شکی نیست که تاثیر فرهنگ بر رشد کودک، مخصوصا در دنیای امروزی، بسیار چشمگیر است. از اسباب‌بازی‌های آموزشی گرفته تا دستورالعمل‌های دولتی و گزارش‌های دقیق پیشرفت مهدکودک، منابع زیادی برای کمک به والدین برای ردیابی و تسهیل رشد فرزندانشان وجود دارد. با اینکه ترفندهایی وجود دارد که می‌توانیم از آنها برای آموزش به کودکان در راستای صحبت‌کردن، شمارش، نقاشی‌کردن یا احترام‌گذاشتن به دیگران استفاده کنیم، بخش بزرگی از نحوه رشد آنها توسط فرهنگی که در آن زندگی می‌کنند تعیین می‌شود.
رشد کودک یک فرایند پویا و تعاملی است. هر کودکی در تعامل با دنیای اطراف خود منحصربه‌فرد عمل می‌کند و آنچه که از دیگران و محیط دریافت می‌کند، نحوه تفکر و رفتار او را شکل می‌دهد. کودکانی که در فرهنگ‌های مختلف رشد می‌کنند، ورودی‌های تاثیرگذار خاصی را از محیط خود دریافت می‌کنند. به همین دلیل طیف گسترده‌ای از تفاوت‌های فرهنگی در باورها و رفتارهای کودکان وجود دارد.
تاثیر زبان بر رشد کودک در فرهنگ‌های مختلف
زبان یکی از راه‌هایی است که فرهنگ از طریق آن بر رشد تأثیر می‌گذارد. از تحقیقات انجام‌شده روی بزرگسالان دریافته‌ایم که زبان‌ها طرز تفکر و استدلال مردم را شکل می‌دهند. علاوه بر این، محتوا و تمرکز بر آنچه مردم در گفتگوهای خود درباره آن صحبت می‌کنند نیز در فرهنگ‌ها متفاوت است. در اوایل دوران نوزادی، مادران با فرهنگ‌های مختلف با نوزادان خود به شکل‌های متفاوت صحبت می‌کنند. مادران آلمانی تمایل دارند بر روی نیازها و خواسته‌های نوزادان خود به‌عنوان یک شخص مستقل تمرکز کنند. از سوی دیگر، مادران گروه قبیله‌ای آفریقایی NSO، بیشتر بر زمینه‌های اجتماعی تمرکز می‌کنند.
بنابراین رشد کودک نیز همسو با صحبت‌هایی انجام می‌گیرد که در دوران نوزادی و کودکی از مادران خود می‌شنود. علاوه بر نوع حرف‌زدن مادر با کودک، عوامل فرهنگی دیگر نیز بر رشد کودک تاثیر دارند که در ادامه این عوامل را بررسی خواهیم کرد.
تعریف فرهنگ؛ منظور از فرهنگ چیست؟
فرهنگ یکی از مفاهیم چندبعدی و گسترده است که به‌طور کلی به تمامی اقدامات، اعتقادات، هنرها، ارزش‌ها، آداب و رسوم، زبان، دانش، نگرش‌ها و هر آنچه که جامعه‌ها و گروه‌های انسانی در طول زمان به عنوان تجربه مشترک خود پذیرفته و انتقال داده‌اند، اشاره می‌کند. فرهنگ نقش مهمی در شکل‌گیری هویت یک جامعه و ارتباطات افراد با یکدیگر دارد.
عوامل تشکیل‌دهنده فرهنگ
عوامل و پارامترهای مختلفی در تعریف، ایجاد و شکل‌دهی فرهنگ یک جامعه موثر هستند. اصولا زمانی که در مورد فرهنگ یک جامعه سخن به میان می‌آید، ترکیبی از این عوامل مختلف تصوری را در ذهن ایجاد کرده است. برای بررسی فرهنگ و توصیف آن در یک جامعه معمولا موارد زیر را در نظر می‌گیرند.
- زبان جامعه
زبان ابزار اصلی ارتباط در یک جامعه است و بدون شک بر فرهنگ آن تأثیر می‌گذارد. زبان نه‌تنها وسیله انتقال اطلاعات است بلکه شکل‌دهنده افکار، ارزش‌ها و تفکرات در جامعه نیز خواهد بود.
- آداب و رسوم غالب جامعه
اعمال روزمره، رفتارها و نحوه برخورد افراد با یکدیگر نیز جزء فرهنگ هر جامعه محسوب می‌شوند. این عوامل به نوعی تعیین‌کننده ارتباطات اجتماعی و تعاملات درون جامعه هستند.
- هنر و معماری موجود
هنر و معماری نمایانگر سلیقه‌ها و ارزش‌های هنری یک جامعه هستند. آثار هنری و معماری نه‌تنها نمایانگر تاریخ و هویت یک جامعه هستند بلکه به میراث فرهنگی آن نیز می‌افزایند.
- دین، عقاید و باورهای مذهبی جامعه
باورها و ادیان نیز بخشی از فرهنگ هر جامعه را تشکیل می‌دهند. این عناصر نقش مهمی در تعیین ارزش‌ها، اخلاقیات و چارچوب ذهنی افراد دارند.
- تکنولوژی و دانش حاکم بر جامعه
پیشرفت‌های تکنولوژی و دانش نیز بخش مهم دیگری از فرهنگ را تشکیل می‌دهند. نحوه استفاده از فناوری، ابزارهای ارتباطی و پیشرفت‌های علمی در تعیین راهبردها و مسیرهای جامعه نقش زیادی دارند.
این عوامل در تعامل و ترکیب با یکدیگر، مدل‌های فرهنگی گوناگونی را ایجاد می‌کنند که هر جامعه به صورت منحصربه‌فرد به آن شناخته می‌شود.
تمامی عواملی که در ایجاد و شکل‌دهی فرهنگ دخیل هستند، به شکل مستقیم و غیرمستقیم بر رشد و تربیت کودک نیز اثر می‌گذارند که در ادامه به بررسی این تاثیر از سوی فرهنگ بر شکل‌گیری اخلاق و رفتار کودک می‌پردازیم.
اهمیت رشد دوران کودکی
دوران اولیه کودکی دوره کلیدی رشد ذهنی و عاطفی است و آنچه کودکان در این دوران درک و تجربه می‌کنند می‌تواند آینده آنها را شکل دهد. محیط‌های کودکی ما و نحوه واکنش ما به آنها می‌تواند مسیر سلامت و رفاه ما را در بزرگسالی پیش‌بینی کند. اگرچه مغز تا بزرگسالی به رشد و تغییر ادامه می‌دهد، هشت سال اول می‌تواند پایه‌ای برای یادگیری، سلامت و موفقیت در زندگی در آینده ایجاد کند. چگونگی رشد مغز به شدت تحت‌تأثیر تجربیات کودک با افراد دیگر و جهان است.
برای درک تأثیر محیط بر کودک در حال رشد، بهتر است نگاهی داشته باشیم به سه روش اصلی که کودکان از طریق آنها اطلاعات پیرامون خود را در حین رشد پردازش می‌کنند:
- شرطی‌سازی کلاسیک؛ ترسیم ارتباط بین محرک و پاسخ. به‌عنوان مثال، کودکان در خانواده‌های مذهبی ممکن است زمان خواب را با نماز مرتبط کنند.
- شرطی‌سازی عامل؛ ترسیم ارتباط بین یک پاداش و یک عمل. به‌عنوان مثال، کودکان ممکن است پس از خوردن غذای خود دسر دریافت کنند.
- یادگیری بصری؛ جذب و کپی کردن آنچه از دیگران در زندگی واقعی یا در رسانه‌ها می‌بینند. به‌عنوان مثال، یک کودک ممکن است بگوید: «زمان نظافت است» زیرا معلم آن را در مدرسه گفته است.
بنابراین، کودکان با مشاهده و ایجاد تداعی در مورد محیط اطراف خود یاد می‌گیرند. قرار گرفتن در معرض رویدادهای مثبت می‌تواند تأثیر مطلوبی بر رشد کودک بگذارد؛ بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان نیز به همین دلیل اتفاق می‌افتد. در حالی که قرار گرفتن در معرض رویدادهای مخرب و استرس‌زا می‌تواند تأثیر منفی بر رشد کودک بگذارد.
تاثیر محیط و فرهنگ بر رشد کودک
نشانه‌های اجتماعی که کودک خردسال از دیگران در مورد زمینه‌های فرهنگی دریافت می‌کند، می‌تواند به رشد او کمک کند یا مانع رشد وی شود؛ زیرا کودکان در حال رشد به‌راحتی آنچه را که می‌بینند و می‌شنوند در درون خود تداعی می‌کنند. هنگامی‌که پیشینه فرهنگی کودک خردسال با فرهنگ رایج متفاوت است (برای مثال خانواده کودک ممکن است به زبان دیگری در خانه صحبت کنند، غذاهای مختلف بخورند یا تعطیلات متفاوتی را برگزار کنند) تصویر کودک از خود ممکن است متاثر شود. این امر مخصوصا زمانی بیشتر می‌شود که همسالان یا حتی معلمان با کودک به‌گونه‌ای رفتار کنند که سوگیری را آشکار کند یا کودک را در نقش یک فرد خارجی قرار دهد.
شناخت تأثیرات فرهنگی بر رشد کودک
فرهنگ از همان لحظه‌ای که به‌دنیا می‌آییم بر رشد تأثیر می‌گذارد و در حین رشد نیز بر ما تأثیر دارد. به‌عنوان مثال فرهنگ می‌تواند بر چگونگی ایجاد ارزش‌ها، زبان، سیستم‌های اعتقادی و درک خود به‌عنوان افراد و اعضای جامعه توسط کودکان تأثیر بگذارد.
کودکان می‌توانند این تأثیرات فرهنگی را به روش‌های مختلفی دریافت کنند؛ مانند والدین، محیط اطرافشان و رسانه‌ها. اینکه چگونه جامعه درک فرهنگ‌های متنوع را نشان می‌دهد، می‌تواند از طرق مختلف بر رشد کودک موثر باشد.
تأثیر فرهنگ والدین بر رشد کودک
فرهنگ والدین می‌تواند بر رشد فرزندانشان تاثیر به‌سزایی داشته باشد. به‌عنوان مثال، یک مطالعه در سال 2019 نشان داد که ارزش‌های فرهنگی اغلب بر نحوه تربیت فرزندان توسط والدین تأثیر می‌گذارد؛ برای مثال اینکه چگونه آنها را منظم می‌کنند و مرزها را تعیین می‌کنند. منطقی است که والدین فرزندان خود را بر اساس تأثیرات فرهنگی تربیت کنند؛ زیرا آنها را آماده می‌کنند تا رفتارهای لازم برای عملکرد و رشد در آن فرهنگ را ایجاد کنند. بااین‌حال، زمانی که محیط اجتماعی و فرهنگ خانه با هم تضاد داشته باشند، مسائل مختلفی در رشد و توسعه کودک ممکن است ایجاد شود.
فرهنگ‌های جمع‌گرا در مقابل فردگرایی و انضباط والدین
تأثیرات فرهنگی والدین می‌تواند بر نحوه انضباط رفتار کودک تأثیر بگذارد. این نیز به نوبه خود می‌تواند بر رشد کودک اثر داشته باشد؛ به‌ویژه اگر آن روش‌های انضباط با سنت فرهنگی غالب متفاوت باشند. قبل از پرداختن به روش‌های انضباط و فرهنگ، بهتر است بدانیم که اصطلاحات «جمع‌گرا» و «فردگرا» دقیقا به چه معنا هستند؟
فرهنگ جمع‌گرا و فردگرا چیست؟
اساسا فرهنگ جمع‌گرا به اولویت‌دادن به نیازهای جامعه بر نیازهای فردی و همچنین رفتار سخاوتمندانه، مهربانانه و مشارکتی ارزش و به آنها پاداش می‌دهد. جمع‌گرایی در فرهنگ‌های آسیایی، آمریکای مرکزی، آمریکای جنوبی و آفریقا یک هنجار است.
در طرف مقابل این طیف، فرهنگ فردگرایانه قاطعیت و عمل مستقل را ارزش‌گذاری می‌کند و به آن پاداش می‌دهد. این نوع فرهنگ بر اهمیت فرد بر گروه تأکید می‌کند. فردگرایی در فرهنگ آمریکای شمالی و اروپای غربی غالب است.
مطالعه سال 2019 که در بالا ذکر شد، نشان داد والدینی که از فرهنگ‌های فردگرایانه هستند با والدین فرهنگ‌های جمع‌گرایانه نظم و انضباط متفاوتی دارند. والدین فردگرا ممکن است فرزندان خود را به‌خاطر برداشتن چیزی که شخصا برای آنها مهم است، تنبیه کنند. از سوی دیگر والدین با فرهنگ‌های جمع‌گرا ممکن است به فرزندان خود بگویند که چگونه رفتارشان بر دیگران تأثیر می‌گذارد.
این مطالعه نشان داد کودکانی که در فرهنگ‌های فردگرایانه بزرگ شده‌اند، اغلب خود را بر اساس ویژگی‌های منحصربه‌فردشان توصیف می‌کنند، مانند «من در ریاضیات خوب هستم». از طرف دیگر، کودکانی که در فرهنگ‌های جمع‌گرایانه بزرگ شده‌اند، بیشتر خود را بر اساس روابطشان با دیگران توصیف می‌کنند، مانند «من دختر فلانی هستم»
درصورتی‌که والدین یا معلمان کودکان را براساس فرهنگ غالب، به‌جای فرهنگ خانواده اصلی آنها، تنبیه کنند، رشد کودک می‌تواند تحت‌تأثیر قرار گیرد. به‌عنوان مثال کودکانی که والدینشان آنها را طوری تربیت کرده‌اند که به همکاری بیش از رقابت اهمیت می‌دهند، ممکن است وقتی معلم از آنها می‌خواهد که رقابت کنند، سردرگم یا ناراحت شوند.
توصیه: در مورد روانشناسی کودک و نکات آن بیشتر بخوانید!
تأثیر والدین بر رفتار اجتماعی کودکان بسته به فرهنگ متفاوت است
کودکان از طریق تعامل با والدین خود یاد می‌گیرند که چگونه رفتار کنند. به همین دلیل پیشینه فرهنگی والدین اغلب بر رفتار کودک تأثیر می‌گذارد.
سبک ارتباطی امری مهم است؛ کودکان تمایل دارند به شیوه‌ای ارتباط برقرار کنند که شبیه شیوه ارتباطی والدینشان باشد. از طرفی در فرهنگ‌های مختلف به روش‌های مختلف با هم صحبت می‌کنند و مسائل را توضیح می‌دهند.
کودکانی که براساس یک مدل فرهنگی فردگرایانه ارتباط برقرار می‌کنند، اغلب داستان‌های طولانی و متمرکز بر خود را با مضامین خودمختاری و ترجیحات شخصی تعریف می‌کنند. برعکس، کودکانی که بر اساس یک مدل فرهنگی جمع‌گرایانه ارتباط برقرار می‌کنند، اغلب داستان‌های مختصر و با مضامین اقتدار و روابط متقابل دیگران تعریف می‌کنند.
فرهنگ کودکی بر بزرگسالی اثر می‌گذارد
این تأثیرات فرهنگی بر رشد زبانی کودکان می‌تواند به آنها در زمین‌بازی و بعد‌ها در محل کار کمک کند یا مانعی در این مسیر شود. اگر در مدرسه به فرهنگ کودکان، مانند نحوه تعامل کلامی کودکان با دیگران، احترام گذاشته شود، احتمال بیشتری وجود دارد که پذیرش و احترامی را که برای رشد و توسعه نیاز دارند، تجربه کنند. آنها به احتمال زیاد بزرگسالانی با تصویری سالم از خود می‌شوند که احساس می‌کنند درک شده و قادر به تعاملات مطمئن و پربار هستند. در غیراین‌صورت ممکن است این کودکان تبدیل به بزرگسالانی شوند که از ترس اینکه موردتمسخر قرار گیرند یا برای اینکه مورد سوءتفاهم قرار نگیرند، در ادای بلند صدای خود تردید خواهند داشت.
تأثیر محیط بر رشد کودک
تأثیرات محیطی بر رشد کودک می‌تواند شامل تأثیر جامعه و فرهنگ و همچنین خطرات بهداشتی محیطی باشد. به‌عنوان مثال، آلودگی ناشی از یک نیروگاه مجاور محل زندگی، آب آلوده یا سرب در خانه می‌تواند تأثیرات پایداری بر سلامت کودکان داشته باشد. همانطور که CDC گزارش می‌دهد، آلاینده‌های محیطی می‌توانند آسیب بیشتری به کودکان نسبت به بزرگسالان وارد کنند، زیرا بدن کودکان هنوز در حال رشد است.
در واقع کودکان به ازای افزایش وزن بدن خود هوا، آب و غذای بیشتری دریافت می‌کنند و این باعث می‌شود که آنها نسبت به مسائل بهداشتی ناشی از خطرات محیطی آسیب‌پذیرتر شوند. مسائل بهداشتی ممکن است تا اواخر زندگی ظاهر نشوند و باعث ایجاد مشکل در مدرسه، کار و اجتماعی‌شدن شوند. برای مثال، کودکی که در معرض هوای آلوده قرار می‌گیرد، ممکن است در نوجوانی به آسم مبتلا شود.
کودکان جوامع کم‌درآمد بیشتر در معرض خطر قرارگرفتن در معرض خطرات محیطی هستند. همانطور که انجمن ملی بهداشت محیطی آمریکا (NEHA) گزارش می‌دهد، جوامع کم‌درآمد ممکن است زیرساخت‌های ضعیفی داشته باشند که آنها را در برابر اثرات بلایای طبیعی، مانند آب آلوده و سیستم‌های زهکشی آسیب‌دیده آسیب پذیرتر می‌کند. همچنین ممکن است نزدیک‌تر به کارخانه‌ها و بزرگراه‌ها قرار داشته باشند که هر دو به سطوح بالای آلودگی در هوا، خاک و آب کمک می‌کنند. بنابراین تاثیر محیط بر رشد کودک فقط محدود به رفتار و گفتار نمی‌شود و بسیار از فرایندها و شرایط محیطی و زیستی نیز در این قضیه دخیل هستند.
تأثیر رسانه‌ها بر رشد کودک
تاثیر فرهنگ بر رشد کودک را می‌توان از جنبه رسانه و تاثیر آن نیز بررسی کرد. تأثیر رسانه‌ها بر رشد کودکی مربوط به فیلم‌ها، نمایش‌های تلویزیونی، بازی‌های ویدیویی و سایر محتوای آنلاین است. تحقیقاتی که انجمن روانشناسی آمریکا (APA) به اشتراک گذاشته است، نشان می‌دهد که قرارگرفتن کودکان در معرض رسانه‌های خشونت‌آمیز می‌تواند منجر به رفتار پرخاشگرانه شود. قرار گرفتن در معرض تبلیغات برای غذاهای غیرمغذی می‌تواند نرخ چاقی کودکان را افزایش دهد. همچنین نگاه‌کردن بیش‌ازحد به صفحه نمایش را می‌توان با کاهش رشد مغز در کودکان پیش‌دبستانی مرتبط دانست.
مطالعه‌ای در مورد تاثیرات شناختی رسانه‌های دیجیتال نشان داده است که کودکان از حدود 2.5 سالگی شروع به یادگیری از برنامه‌های تلویزیونی می‌کنند. برنامه‌های آموزشی تلویزیونی می‌تواند بر دانش و مهارت‌های اجتماعی آنها تأثیر مثبت بگذارد و آنها را برای مدرسه آماده کند.
با این حال، پس از 6 سالگی، کودکان شروع به تماشای برنامه‌های سرگرم‌کننده بیشتری می‌کنند که به‌نوبه خود می‌تواند بر رفتار آنها تأثیر منفی بگذارد. هرچند بازی‌های ویدیویی می‌توانند به کودکان در رشد مهارت‌های پردازش بصری کمک کنند، می‌توانند در اثر آنها رفتار پرخاشگرانه نیز از خود بروز دهند. تأثیرات روی مهارت‌ها و رفتارهای شناختی اغلب مختص بازی‌های انجام شده است.
محدودیت در استفاده از رسانه‌ها برای کمک به رشد بهتر کودک
در نتیجه یافته‌ها، این مطالعه نشان می‌دهد که پزشکان و ارائه‌دهندگان خدمات دوران کودکی باید با والدین روی محدود کردن قرارگرفتن در معرض تلویزیون قبل از 2 سالگی کودکان کار کنند. همانطور که کودکان شروع به یادگیری خواندن می‌کنند، پزشکان و ارائه‌دهندگان خدمات باید به والدین توصیه کنند که استفاده از رسانه توسط کودکان را تنظیم کنند (با تمرکز بر ارائه محتوای رسانه آموزشی و تشویق به مطالعه).
تاثیر فرهنگ بر رشد کودک از بعد رسانه
ارتباط با پیشینه فرهنگی روشن است: فرهنگ‌های گوناگون نگرش‌های متفاوتی نسبت به تلویزیون و سایر رسانه‌های سرگرمی‌دارند و همچنین توانایی‌های متفاوتی برای دسترسی به چنین رسانه‌هایی دارند. برای مثال، یک کودک از یک فرهنگ جمع‌گرا، ممکن است به‌جای تماشای تلویزیون آموزشی بعد از مدرسه تشویق شود که به نوزادان یا اعضای سالخورده خانواده کمک کند. به‌طور غیرمستقیم، فرهنگ بر توانایی این کودکان برای بهره‌مندی از چنین تجربیاتی تأثیر می‌گذارد.
برای مثال بیشتر، کودکانی که فرهنگ آنها تلویزیون و سایر رسانه‌ها را محدود می‌کند، ممکن است توسط همسالان مدرسه به‌دلیل از دست دادن سرگرمی‌های عمومی که سایر کودکان در آن شرکت می‌کنند موردتمسخر قرار گیرند.
روش دیگری که رسانه‌ها در فرهنگ عامه می‌توانند بر رشد کودک تأثیر بگذارند، به تصویرکشیدن و تداوم کلیشه‌های فرهنگی است. به‌عنوان مثال، یک فیلم ممکن است زنان یا اقلیت‌ها را در یک صحنه منفی نشان دهد یا اصلا نشان ندهد. در یک کمدی ممکن است فقط شخصیت‌های سفیدپوست وجود داشته باشند، نه شخصیت‌های نژادها یا قومیت‌های مختلف.
واضح است که فقدان الگو در رسانه‌های سرگرمی یا وجود کلیشه‌های منفی می‌تواند بر عزت‌نفس کودکان تأثیر بگذارد. این می‌تواند باعث شود رسانه‌ها به یک تأثیر فرهنگی منفی بر رشد کودک تبدیل شوند.
جمع‌بندی
تاثیر فرهنگ بر رشد کودک از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است. آنچه که مهم است، این است که باید فرهنگ غالب در محیط رشد کودک را تحت‌نظر داشته و انتظارات متناسب با آن از کودک داشت. در برخی از جنبه‌ها نیز می‌توان به اصلاح فرهنگ کمک کرد؛ برای مثال با تنظیم رسانه و مدت‌زمان استفاده از آن توسط کودکان می‌توان از تاثیر منفی که می‌توانند بر رشد کودک داشته باشند جلوگیری کرد.
در این مقاله با تاثیر فرهنگ بر رشد کودک و رفتار او در آینده آشنا شدیم و موارد متعددی از تاثیرات فرهنگ بر رشد و نمو کودک را بررسی کردیم.
منابع:
https://www.bournemouth.ac.uk/news/2018-07-31/how-culture-influences-children-s-development
https://online.maryville.edu/blog/cultural-influences-on-child-development/
دیدگاهها