سنین مختلف
همانطور که اشاره شد، اضطراب جدایی در کودکان تا سن 18 ماهگی طبیعی است اما وابستگی شدید کودک به والدین و ناتوانی آنها در مواجهه با جدایی بعد از 3 سالگی می‌تواند نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی باشد. این نشانه‌ها در هر سنی قابل‌مشاهده است اما در دوره‌های خاصی از رشد بیشتر دیده می‌شود.
نشانه‌های اضطراب جدایی در کودکان 3 تا 5 ساله
در کودکان 3 تا 5 ساله معمولاً مشکلات خوابیدن وجود دارد. آنها قادر به تنها خوابیدن در اتاق خود نیستند و نیاز به حضور یک فرد بزرگسال دارند تا هنگام خواب در کنار آنها بماند. اگر از خواب بیدار شوند به اتاق والدین یا خواهر و برادران بزرگتر خود می‌روند. این کودکان به‌شدت با کابوس‌ها و وحشت‌های مرتبط با خواب مواجه می‌شوند.
نشانه‌های اضطراب جدایی در کودکان 5 تا 8 ساله
در کودکان 5 تا 8 ساله بیشترین نگرانی مربوط به صدمه دیدن از افرادی است که به آنها دلبستگی دارند و از رفتن به مدرسه امتناع می‌کنند. این کودکان نیز تمایل دارند تا والدین خود را سایه‌به‌سایه دنبال کنند و انتظار دارند که فرد یا افرادی تا وقت خواب کنار آنها باشند.
نشانه‌های اضطراب جدایی در کودکان 9 تا 12 ساله
کودکان 9 تا 12 ساله، هنگام جداشدن از والدین، گوشه‌گیر، بی‌تفاوت، غمگین و دچار کاهش تمرکز می‌شوند. آنها با شکایت‌های جسمی مانند دل‌درد یا درد معده، از حضور در مدرسه خودداری می‌کنند و گاهی با قشقرق تلاش می‌کنند تا از مدرسه خارج شوند.
نشانه‌های اضطراب جدایی در نوجوانان
در نهایت، نوجوانان مبتلا به اضطراب جدایی اغلب شکایت‌های بدنی، از جمله درد معده یا دل‌درد دارند و بدون حضور والدین در فعالیت‌های مدرسه شرکت نمی‌کنند.
اضطراب جدایی در نوزادان
از لحظه تولد تا 6 ماهگی، نوزاد به‌طور طبیعی اضطراب جدایی ندارد. این به دلیل آن است که در این دوره، حافظه نوزاد به‌اندازه کافی پیشرفت نکرده و قادر به تمایز چهره‌ها از یکدیگر نیست. در این مدت نوزاد در آغوش مادر یا افراد آشنا آرام می‌گیرد اما این موضوع نشانگر عدم میل به آغوش افراد غریبه نیست. با گذر زمان و رشد بیشتر نوزاد، تجربه‌های جدیدی برای او پیش می‌آید.
حالا کودک توانایی چرخش چهارسویی دست و پاهای خود را پیدا کرده و شروع به جستجو و بررسی محیط اطراف می‌نماید. او از مادر خود جدا شده و به‌تدریج نسبت به محیط اطراف اطلاعات کسب می‌کند. در این مرحله، نوزاد به آرامی درک می‌کند که او و مادرش افراد متفاوتی هستند. بااین‌حال، او همچنان به مادر وابسته بوده و شروع فرآیند کشف استقلال و تجربه ابتدایی اضطراب جدایی را آغاز می‌کند.
اضطراب جدایی در یک سالگی
از حدود شش ماهگی، اضطراب در مواجهه با افراد دیگر برای کودکان به‌عنوان یک پدیده طبیعی و همه‌گیر ظاهر می‌شود و نشانگر آگاهی آنها از جداشدن از مادر خود است. در این بازه زمانی کودکان به‌طور معمول تنها در آغوش مادران خود آرام می‌گیرند و اگر کسی به‌جز مادر یا افرادی که همواره آنها را مشاهده می‌کنند آنها را بغل کند، گریه می‌کنند.
این گریه‌ها ناشی از این است که کودکان چهره‌ای را مشاهده می‌کنند که به مادرشان شباهت ندارد. با گذر از شش ماهگی، حافظه کودکان به‌حدی پیشرفت کرده است که تفاوت چهره‌ها را تشخیص داده و می‌دانند این چهره، چهره‌ی مادر نیست. این واقعیت باعث ایجاد حس ناامنی و بی‌تابی در آنها می‌شود. امنیت در این سن برای کودکان از طریق حضور مادر فراهم می‌شود و هرچه که غیر از این حالت باشد، ناامنی را به وجود می‌آورد. بنابراین نمایش اضطراب در زمان جداشدن از مادر و حضور کنار یک غریبه برای کودکان در این سن، به‌عنوان یک واکنش طبیعی محسوب می‌شود.
اضطراب جدایی در دو سالگی
از حدود 18 ماهگی، اضطراب کودک به‌تدریج کاهش می‌یابد و این کودک به‌دلیل پیشرفت در حرکت و زبان، بیشتر قادر به کنترل خود شده و مسلط به خود می‌شود. به همین دلیل در مواجهه با جدایی از مادر، کودک بهتر می‌تواند از خود مراقبت نموده و در غیاب مادر خود، خودش را سرگرم کند و با محیط اطراف ارتباط برقرار کند.
اضطراب جدایی در کودکان سه ساله
بعد از 18 ماهگی، کودک باید به‌طور طبیعی توانایی تحمل جدایی از مادر را کسب کند. اما در برخی از کودکان، به‌دلیل عوامل ذاتی، شرایط محیطی یا احتمالا اضطراب‌های مادر، مرحله استقلال تا سن سه سالگی طولانی‌تر می‌شود و گاهی این فرایند استقلال تا سن پنج سالگی ادامه دارد.
البته شرکت در مهدکودک و فعالیت‌های گروهی پس از سه سالگی به‌خوبی به رشد استقلال و کاهش تدریجی اضطراب جدایی او کمک می‌کند. بااین‌حال، پس از سه سالگی باید توجه بیشتری به بررسی اضطراب جدایی در کودک شود و اگر احتمال وجود اضطراب ژنتیکی یا حتی مشاهده اضطراب در افراد دیگر خانواده وجود داشته باشد، مناسب است درمان را از این سن به کمک متخصص و روان‌شناس کودک شروع کنید.
انواع اضطراب جدایی در کودکان
اضطراب جدایی کودکان ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد. در حالت کلی این شکل از اضطراب انواع مختلفی دارد. در این بخش انواع اضطراب جدایی کودکان را شرح می‌دهیم و هریک را تعریف می‌کنیم.
اضطراب جدایی کودک در مهد کودک
وقتی کودکان برای اولین بار با مفهوم جدی جدایی در زمان ورود به مهدکودک روبرو می‌شوند، علائم اضطراب جدایی نظیر نگرانی، فکرهای ناامنی و احساس تنهایی در آنها آشکار می‌شوند. این اضطراب ممکن است به‌دلیل غیبت مادر و تجربه یک محیط غریبه باشد.
اضطراب جدایی کودک از مادر
اگر کودک احساس کند دنیا بدون حضور مادر یا مراقب اصلی خطرناک است و احتمالاً نیازهایش برآورده نخواهد شد، دلبستگی ناامنی در او شکل می‌گیرد. این اضطراب ممکن است منجر به وابستگی زیاد به مادر و تردید در مواجهه با دنیای بیرونی شود.
اضطراب جدایی در کودکان پیش‌دبستانی
ورود به پیش‌دبستانی با تغییرات بزرگ در محیط و تجربه‌های جدید همراه است. کودکانی که تاکنون تجربه مهد نداشته‌اند، ممکن است با اضطراب جدایی در مواجهه با این محیط جدید روبرو شوند.
اضطراب جدایی در کودکان در مدرسه
کودکان با شخصیت خجالتی و محتاط، حتی پس از تجربه مهد و پیش‌دبستانی، هنگام ورود به مدرسه نیز ممکن است علائم اضطراب جدایی از خود نشان دهند. محیط بزرگتر و پرچالش مدرسه ممکن است برای آنها چالش‌برانگیز باشد.
اضطراب جدایی در کودکان طلاق
کودکان در مواجهه با جدایی والدین، به‌ویژه از والدینی که به آنها دلبستگی بیشتری دارند، علائم اضطراب جدایی مانند نگرانی، حالت تهوع و دل‌درد را تجربه می‌کنند. این اضطراب ممکن است از دیدگاه کودکان به‌معنای یک جدایی همیشگی تفسیر شود.
جمع‌بندی
در این مقاله از سری مقالات آموزشی مرکز سلاله، به تحلیل و بررسی موضوع مهمی تحت‌عنوان اضطراب جدایی کودکان پرداخته شد. دانستیم که مفهوم اضطراب جدایی به‌عنوان یک واکنش طبیعی به جدایی از شخص یا محیط مهم و منبع امنیت اشاره دارد اما درصورت تأثیرگذاری طولانی‌مدت بر زندگی روزمره کودکان یا بزرگسالان، این اضطراب ممکن است به‌عنوان اختلال اضطراب جدایی شناخته شود.
تفاوت اصلی بین این دو در نحوه تأثیر آنها بر زندگی فرد است؛ اختلال اضطراب جدایی با وقوع مداوم اضطراب و تأثیرات منفی در زندگی روزمره فرد، معمولاً به‌صورت مستمر و پایدار ادامه پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، این اختلال می‌تواند طی مدت زمان طولانی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. در مقابل، اضطراب جدایی به‌عنوان یک واکنش گذرا و موقتی، به‌مرور زمان تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و کاهش پیدا می‌کند. بنابراین در وهله اول به جای درمان دارویی اضطراب در کوکان، بهتر است که با انواع اضطراب آشنا باشیم و راهکارهای مقابله با اضطراب در کودکان را برای برطرف کردن مشکل آنها پیش رو بگیریم. در مقاله دیگر از سلاله راهکارهای درمان اختلال اضطراب جدایی شرح داده می‌شود.
منابع:
Separation Anxiety Disorder in Children
دیدگاهها