مدتزمان مطالعه:۱۵ دقیقه
بهزیستی عاطفی – هیجانی
بهزیستی عاطفی – هیجانی کودکان یکی از ارکان مهم رشد و تکامل آنها است که تأثیر عمیقی بر جنبههای مختلف زندگی آنها از جمله روابط اجتماعی، عملکرد تحصیلی و حتی سلامت جسمی دارد. در دنیای امروزی، با تغییرات سریع اجتماعی و محیطی نیاز به توجه ویژه به این مقوله بیشازپیش احساس میشود. کودکانی که از بهزیستی عاطفی بالایی برخوردارند، قادر به مدیریت احساسات خود، برقراری ارتباطات مثبت با دیگران و رویارویی با چالشها و استرسها به شکلی سالم هستند.
این سلامت عاطفی نهتنها در دوران کودکی بلکه در بزرگسالی نیز میتواند بنیانگذار یک زندگی شاد و موفق باشد. در نتیجه توجه به نیازهای عاطفی و هیجانی کودکان و فراهمآوردن شرایط مناسب برای رشد عاطفی آنها میتواند به شکوفایی پتانسیلهای درونیشان کمک کرده و آنها را برای مقابله با چالشهای زندگی آمادهتر سازد. در ادامه این مقاله در زمینه بهزیستی عاطفی – هیجانی کودکان و راهکارهای ارتقای آن توضیح میدهیم.
منظور از بهزیستی عاطفی چیست؟
بهزیستی عاطفی یکی از زیرمجموعههای مهم بهزیستی (Well-being) است. مرکز ملی سلامت عاطفی (NCEW) بهزیستی عاطفی را بهعنوان آگاهی، درک و پذیرش احساسات و توانایی مدیریت مؤثر در زمانهای تغییر یا چالش توصیف میکند. احساسات ناخوشایند یا دردناک و افکار فراوان میتوانند بر نحوه عملکرد افراد تأثیر بگذارند و باعث شوند که احساس کنند کنترل زندگیشان را ازدستدادهاند. این نوع احساسات و افکار میتوانند بهقدری طاقتفرسا و غلبهکننده باشند که افراد را در مواجهه با چالشهای روزمره زندگی دچار مشکل کنند.
وقتی فرد نمیتواند بهدرستی با این احساسات کنار بیاید، ممکن است بهمرورزمان احساس کند که تمامی جنبههای زندگیاش تحتتأثیر منفی قرار گرفتهاند. این احساسات میتوانند در حوزههای مختلفی از زندگی مانند کار، روابط اجتماعی و حتی فعالیتهای شخصی، تأثیر بگذارند. در این شرایط فرد ممکن است احساس تنهایی و بیپناهی کند و فکر کند که هیچ راهی برای بازگشت به وضعیت عادی و کنترل زندگیاش وجود ندارد.
به گفته مرکز ملی آموزش مهارتهای عاطفی NCEW با آگاهی از احساساتی که هر فرد تجربه میکند و نحوه پردازش آنها، افراد میتوانند حس کنترل خود را دوباره به دست آورند، مشکلات را کاهش دهند و به عملکرد سالم خود ادامه دهند. شناخت و درک احساسات، اولین گام برای مقابله با آنها است.
زمانی که فرد بتواند بهدرستی احساسات خود را شناسایی کند و روشهای مؤثری برای مدیریت آنها پیدا کند، میتواند کمتر دچار اضطراب و آشفتگی شود. همچنین با آموختن چگونگی مقابله با افکار منفی و تنشهای عاطفی، افراد میتوانند زندگی روزمره خود را با اعتمادبهنفس بیشتری پشت سر بگذارند و از سلامت روانی بهتری برخوردار شوند. این فرایند نهتنها به کاهش مشکلات روانی کمک میکند، بلکه باعث بهبود روابط اجتماعی و افزایش رضایت از زندگی نیز خواهد شد.
چرا بهزیستی عاطفی – هیجانی مهم است؟
بر اساس گفته مؤسسات ملی بهداشت (NIH)، سلامت عاطفی بسیار امر مهمی است؛ زیرا میتواند بر نحوه عملکرد افراد و انجام وظایف روزمره تأثیر بگذارد. افراد با سلامت عاطفی مناسب قادر هستند بهتر با چالشها و موقعیتهای استرسزا روبهرو شوند و با تغییرات زندگی سازگار شوند. همچنین نحوه واکنش افراد به رویدادهای دشوار زندگی، ارتباط زیادی با وضعیت عاطفی آنها دارد.
سلامت عاطفی نهتنها بر روابط شخصی و شغلی تأثیر میگذارد؛ بلکه بر سلامت روانی و جسمانی کلی افراد نیز مؤثر است. هنگامی که فرد با مشکلات عاطفی روبهرو میشود، این مشکلات میتوانند به جنبههای جسمانی زندگی او نیز آسیب بزنند و حتی ممکن است منجر به افزایش فشارخون، ضعف سیستم ایمنی بدن و بروز بیماریهای مختلف شوند. بهعبارتدیگر سلامت عاطفی و جسمی به طور مستقیم با یکدیگر در ارتباط هستند و مشکلات عاطفی میتوانند سلامت جسمانی را تحتتأثیر قرار دهند و کیفیت زندگی را کاهش دهند.
عواملی که میتوانند بر سلامت عاطفی تأثیر بگذارند
چالشها در محیط کار، مدرسه، روابط یا زندگی خانوادگی میتوانند فشار زیادی به فرد وارد کنند و احساس استرس و ناتوانی را به همراه داشته باشند. تغییرات در وضعیت سلامتی، چه بهصورت فیزیکی و چه از نظر روانی نیز میتوانند تأثیرات زیادی بر کیفیت زندگی فرد بگذارند؛ چون ممکن است با دردهای جسمی، ناتوانی یا محدودیتهای جدید مواجه شود که بر روحیه و عملکرد او تأثیر میگذارند.
تغییرات در روابط مانند فاصلهگرفتن از دوستان یا اعضای خانواده میتواند احساس تنهایی و عدم ارتباط را به همراه داشته باشد. تغییر در روابط اجتماعی بهویژه در دوران بازنشستگی ممکن است موجب احساس ازدستدادن حلقههای اجتماعی و حتی هدفمندی شود. افراد در این دوران ممکن است احساس کنند که نقش خود را در زندگی ازدستدادهاند یا اهداف جدیدی برای دنبالکردن ندارند.
ازدستدادن عزیزان چه به دلیل مرگ یا جدایی نیز میتواند آسیبهای عاطفی زیادی به همراه داشته باشد و احساس غم و اندوه عمیقی را در فرد ایجاد کند. این نوع تجربهها میتوانند تأثیر زیادی بر سلامت عاطفی و روانی افراد بگذارند. همچنین جابهجایی و دورشدن از خانواده و دوستان میتواند فرد را در موقعیتهای جدیدی قرار دهد که با آنها ناآشناست و در نتیجه احساس بیگانگی و دشواری در برقراری ارتباطات جدید ممکن است به دنبال داشته باشد. این تغییرات میتوانند با چالشهای روانی و عاطفی زیادی همراه شوند و نیازمند مدیریت صحیح برای حفظ سلامت عاطفی باشند.
بهزیستی عاطفی – هیجانی کودکان و نوجوانان
سلامت عاطفی – هیجانی کودک به اندازهٔ سلامت جسمی او اهمیت دارد. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC)تأکید دارند که داشتن سلامت روانی میتواند به کودکان کمک کند تا:
- به مراحل عاطفی مهمی دست یابند و احساسات خود را بهدرستی بشناسند و مدیریت کنند.
- به مراحل رشدی خود برسند که شامل رشد ذهنی، اجتماعی و جسمانی است.
- مهارتهای اجتماعی سالم را بیاموزند و بتوانند روابط مثبتی با دیگران برقرار کنند.
- در مواجهه با مشکلات و چالشها راههای مقابله سالم را یاد بگیرند و بتوانند با استرس و دشواریها بهدرستی کنار بیایند.
- کیفیت زندگی مثبتی داشته باشند و از زندگی لذت ببرند.
- در خانه و مدرسه بهدرستی عمل کنند و در هر دو محیط عملکرد خوبی داشته باشند.
بهطورکلی سلامت عاطفی – هیجانی کودکان تأثیر زیادی بر رشد و پیشرفت آنها در تمام جنبههای زندگی دارد. کودکانی که از سلامت روانی مناسبی برخوردارند، بهتر میتوانند با چالشهای زندگی مقابله کنند، روابط اجتماعی سالمتری داشته باشند و در نهایت زندگی شادتر و موفقتری را تجربه کنند.
راهکارهای ارتقای بهزیستی عاطفی – هیجانی کودکان
بهبود بهزیستی عاطفی – هیجانی کودکان و نوجوانان نیازمند توجه به چندین عامل کلیدی است که میتواند به آنها کمک کند تا احساسات و هیجانات خود را بهتر درک و مدیریت کنند. در ادامه به برخی از مهمترین نکات برای ارتقای بهزیستی عاطفی این گروه سنی اشاره میکنیم:
- گوشدادن فعال و پذیرش احساسات
- ایجاد محیط امن و حمایتگر
- آموزش مهارتهای حل مسئله
- تشویق به فعالیتهای خلاقانه و جسمانی
- حمایت از استقلال و تصمیمگیری
- تقویت روابط مثبت و اجتماعی
- مدیریت استرس و اضطراب
- زمان اختصاصی برای توجه به کودک یا نوجوان
- تشویق به پذیرش تفاوتها و خودشناسی
گوشدادن فعال و پذیرش احساسات برای بهبود بهزیستی عاطفی – هیجانی کودکان
به احساسات کودک یا نوجوان خود توجه کنید و بدون قضاوت یا انتقاد به آنها گوش دهید. این کار به او کمک میکند که احساس کند ارزشمند و مورد توجه است. پذیرش احساسات منفی مثل خشم، اضطراب یا غم بسیار مهم است؛ زیرا باعث میشود کودک احساس کند که میتواند بهراحتی احساسات خود را ابراز کند.
ایجاد محیط امن و حمایتگر در آموزش بهبود بهزیستی عاطفی
کودکان و نوجوانان به محیطی امن نیاز دارند که در آن احساس کنند میتوانند خودشان باشند و از حمایت عاطفی برخوردارند. این محیط میتواند در خانه یا مدرسه ایجاد شود. تشویق به گفتگو و ابراز احساسات در این فضاها به آنها کمک میکند تا با چالشها روبرو شوند.
آموزش مهارتهای حل مسئله به کودکان برای بهبود بهزیستی عاطفی
به کودکان و نوجوانان بیاموزید چگونه مسائل خود را حل کنند و برای مشکلاتی که با آنها مواجه میشوند، راهحلهای مناسب پیدا کنند. این مهارتها به آنها کمک میکند تا احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشند و کمتر تحتتأثیر استرس قرار گیرند.
تشویق به فعالیتهای خلاقانه و جسمانی برای بهزیستی عاطفی در کودکان
خلاقیت به تحریک ذهن ما کمک میکند، به حواسمان جذابیت میبخشد و اجازه میدهد خودمان را به شیوهای منحصربهفرد ابراز کنیم. هنر میتواند به حفظ آرامش ما کمک کند. هنر نهتنها سرگرمکننده است؛ بلکه به ما این امکان را میدهد که با مواد مختلف آزمایش کنیم و چیزهای جدیدی را تجربه کنیم.
این امر همچنین به رشد مهارتهای حرکتی دقیق در کودکان کمک میکند. به همین دلیل است که هنر در مدارس و نزد معلمان بسیار محبوب است. با کاوش در موادی مانند رنگ، گچ، گل، خمیر، مدادرنگی، برگ، شاخهها، مخروطهای کاج، شن و آب کودکان میتوانند رشد ذهنی خود را تقویت کنند درحالیکه درعینحال سرگرم میشوند.
این کار بهخودیخود میتواند روحیه آنها را بهبود بخشیده و تنشها را کاهش دهد.
همچنین میتوانید در هنگام گوشدادن به موسیقی آرامشبخش خلاقیت به خرج دهید. موسیقی نهتنها آرامشبخش است بلکه میتواند محیطی آرام و ساکت ایجاد کند که به تثبیت نفس و تحریک جریان خلاقیت کمک میکند.
حمایت از استقلال و تصمیمگیری برای بهزیستی عاطفی در کودکان
به کودکان و نوجوانان فرصت دهید تا در تصمیمگیریها مشارکت کنند. این کار میتواند به آنها احساس مسئولیت و اعتمادبهنفس بدهد. از سوی دیگر به آنها کمک کنید تا از اشتباهات خود بیاموزند و در مواقع نیاز راهنمایی کنید.
تقویت روابط مثبت و اجتماعی برای بهزیستی عاطفی در کودکان
روابط سالم با خانواده، دوستان و معلمان نقش مهمی در بهزیستی عاطفی کودکان دارند. در تشویق به برقراری ارتباطات مثبت و معنیدار به آنها کمک کنید تا احساس تعلق و امنیت کنند. همچنین به کودکان و نوجوانان اهمیت احترام به دیگران و همدلی با دیگران را آموزش دهید.
مدیریت استرس و اضطراب در کودکان و نوجوانان
به کودکان و نوجوانان تکنیکهای مدیریت استرس و آرامسازی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن و تمرینات ذهنی را بیاموزید. همچنین درباره علائم استرس و اضطراب صحبت کنید و راهکارهایی برای مقابله با آنها ارائه دهید.
زمان اختصاصی برای توجه به کودک یا نوجوان برای بهزیستی عاطفی در کودکان
وقت گذراندن با کودک یا نوجوان و نشاندادن علاقه و توجه، موجب تقویت روابط عاطفی میشود. این میتواند بهسادگی گذراندن وقت با هم در فعالیتهای روزمره، صحبتکردن و گوشدادن به مسائل او باشد.
تشویق به پذیرش تفاوتها و خودشناسی در کودکان
به کودکان و نوجوانان کمک کنید که خودشان را بپذیرند و به تفاوتهای فردی احترام بگذارند. این کار باعث میشود که آنها احساس امنیت بیشتری در خودشان و ارتباطات اجتماعی داشته باشند.
چگونه سلامت عاطفی بر سلامت روان کودک تأثیر میگذارد؟
تجربیات اولیه، ساختار مغز درحالرشد کودک را شکل میدهند. هرگونه اختلال در این فرایند رشد میتواند تأثیر منفی بر ظرفیت کودک برای یادگیری، توانایی مقابله با استرس و روابط او با دیگران بگذارد. این تأثیرات تحتتأثیر عوامل مختلفی قرار دارند که بسیاری از آنها در مراحل اولیه زندگی و در محیط خانواده اتفاق میافتند.
هر نوع استرس یا آسیبدیدگی که در درون خانواده رخ دهد، میتواند تهدیدی برای سلامت روان کودک باشد، هر چند این آسیبها ناشی از طلاق، جدایی یا ازدستدادن عزیزان باشد. این موقعیتها ممکن است اجتنابناپذیر باشند؛ اما اگر بادقت مدیریت شوند، میتوانند تأثیر منفی کمتری بر سلامت عاطفی کودک بگذارند.
عوامل دیگری که بر سلامت روان کودکان تأثیر میگذارند شامل موارد زیر هستند:
- امنیت محیط زندگی کودک و احساسمان و آرامش در خانه
- کیفیت روابط کودک با اعضای خانواده
- تعاملات کودک با دوستان و همسالان
- روابط کودک با فرزندان بزرگتر
- حس تعلق به خانواده، جامعه یا گروههای مختلف
- ارتباط با جامعه و احساس وابستگی اجتماعی
- ویژگیهای شخصی مانند تابآوری، نگرش مثبت و توانایی مقابله با مشکلات
- تبعیضهایی که ممکن است به دلایل نژادی، جنسی، مذهبی یا جنسیتی تجربه شوند
- خشونت یا آزارهای جسمی و روانی مانند زورگویی و اذیت و آزار
بهبود تجربیات اولیه زندگی کودکان همراه با ایجاد روابط مثبت و امن میتواند به پیشرفت عاطفی و روانی کودکان کمک کند و آنها را برای مقابله با چالشهای زندگی آماده کند. فراهمکردن محیطی امن و حمایتگر در دوران کودکی باعث میشود کودک بتواند احساس ارزشمندی کند و به طور مؤثرتر با فشارها و استرسهای زندگی روبهرو شود.
آموزش بهزیستی عاطفی به کودکان
آموزش بهزیستی عاطفی به کودکان فرایندی است که از طریق آن میتوان به آنها کمک کرد تا احساسات خود را بشناسند، درک کنند و به طور مؤثر مدیریت نمایند. این آموزش به کودکان کمک میکند تا مهارتهای اجتماعی و عاطفی خود را تقویت کرده، روابط سالمتری با دیگران برقرار کنند و توانایی مقابله با چالشهای زندگی را به دست آورند. در ادامه به برخی از روشهای مؤثر برای آموزش بهزیستی عاطفی به کودکان اشاره میکنیم:
- آموزش شناسایی و نامگذاری احساسات
اولین قدم در بهبود بهزیستی عاطفی کمک به کودکان در شناسایی احساسات مختلف است. این کار میتواند با استفاده از بازیها، کتابها و تصاویری که احساسات مختلف را نشان میدهند، انجام شود. از کارتهایی با تصاویر چهرههای مختلف (خندهدار، غمگین، خشمگین، ترسان) استفاده کنید تا کودکان بتوانند احساسات خود را شناسایی کرده و نامگذاری کنند. از کودک بپرسید «امروز چطور احساس میکنی؟» و به آنها کمک کنید تا احساسات خود را با کلمات توصیف کنند.
- آموزش ابراز احساسات به شیوه مناسب
به کودکان بیاموزید که احساسات خود را به شیوهای مناسب و بدون آسیب به خود و دیگران بیان کنند. مثلاً بهجای فریادزدن وقتی ناراحت هستند، به آنها آموزش دهید که با آرامش بگویند من ناراحتم یا من عصبانی هستم. همچنین خودتان بهعنوان بزرگتر با بیان مؤدبانه و مناسب احساسات خود میتوانید به کودکان الگو بدهید.
- افزایش همدلی و توجه به احساسات دیگران
از کودکان بخواهید که در موقعیتهای مختلف به احساسات دیگران توجه کنند. مثلاً بپرسید: چطور فکر میکنی دوستت در این موقعیت چه احساسی دارد؟ از داستانهای کوتاه استفاده کنید که در آن شخصیتها احساسات مختلف را تجربه میکنند. این میتواند به کودکان کمک کند تا از زاویه دید دیگری به احساسات نگاه کنند.
- تشویق به خودآگاهی و پذیرش خود
به کودکان آموزش دهید که به احساسات خود توجه کنند و به آنها یاد دهید که احساسات طبیعی هستند و هر کسی ممکن است زمانی احساس غم، شادی، خشم یا اضطراب کند. به کودک کمک کنید تا خود را با تمام ویژگیها از جمله ضعفها و نقاط قوتش بپذیرد. این کار به افزایش عزتنفس و بهزیستی عاطفی کودک کمک میکند.
- استفاده از بازیها و فعالیتهای گروهی
بازیهای گروهی میتوانند به کودکان کمک کنند تا مهارتهای اجتماعی و عاطفی خود را بهبود دهند. در این بازیها میتوانند یاد بگیرند که چطور احساسات خود را مدیریت کنند و با دیگران تعامل سالم داشته باشند. بازیهای نقشآفرینی که در آن کودکان در موقعیتهای مختلف احساسات و رفتارهای متفاوت را تجربه میکنند، میتواند به آنها در درک و ابراز احساسات کمک کند.
- تشویق به خواندن کتابها و داستانهای آموزشی
کتابهایی که درباره احساسات و مدیریت آنها هستند، میتوانند به کودکان کمک کنند تا بهتر احساسات خود را بشناسند و راههای مقابله با آنها را یاد بگیرند. همچنین داستانهایی که شخصیتهای آن با احساسات مختلف مواجه میشوند و از چالشهای عاطفی خود عبور میکنند، میتواند الگوهایی مفید برای کودکان باشد.
این روشها میتوانند به کودکان کمک کنند تا به طور مؤثر احساسات خود را مدیریت کنند و درک بهتری از خود و دیگران پیدا کنند. این فرایند به رشد عاطفی و روانی آنها کمک میکند و بهسلامت کلی آنها افزوده میشود.
تأثیر مدیریت احساسات و آموزش آن به کودکان برای بهزیستی عاطفی – هیجانی
درک احساسات برای کودکان بهویژه کودکان با نیازهای آموزشی خاص میتواند پیچیده باشد. احساسات یک مفهوم انتزاعی هستند و توضیحدادن اینکه احساسات چگونه بر ما تأثیر میگذارند، میتواند دشوار باشد. برخی احساسات ممکن است برای کودکان بزرگ یا ترسناک باشند و آنها را دچار نگرانی کنند.
از سن 2 سالگی، خانوادهها میتوانند شروع به صحبت با کودک خود در مورد احساسات ابتدایی مانند «خوشحال»، «غمگین» یا «عصبانی» کنند. این کار میتواند از طریق بحث در مورد شخصیتهای داستانها یا کتابهای تصویری انجام شود و اینکه چگونه این شخصیتها با چالشهایی که با آن مواجه میشوند، برخورد میکنند.
با بزرگتر شدن کودکان، والدین میتوانند شروع به توضیح احساسات پیچیدهتری مانند ناامیدی، امید، اضطراب، حسادت، خجالت یا کنجکاوی کنند. کودکانی که احساسات خود را درک میکنند، کمتر احتمال دارد که با استفاده از خشونت یا حملات عصبی خود را ابراز کنند. کودکی که بتواند توضیح دهد که وقتی عصبانی یا ناراحت است، کمتر احتمال دارد که از رفتارهای فیزیکی برای نشاندادن ناراحتی خود استفاده کند. چه سن کودک شما کم باشد یا زیاد، دو نکته بسیار مهم است:
تأکید کنید که برای کودک طبیعی است که احساسات منفی مانند عصبانیت یا ناراحتی را تجربه کند. اینها احساسات طبیعی هستند و صحبتکردن در مورد احساساتی که ممکن است داشته باشند، گامی مثبت در درک و پردازش احساسات است. آنها را تشویق کنید که نفسهای عمیق و آرام بکشند تا به آرامش برسند.
در مورد احساسات خود صحبت کنید و آنها را در حین تجربه توضیح دهید. مثلاً یک والد ممکن است بگوید: «مامان امروز کمی عصبی است؛ چون دیشب خواب خوبی نداشته» یا «بابا کمی ناراحت است؛ چون ماشینش را ازدستداده». این کار به عادیسازی همه نوع احساسات چه مثبت و چه منفی کمک میکند و به کودک در درک پاسخهای خودش کمک میکند.
حفظ آرامش و نشاندادن تابآوری به والدین این امکان را میدهد که یک پاسخ عاطفی امن را تقویت کنند و به کودکان نشان دهند که ممکن است احساسات خود را تحت کنترل نگه دارند. این امر باعث میشود که کودک باور کند که میتواند با هر چالشی که زندگی برای او پیش میآورد، مقابله کند.
جمعبندی
بهزیستی عاطفی – هیجانی کودکان به معنای توانایی آنها در تجربه و مدیریت احساسات به شکلی سالم است. این بهزیستی شامل توانایی شناخت و ابراز احساسات، ایجاد روابط مثبت با دیگران و مقابله با استرس و چالشها میشود. کودکان با بهزیستی عاطفی خوب، قادر به شاد بودن، ابراز محبت و همدلی و تنظیم احساسات خود در موقعیتهای دشوار هستند.
همچنین این بهزیستی تأثیر زیادی بر رشد شناختی، اجتماعی و جسمی کودکان دارد. والدین و مربیان میتوانند با ایجاد محیطی امن، حمایتی و محبتآمیز به رشد این تواناییها کمک کنند. همچنین هنر، بازی و گفتگو در کنار آموزش مهارتهای مقابلهای میتوانند به تقویت بهزیستی عاطفی کودکان کمک کنند. داشتن احساس تعلق و امنیت در خانه و مدرسه نیز نقشی کلیدی در این زمینه دارد.
منابع:
5 راهکار برای افزایش بهزیستی عاطفی در کودکان
9 روش برای حمایت از بهزیستی عاطفی کودکان
دیدگاهها