اعتماد به نفس در کودکان یکی از مهم‌ترین ارکان شخصیتی است که در کودکی شکل می‌گیرد. عاملی که علاوه‌بر کودکی، سهم بزرگی در بزرگسالی و انتخاب‌ها و عملکردهای فرد دارد. پس چه بهتر که از سنین کودکی، روش‌ها و بازیهای افزایش اعتماد به نفس در کودکان را بیاموزیم و آنها را با کودک خود انجام دهیم.
در این مقاله ضمن بیان مفهوم اعتماد به نفس در کودکان دبستانی به روش‌های تقویت اعتماد به نفس و نقش آن در پیشرفت تحصیلی و تاثیر اعتماد به نفس پایین در زندگی روزمره کودکان اشاره می‌کنیم. همچنین راهکارها و بازیهای افزایش اعتماد به نفس در کودکان را معرفی خواهیم کرد.
اعتماد به نفس در کودکان دبستانی
عزت نفس یعنی دوست داشتن خود، احساس ارزشمند بودن، باور داشتن به خود و شناختن توانایی و مهارت‌ها. عزت نفس به کودکان اعتماد به نفس می‌دهد.
هنگامی‌که کودکان چیز‌های جدید را امتحان می‌کنند، با چالش‌‌هایی روبرو می‌شوند، یاد می‌گیرند و رشد می‌کنند. به همین دلیل است که عزت نفس بخش مهمی از رشد کودک به‌شمار می‌رود.
در مدرسه، کودکان ممکن است خود را با دوستان و همکلاسی‌ها مقایسه کنند. در این سن، عزت نفس به عوامل مختلفی مربوط می‌شود؛ مثل اینکه بچهها چقدر سریع یاد می‌گیرند، چگونه در جمع یا با همسالان رفتار می‌کنند، در ورزش و فعالیت‌های فیزیکی چه عملکردی دارند یا تا چه اندازه راحت دوست پیدا می‌کنند.
گاهی چالشهای مدرسه باعث کاهش عزت نفس کودک شما شود، زیرا ممکن است، فرزند شما برای اولین بار احساس کند نسبت به دیگران توانمندی کمتری دارد. اما عزت نفس به آنها کمک می‌کند یاد بگیرند برای دوست داشته شدن، ارزشمند بودن و توانایی، نیازی به کامل بودن در همه چیز ندارند.
راه‌های افزایش عزت نفس کودکان در مدرسه
در اینجا چند راه وجود دارد که با به‌کارگیری آنها می‌توانید به افزایش عزت نفس کودک خود کمک کنید:
- در پایان روزی که به‌مدرسه رفته، محبت و نوازش بیشتری به او بدهید: فرزندتان را تشویق کنید زمانی که برای اولین بار همه چیز طبق برنامه پیش نمی‌رود، دوباره تلاش کند. می‌توانید با کلمات و ادبیات خود به او بگویید: «برو، دوباره امتحانش کن، من معتقدم که می‌توانی آن را انجام دهی».
- موقعیتهای اجتماعی پیچیده را به فرزندتان آموزش دهید: برای مثال، زمانی که می‌خواهد با کسی دوست شود به او بگویید که ابتدا لبخند بزند. اگر پاسخ لبخند شما را داد یعنی او هم می‌خواهد با شما بازی کند. می‌توانید این موقعیت‌ها را با فرزندتان در یک بازی شبیه‌سازی کنید.
- برای اطلاع از وضعیت فرزندتان با معلم او صحبت کنید و از این طریق، رابطه خوبی بین مدرسه و خانه ایجاد کنید.
ارتباط با سایر افرادی که به کودک اهمیت می‌دهند برای عزت نفس آن مهم است. این مسئله کمک می‌کند تا حس خود را نسبت به آنچه که تجربه می‌کنند، تقویت کنند. مثلا می‌توانید فرزندتان را تشویق کنید که پدربزرگ و مادربزرگ، خاله، عمو و عمو‌هایش را ببیند یا همراه او در یک کلاس آموزشی یا باشگاه ورزشی شرکت کنید.
تقویت اعتماد به نفس در کودکان و پیشرفت تحصیلی
دوران دبستان نقش مهمی در شکل‌گیری عزت نفس و اعتماد به نفس کودک دارد. قبل از شروع ابتدایی، بیشتر کودکان روز‌ها را با والدین خود می‌گذرانند، بدون برنامه خاصی زندگی می‌کنند و مسئولیت زیادی ندارند. اما همه این‌ها با شروع مدرسه تغییر می‌کند. در این دوره تغییراتی اتفاق می‌افتد که باعث تغییر در عزت نفس کودک می‌شود و می‌تواند آثار منفی روی آن بگذارد. این مسئله تا حد زیادی تحت تأثیر نحوه سازگاری آنها با محیط جدید است و اینکه چگونه با همسالان خود کنار می‌آیند.
کودکانی که عزت نفس بالایی دارند معمولاً با چالشهای جدید به طور مؤثرتری کنار می‌آیند، موفقیت بیشتری در مدرسه کسب می‌کنند و به طور کلی، مشکلات شخصی و رفتاری کمتری دارند.
برعکس، کودکان با عزت نفس پایین، اضطراب و سرخوردگی بیشتری را تجربه می‌کنند. علاوه بر این، عزت نفس پایین می‌تواند باعث منفعل شدن کودکان و کناره گیری از مدرسه و دوستان شود.
تقویت اعتماد به نفس کودک
از آنجایی که عزت نفس، نقش مهمی در رشد کلی نگرش و شخصیت کودک دارد، والدین می‌توانند از پنج استراتژی خاص برای تقویت احساسات مثبت و اعتماد به نفس کودک خود استفاده کنند.
- از تشویق مثبت استفاده کنید
یکی از بهترین راه‌‌ها برای تقویت عزت‌نفس در کودک، تشویق مثبت در زمانی است که فرزندتان کاری را که شما آموزش داده‌اید، انجام می‌دهد. زمانی که کودک تلاش خود را به خوبی نشان می‌دهد، باید تحسین شود، حتی اگر موفق نشود.
- آموزش‌های لازم در امور اجتماعی را به آنها بدهید
قبل از درگیر شدن در یک فعالیت یا روال جدید، جزئیات رفتار خوب را به وضوح برای فرزندتان توضیح دهید. به عنوان مثال، اگر فرزند شما قصد دارد در اولین مهمانی با همسالان خود شرکت کند، باید از قبل به کودک خود کمک کنید که چگونه با دیگران تعامل داشته باشد. برای آماده کردن فرزندتان، توضیح دهید که چگونه با دوستان خود مودب باشد، چگونه خود را معرفی کند و با چه روش‌هایی از دوستان خود تعریف کند.
- بازخورد مناسب داشته باشید
هنگامی‌که فرزندتان درگیر فعالیت یا تعامل جدیدی می‌شود، بازخورد مناسب به فرزندتان بدهید. کار‌هایی که به خوبی انجام داده و آنچه را که می‌تواند بهبود بدهد را برجسته کنید.
- کمک کنید تا باور‌های نادرست خود را از بین ببرد
اگر کودک شما باور‌های نادرست مختلفی را در مورد تواناییهای خود دارد فوراً این باور‌ها را با کودک خود شناسایی و اصلاح کنید.
- عشق و حمایت مداوم ارائه دهید
کودکانی که از محبت و حمایت برخوردارند، تمایل بیشتری به ایجاد مفاهیم عزت نفس و ارزش خود دارند. عشق و حمایت اغلب به این معناست که زمانی را از یک برنامه شلوغ برای نشستن و گپ زدن یا بازی با فرزندتان اختصاص دهید.
اهمیت اعتماد به نفس سالم در دانش آموزان
- ترس و اضطراب کمتر
سطح بالاتری از اعتماد به نفس به کودک کمک می‌کند که اضطراب کمتری داشته باشد. تواناییهای خود را درک و موضوعات و سرگرمی‌‌های جدید را کشف کند. همچنین برای آنچه می‌خواهد تلاش کند، بدون اینکه نگران تصور دیگران نسبت به خودش باشد.
- بهبود انگیزه
اعتماد به نفس پایین می‌تواند باعث شود کودک احساس کند دستیابی به اهداف و رویا‌هایش غیرممکن است یا او ارزش دستیابی به خواسته‌هایش را ندارد. اگر به کودک کمک کنید با گام‌‌های کوچک به سمت اهداف، اعتماد به نفس خود را افزایش دهد، احساس موفقیت می‌کند. این حس موفقیت، او را در شرایط سخت به جلو حرکت می‌دهد.
- انعطاف پذیری بیشتر
اعتماد به نفس به دانش‌آموزان کمک می‌کند با سهولت بیشتری با شکست‌‌هایشان کنار بیایند. کودکان تاب‌آور به‌جای اینکه در اثر شکست ناامید شوند، سریع بلند می‌شوند، از اشتبا‌هات خود درس می‌گیرند و دوباره تلاش می‌کنند. آنها می‌پذیرند که شکست بخشی از زندگی است و در نتیجه در زندگی موفق‌تر خواهند بود.
- کمک بهبود روابط با سایر افراد
بهبود اعتماد به نفس برای کودکانی که از قلدری یا طرد شدن از گروه‌های دوستانه در مدرسه ناراحت هستند، لازم و ضروری است. اعتماد به‌نفس بالا باعث می‌شود که کودکان بتوانند با همسالان خود ارتباط بهتری داشته باشند و در گروه‌های دوستانه به‌سادگی پذیرفته شوند.
تاثیر اعتماد به نفس پایین در کودکان
گاهی کودکان در مدرسه ابتدایی، متوجه می‌شوند که در درک مطالب مشکل دارند. آنها حتی ممکن است در دوست‌یابی موفق نباشند یا در معرض قلدری هم مدرسه‌ای خود باشند. چنین مواردی می‌تواند بر عزت نفس کودک تأثیر منفی بگذارد. در این موارد کودکان به شدت نسبت به همسالان خود حساس می‌شوند.
اعتماد به نفس قوی می‌تواند به کودکان انرژی و شهامت لازم برای رسیدن به اهداف بزرگ را بدهد. کودکی که اعتماد به نفس ندارد ممکن است در موقعیتهای مختلفی که به چالش کشیده می‌شود، نتواند از پس مشکلات برآید. به همین دلیل باید ریشه مشکلات فرزندتان را درک کرده و از عواملی که باعث اعتماد به نفس پایین در کودک می‌شوند، پرهیز کنید.
چه عواملی باعث اعتماد به نفس پایین در کودک می‌شوند؟
- کمبود تشویق
کودک برای باور استعداد و تواناییهای واقعی خود، نیاز به تشویق بزرگسالان دارد. این تشویق به آنها اعتماد به نفس می‌دهد. در مقابل کمبود تشویق، احساس سرخوردگی به آنها می‌دهد.
- نقد مداوم
اگر والدین مدام به کودک خود انتقاد کنند یا او را سرزنش کنند، کودک پیام منفی در مورد خودش دریافت کند. در کودک احساس می‌کند که برای مقابله با چالش‌ها و رسیدن به اهدافش به اندازه کافی توانا، قوی یا باهوش نیست و برای رسیدن به هدف خود تلاش نمی‌کند.
- محافظت بیش از حد یا اضطراب والدین
برخی از والدین به طور ناخواسته اعتماد به نفس کودک را با محافظت بیش از حد یا دور کردن او از استقلال از بین می‌برند. چنین کودکی به این باور می‌رسد که افکار و تواناییهای او دارای نقص هستند و برای تصمیم گیری و امتحان کردن چیز‌های جدید به کمک نیاز دارد.
- مقایسه‌‌های منفی
مقایسه باعث از بین رفتن حس اعتماد به نفس و ارزشمندی کودک می‌شود، زیرا او این پیام را دریافت نمی‌کند که توانمند و باهوش است. هنگامی‌که دو کودک را در کنار یکدیگر قرار می‌دهید و نقاط قوت یک کودک را در مقابل ضعف‌های کودک دیگر برجسته می‌کنید، احساس بی‌ارزشی و آسیب می‌کند.
- انتظارات غیرواقعی
همه بچهها به اهداف نیاز دارند. با این حال، اگر والدین انتظارات غیر واقعی را به کودک تحمیل کنند، او احتمالاً با برآورده کردن این انتظارات مشکل خواهد داشت. با هر شکست ، اعتماد به نفس کم ضربه شدیدی به او می‌زند. زیرا احساس می‌کند که نمی‌تواند به درستی فکر و عمل کند و پیشرفت مطلوبی داشته باشد.
بازیهای افزایش اعتماد به نفس در کودکان
بچهها فرشته‌‌های کوچک با اعتماد به نفس مثبت هستند که برای یافتن دوستان در مدرسه مشکلی ندارند. با این حال متأسفانه، بسیاری از آنها دچار شک و تردید و پر از افکار منفی می‌شوند.
والدین نگرانی هستند که می‌گویند بچه‌‌هایشان اغلب خودشان را تحقیر می‌کنند و این جملات را می‌گویند: «من در بعضی چیز‌ها آنقدر خوب نیستم یا در هیچ چیز خوب نیستم!» یا «هیچ کس در کلاس مرا دوست ندارد».
این بچهها نسبت به بقیه بچهها نسبتاً خجالتی و از نظر شخصیتی درون‌گرا هستند و اغلب از بعضی چیز‌ها، ناراضی به نظر می‌رسند. این برای کودک و البته والدین بسیار ناراحت کننده است. اما اگر کودک شما چنین تصوری می‌کند یا چنین احساسی دارد با چند راهکار و بازی ساده می‌توانید، این مشکل را حل کنید.
برای کودک خود وظیفه تعیین کنید
تعیین تکالیف متناسب با سن، به فرزندتان نشان می‌دهد که در مورد چیز مهمی به او اعتماد دارید. این به کار یادآوری می‌کند که در یک تیم است مثلا وقتی آینه را تمیز یا ظرف‌ها را جمع می‌کند به او پنج امتیاز بدهید، حتی اگر این کار به‌طور کامل انجام نشده باشد.
به صدای منفی ذهن، یک اسم بدهید
همه ما یک صدای ذهنی داریم که گاهی ما را سرزنش می‌کند. این صدا در کودکان گاهی بسیار پر رنگ است. به کودک خود بگویید که می‌تواند برای این منتقد درونی‌اش یک اسم بگذارد و وقتی سراغ او آمد، به او بگوید: «می‌دانم این تو هستی. فعلاً به اینجا خوش آمدید.» اگر فرزندتان با صدای درونی منفی دست و پنجه نرم می‌کند، با این ابزار به او قدرت دهید.
به روش‌های مختلف کودک خود را تحسین کنید
اگر کودک شما از تحسین شفاهی خوشحال می‌شود، دیدن آن به صورت نوشتاری او را بسیار شگفت‌زده می‌کند. یک شیشه و چند نوار کاغذ بردارید. به هر یک از اعضای خانواده یک رنگ متفاوت اختصاص دهید. وقتی چیزی را می‌بینید که قابل قدردانی است، رنگ آن شخص را بگیرید، یادداشت کوتاهی بنویسید و آن را در شیشه بگذارید. بچه ها هم می‌توانند بنویسند. زمانی که همه خانواده کنار هم هستند، این یادداشت‌ها را با هم بلند بلند بخوانید.
یک لیست برنده تهیه کنید
گاهی اوقات فقط باید آنچه را که انجام داده‌اند به آنها یادآوری کنید. بسیاری از بزرگسالان این کار را در پایان یک سال انجام می‌دهند و به تصمیمات سال نو فکر می‌کنند.
نگاه به موفقیت‌‌هایی مانند «یاد گرفتم بند کفش‌‌هایم را ببندم» یا «من تمام نمره‌‌های بالا را در ریاضی به دست آوردم» راهی موثر است برای اینکه مطمئن شوید کودک چالشهای بعدی می‌تواند را به خوبی از سر می‌گذارند! سعی کنید با کودکان خود هدف گذاری مناسب داشته باشید.
کلمه‌های رایج را تغییر دهید
با این کار ساده، تغییر بزرگی در واژگان فرزندانتان خواهید دید. مثلاً وقتی فرزند شما گوجه‌فرنگی را خرد می‌کند، به‌جای «آفرین» به او بگویید: «خیلی خوب بود». در مرحله بعد که او این کار را بهتر انجام داد، از کلمه قوی‌تری استفاده کنید. مثلاُ بگویید: «عالیه» و همین روند را ادامه دهید تا او هم عملکرد خود را بهتر کند. اگر به جای کمال، پیشرفت را هدف گذاری کنید، فرزندتان اعتماد به نفس پیدا می‌کند زیرا پیشرفت همیشه دست یافتنی است.
از قدرت «هنوز» استفاده کنید
افزودن این کلمه ساده یعنی «هنوز» یک بازی را تغییر می‌دهد. مثلاً «من نمی‌توانم دوچرخه‌سواری کنم» را به «هنوز نمی‌توانم دوچرخه‌سواری کنم» و «من نمی‌دانم چگونه انگلیسی صحبت کنم» را به «هنوز نمی‌دانم چگونه انگلیسی صحبت کنم» تغییر دهید. افزودن «هنوز» یک بن بست را به روشی برای رسیدن، تبدیل می‌کند.
آماده کردن وسایل پیک نیک
به فرزند خود بگویید که به یک پیک نیک در حیاط خلوت می‌رویم و از او بخواهید که هر چه لازم است را جمع‌آوری کند. در این مرحله با تفکیک وسایل مختلف به او کمک کنید با حفظ استقلال فکری بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد.
مثلاً زمانی که برنامه نا‌هار را طراحی می‌کند استقلال خود را به کار می‌گیرد و باید به تمام لوازم مورد نیاز ما فکر کند. سعی کنید از ایجاد یک لیست یا پرسیدن از فرزندتان که به یاد دارد وسایل خاصی را بسته بندی کند، خودداری کنید. به جای اینکه بگویید «یادت رفت بشقاب‌‌ها را بسته بندی کنی» بپرسید: «آیا ما همه چیز‌هایی را که برای سرو غذا نیاز داریم، برداشتیم؟» اینجا اگر چیزی را فراموش کرده باشد، از اشتبا‌هاتش درس می‌گیرد و می‌فهمد باید از راه‌های مختلف برای انجام یک کار استفاده کند.
نکات مهم در افزایش اعتماد به نفس در کودکان
- اعتماد به نفس، بخش مهمی از شخصیت است که باید از سنین کودکی شکل بگیرد. کودکان با اعتماد به نفس بالا نه تنها در تحصیل موفق‌ترند بلکه روابط اجتماعی بیشتری دارند.
- شکل‌گیری اعتماد به‌نفس در کودکان به عوامل مختلفی بستگی دارد که شما به‌عنوان والدین می‌توانید نقش به‌سزایی در آن داشته باشید. تشویق و بازخوردهای مناسب، آموزش به کودک، کنترل اضطراب و غیره از جمله مواردی هستند که از سوی والدین تامین می‌شوند.
- از سوی دیگر اگر کودک شما اعتماد به‌نفس پایینی داشته باشد، می‌توانید راهکارهای ساده‌ای برای کمک کردن به او استفاده کنید.