قصه‌ها کودکان را به دنیای جادویی می‌برند که علاوه بر لذت بردن، به کمک قصه، مفاهیم مختلف را یاد می‌گیرند و مهارت‌های خود را تقویت می‌کنند. به همین دلیل، اهمیت قصه‌گویی برای کودکان و همچنین آموزش روش‌های آن برای والدین و مربی کودک را نمی‌توان نادیده گرفت.
در این مقاله با قصه‌گویی و روش‌های آن آشنا می‌شویم، تفاوت قصه‌گویی و کتابخوانی را بررسی می‌کنیم و نگاهی به فواید قصه و قصه‌خوانی در رشد کودک می‌اندازیم. در پایان هم به بیان تکنینک‌های قصه‌گویی و ارتباط آموزش و داستان می‌پردازیم.
قصه‌گویی چیست؟
قصه‌گویی هنر قدیمی استفاده از کلمات به‌صورت خلاقانه و تعاملی‌ست که یکی از بهترین روش‌های آموزش به کودکان به شمار می‌رود.
قصه‌ها برای همه بچه‌ها جذاب هستند و می‌توانند باعث تخیل آنها شوند. همچنین در یادگیری و رشد مهارت‌های کلامی آنها هم تاثیر دارند.
کودکان عاشق داستان هستند. داستان‌های جادویی که می‌توانند سیارات دیگر، موجودات، هیجان و خیلی چیزهای دیگر خلق کنند. در عین حال همه چیز را شگفت‌انگیز جلوه دهند. داستان‌ها می‌توانند بچه‌ها را به سفرهای خیال‌انگیز ببرند، می‌توانند بچه‌ها را سرگرم کنند و با پایانی شاد آنها را خوشحال کنند.
کودکان از سنین پایین، یاد می‌گیرند که چگونه از یک داستان لذت ببرند. با داستان‌های مختلف احساسات را تجربه می‌کنند و با دنیای اطراف خود بیشتر آشنا می‌شوند.
تفاوت قصه‌گویی و کتابخوانی
شاید در نگاه اول تصور کنید قصه گویی برای کودکان با کتاب خواندن یکی است. اما این دو کاملاً با هم متفاوت هستند.
والدین و مربیان کودک زیادی هستند که می‌توانند برای کودکان کتاب بخوانند اما همه آنها الزاماً قصه‌گوی خوبی نیستند.
قصه‌گویی نیاز به کتاب یا متن فیزیکی ندارد و می‌توان قصه‌های مختلف را همیشه در هر جا روایت کرد. روش جادویی قصه‌گویی یک مهارت و توانایی است و با یاد گرفتن آن می‌توانید قصه‌های مختلف را از داستان‌های قدیمی و جدیدی که در ذهن دارید، تعریف کنید. قصه‌هایی که گاهی سینه به سینه نقل شده و به ما رسیده است. گاهی هم در قصه‌گویی باید تخیل خود را آزاد کنید و اجازه دهید که داستان‌ها از دل خیالپردازی شما به وجود بیایند.
اما در کتابخوانی، شما به تخیل نویسنده پا می‌گذارید و کودک را در دنیای کتاب‌ها غرق می‌کنید.
خواندن کتاب داستان، کودکان را از طریق تجربیات و فرهنگ‌های مشترک به یکدیگر نزدیک می‌کند و باعث گسترش اطلاعات و واژه‌های کودک می‌شود. یکی دیگر از مزیت‌های خواندن کتاب این است که کودک را با کتاب آشنا کرده و عادت کتابخوانی را در او تقویت می‌کند.
قصه‌گویی و قصه خواندن هر دو ابزارهای قدرتمندی هستند که به رشد هر چه بهتر کودک در مهارت‌های مختلف کلامی، اجتماعی، اخلاقی و غیره کمک زیادی می‌کنند.
اهمیت قصه گویی برای کودکان
قصه بخش مهمی از کودکی همه ما بوده است. قصه یکی از قدیمی‌ترین و بهترین روش‌های آموزش به‌شمار می‌رود و به شما به عنوان والد یا مربی فرصت می‌دهد زمان ارزشمندی را در کنار کودکان بگذرانید. قصه‌گویی برای کودکان حتی از نوزادی، نه تنها روشی مؤثر برای جلب توجه است بلکه فواید رشدی بسیاری نیز دارد. کودکان بزرگ‌تر مثلاً در سن پیش‌دبستانی هم از طریق قصه‌ها مفاهیم بیشتری را در مورد زندگی و جهان اطراف خود یاد می‌گیرند.
جالب است بدانید که تنها راه قصه‌گویی، کتاب قصه گویی برای کودکان نیست و مثلاً می‌تواند شامل قصه گویی برای کودکان صوتی یا همراه با آهنگ باشد. شما می‌توانید داستان‌ها را به روش‌های زیر هم برای کودکان بیان کنید.
- آهنگ و صوت
- کتاب‌های تصویری و بدون متن
- افسانه‌های قدیمی
- قصه‌گویی با عروسک‌ها
- گفتن تجربیات شخصی خود یا کودک
فواید قصه گویی برای کودکان
در تعریف قصه گویی برای کودکان باید گفت که یکی از راه‌های موثر جهت پرورش شخصیت و بهبود توانایی‌های خلاقانه آن‌هاست. اما کارکردهای قصه فقط به این موضوع ختم نمی‌شود. در ادامه چند مزیت مهم دیگر قصه‌گویی برای کودکان را بیان می‌کنیم:
تقویت درک فرهنگی و اخلاقی
گفتن داستان‌های تاریخی به کودکان کمک می‌کند تا فرهنگ و تاریخ خود را بیاموزند و با ریشه‌های نژادی، مذهبی و ملی مختلف آشنا شوند.
تقویت مهارت‌های ارتباطی
قصه‌گویی راهی سرگرم‌کننده برای کودکان جهت آشنایی با کلمات و صداهایی است که ممکن است در مکالمات روزمره نشنیده باشند. این قصه‌ها به گسترش دایره واژگان کودک کمک می‌کند، زیرا کودکان با شنیدن کلمات جدید آنها را وارد ذهن خود می‌کنند.
افزایش کنجکاوی و تخیل
با قصه‌گویی برای کودکان، او می‌تواند صحنه، شخصیت‌ها و طرح داستان را تجسم کند. در واقع او تمام تصویر را در ذهن خودش می‌سازد. کاری که باعث بهبود قوه تخیل در کودکان می‌شود. به همین منظور سعی کنید طیف متنوعی از داستان‌ها با مفاهیم مختلف را برای تقویت تفکر خلاق در کودک انتخاب کنید.
بهبود مهارت‌های اجتماعی
از طریق قصه‌گویی، کودکان مهارت گوش دادن به دیگران را پیدا می کنند. یاد می‌گیرند صبورتر باشند و اجازه دهند دیگران صحبت کنند.
همچنین تمرکز و مهارت‌های شنیداری آنها نیز با توجه به آنچه داستان‌گو می‌گوید، توسعه می‌یابد. چرا که در طول داستان متوجه می‌شوند اگر خوب گوش ندهند، بخشی از قصه را از دست خواهند داد.
آسان شدن فرآیند یادگیری
قصه‌گویی یکی از راه‌های موثر آماده‌سازی کودکان برای مدرسه است چرا که یادگیری را آسان‌تر می‌کند، تمرکز کودک را بهبود می‌بخشد و او را با دایره واژگان بیشتری آشنا می‌کند.
به‌طور کلی کودکانی که قبل از سن دبستان داستان‌های بیشتری شنیده‌اند، توانایی بهتری در درک مفاهیم دارند.
بهترین سن برای شروع قصه‌گویی
مطالعه یک عادت خوب است که والدین باید قبل از تولد نوزادشان آن را در خود تقویت کنند. وقتی برای نوزادان کتاب می‌خوانید، توجه آنها را به خود جلب می‌کنید و این چیزی است که بچه‌ها از آن لذت می‌برند و هیچ برنامه تلویزیونی یا اسباب بازی بهتر از آن نیست.
قصه‌گویی برای کودکان نوپا و نوزادان کمک می‌کند آنها تفکر منطقی، مهارت‌های ارتباطی و هوش هیجانی خود را توسعه دهند. بسیاری از این موارد با انتخاب کتاب‌های متناسب با سن کودک شما اتفاق می‌افتد.
خواندن کتاب برای نوزادان همچنین راهی عالی برای آشنا کردن آنها با صداها و ریتم گفتار است که برای رشد زبان بسیار مهم است.
مطالعه‌ای در دانشکده پزشکی دانشگاه براون در پروویدنس، رود آیلند نشان داده است،کودکان ۱۸ تا ۲۵ ماهه‌ای که والدینشان یک سال به طور منظم برای آنها کتاب می‌خوانده‌اند، می‌توانند کلمات بیشتری را نسبت به کسانی که والدینشان کتاب نمی‌خوانده‌اند، بگویند و بفهمند.
نوزادان و کودکان خردسالی که در خانه برای آنها کتاب خوانده نمی‌شود، زمانی که به مدرسه می‌روند، با دنیایی از کلمات ناشناخته رو‌به‌رو می‌شوند. کتاب خواندن با صدای بلند این فرصت را به بچه‌ها می‌دهد که دایره لغات خود را بسازند. به همین دلیل قصه گویی برای کودکان پیش دبستانی اهمیت زیادی دارد. بدون شنیدن کلمات در قصه‌ها، حرف زدن و مهارت‌های پیش دبستانی و در نهایت خواندن کلمات برای آنها مشکل خواهد بود.
تکنینک‌های قصه‌گویی برای کودکان
برای اینکه بتوانید برای فرزندان خود داستان بگویید باید چند تکنیک را با توجه سن و شخصیت کودک خود رعایت کنید.
در ادامه بهترین نکات قصه‌گویی برای والدین، مربیان کودک که می‌خواهند جادوی قصه‌ها را با کودکان به اشتراک بگذارد، بیان می‌کنیم.
1) استفاده از صدا و لحن
نحوه قصه گویی برای کودکان اهمیت زیادی دارد. به همین منظور از صدا و لحن خود برای انتقال احساسات در داستان استفاده کنید. شما می‌توانید این کار را انجام دهید:
- آهسته یا تند کردن صدا
- تغییر حجم صدا
- تغییر زیر و بمی صدا (بالا یا پایین‌تر آوردن آن)
از صداهای مختلف برای شخصیت‌های مختلف داستان خود استفاده کنید. این کار به فرزندان شما کمک می‌کند تا بین شخصیت‌های مختلف تمایز قائل شوند و آنها را بهتر تصور کنند.
۲) پرسش و پاسخ
پرسیدن سؤال از فرزندتان در حین خواندن یا گفتن داستان او را با قصه درگیر می‌کند. در نتیجه می‌توانیدمطمئن شوید قصه را دنبال می‌کند. آنها را تشویق کنید که هم در مورد آنچه در داستان اتفاق می‌افتد و هم در مورد احساسشان در طول داستان حرف بزنند.
بچه‌ها اغلب می‌ایستند و برای خودشان نظر می‌دهند یا از اتفاق‌های مختلف درون قصه سؤال می‌کنند. اگر چه شاید این کار را دوست نداشته باشید و حس کنید روند کتابخوانی برای کودک طولانی می‌شود، ولی بهتر است او را تشویق کنید تا احساس کند در روند قصه‌گویی مشارکت می‌کند.
۳) استفاده از عبارات تکراری
برای اینکه فرزندانتان احساس کنند در روند داستان‌گویی مشارکت دارند، برای آنها داستان‌هایی بگویید که شامل عبارات یا قافیه‌های تکراری است که آنها هم می‌توانند تکرار کنند. کتاب‌هاب شعر یکی از بهترین انتخاب‌ها هستند.
۴) ساختن قصه‌های ذهنی بر اساس داستان‌های قدیمی
اگر می‌خواهید داستان‌های خود را تعریف کنید اما ایده‌ای برایش ندارید، می‌توانید با داستان‌های معروف شروع کنید و جزئیات را تغییر دهید تا فرزندانتان را بیشتر درگیر کنید. سعی کنید نام فرزندتان را به عنوان شخصیت در داستان‌هایی مانند علاءالدین یا پری دریایی کوچک اضافه کنید.
۵)استفاده از تجربیات خود
خود را به داستان محدود نکنید. دوران کودکی شما می‌تواند منبع الهام خوبی برای داستان‌هایی باشد که فرزندان شما از شنیدن آنها لذت خواهند برد. همچنین می‌توانید به فرزندان خود داستان‌هایی در مورد دوران نوزادی یا بچه‌گی خودش بگویید. بیشتر کودکان عاشق شنیدن داستان‌های خنده‌دار در مورد خودشان هستند.
۶) استفاده از کتاب‌های مصور بی‌کلام
قصه‌گویی برای کودکان با تصاویر یک روش موثر برای افزایش خلاقیت است. در این روش فرزندان خود را نیز تشویق کنید که با قصه درگیر شوند. فضا و شخصیت‌ها را توصیف کنید و آنچه را که فکر می‌کنید شخصیت‌ها می‌گویند را بسازید.
۷) قصه‌گویی در موقعیت‌ها و زمان‌های مختلف
لازم نیست زمان داستان برای ده دقیقه قبل از خواب رزرو شود. عادت کنید در راه مدرسه، مطب دندانپزشکی یا در حالی که شام می‌خورید، داستان بگویید. هر چه بیشتر داستان‌سرایی را در زندگی روزمره فرزندان خود بگنجانید، نتیجه بهتری خواهید گرفت.
۸)قرار دادن بچه‌ها در دل شخصیت‌های مختلف
شخصیتی را که فرزندتان دوست دارد انتخاب کنید، خواه دایناسور، ببر یا خرگوش. سپس می‌توانید یک داستان ساده بگویید که روز کودک شما را بازگو می‌کند. مثلا شروع مهد کودک یا رفتن به دندانپزشک، هر آنچه ذهن کودک را مشغول کرده است.
۹) طراحی «نمایش عروسکی» کوچک با چند وسیله ساده
یک صحنه ساده با عروسک‌های فرزندتان طراحی کنید. داستان‌های ساده طرح کنید و مکالمه‌هایی را برای شخصیت‌هایی که در نمایش هستند، در نظر بگیرید. می‌توانید از زبان عروسک‌ها نیز شعر بخوانید.
در این روش سعی کنید، مفاهیم مختلف را به کودک آموزش دهید.
شرایط قصه‌گویی برای کودکان
قصه‌گویی مزایای زیادی برای کودکان دارد، در عین حال برای قصه گفتن باید شرایط مختلفی را رعایت کنید تا داستان‌ها بهترین تاثیر را بر کودکان داشته باشند.
انتخاب قصه‌ها
همان‌قدر که مهم است روزانه یا هفته‌ای چند بار برای فرزندتان کتاب داستان بخوانید، اینکه چه کتاب‌هایی را انتخاب می‌کنید هم اهمیت زیادی دارد.
سن کودک
سن فرزند شما یکی از عوامل اصلی است که نوع داستان ها را تعیین می‌کند.
- کودکان نوپا تا پیش دبستانی؛ داستان‌هایی شامل حیوانات، پرندگان یا حشرات و همچنین داستان‌های عامیانه و افسانه‌ها
- کودکان ابتدایی؛ داستان‌هایی که اخلاق و ارزش‌ها را آموزش می‌دهند
- نوجوانان؛ داستان‌های ماجراجویانه، عاشقانه یا درام
قصه‌گویی و آموزش
قصه‌گویی برای کودکان مؤثرترین و قدیمی‌ترین شکل آموزش است و به آنها یاد می‌دهد ابتدا گوش کنند سپس مهارت یادگیری را آموزش ببینند. از طرف دیگر کودکان عاشق گوش دادن به داستان هستند. به همین دلیل است که معمولا قبل از خواب یا در طول روز و هنگامی بازی می‌خواهند داستان تازه‌ای بشنوند و ذهن کنجکاو خود را با آن درگیر کنند.
زمانی که داستانی را دوست داشته باشند، آن را بهتر به خاطر خواهند آورد. همین ایده خوبی است که از آنها بخواهید برخی از جزئیات داستان را به خاطر بیاورند تا ببینید چه مقدار اطلاعات را حفظ کرده‌اند. همچنین می‌توانید روی برخی از مفاهیم مهم در داستان تمرکز کنید تا در حین رشد با آنها آشنا شده و یاد بگیرند. این یادگیری عمیق‌تر، نوعی آموزش است که می‌تواند مفاهیم اخلاقی و رفتاری زیادی را در آنها نهادینه کند.
به همین دلیل، مربیان کودک می‌توانند از روش قصه گویی برای کودکان پیش دبستانی جهت آموزش به آنها استفاده کنند. چرا که داستان‌ها خیلی بیشتر از مفاهیم خشک یا آمارها در ذهن کودک باقی می‌ماند. اگر معلم یک قصه‌گوی خوب باشد، هر مفهومی را که تدریس می‌کند تا سال‌های آینده در ذهن کودک ماندگار خواهد کرد.
البته قصه‌ها فقط برای روایت مفاهیم به کار نمی‌آیند بلکه می‌توان از قصه گویی برای کودکان دبستانی در نشان دادن فرآیندهای علمی یا ریاضی نیز استفاده کرد. به عنوان مثال تفاوت بین یادگیری یک فرمول و توانایی حل آن مشکل را در چارچوب یک مثال واقعی در نظر بگیرید. داستان‌ها اطلاعات مختلف را به‌خوبی منتقل می‌کنند.