خجالت کشیدن کودکان یکی از احساسات طبیعی در فرآیند رشد آن‌هاست که با بزرگ شدن کودک به‌مرور از بین می‌رود. گرچه برای بیشتر والدین یک چالش اساسی به‌شمار می‌رود.
خبر خوب این است که کمرویی و خجالت در کودکان را می‌توانید با چند راهکار ساده مدیریت و به کودک خود کمک کنید تا اعتماد به‌نفس خود را بالا برده و در مواجه با موقعیت‌های مختلف واکنش مناسبی از خود بروز دهد.
در این مقاله قصد داریم به موضوع خجالت کشیدن کودک را بررسی کرده و به این سوالات پاسخ دهیم: کمرویی در آن‌ها تا چه‌اندازه‌ای طبیعی‌ست؟ چه عواملی باعث این احساس در کودک می‌شوند؟ کودکان خجالتی چه ویژگی‌هایی دارند و چه راهکارها و بازی‌هایی برای درمان خجالت کشیدن در کودکان وجود دارد؟
خجالتی بودن کودک تا چه اندازه طبیعی است؟
برای برخی از کودکان، اعتماد به‌نفس بالا طبیعی‌ست و چالشی برای والدین وجود ندارد. در حالی‌که برای برخی دیگر این مساله یک چالش اساسی به شمار می‌رود تا جایی‌که اگر یک بچه خجالتی داشته باشید، احتمالاً این نگرانی برای شما وجود دارد که کمرویی در کودک می‌تواند جلوی رشد و پیشرفت او را بگیرد.
نکته مهمی که باید به عنوان مربی کودک یا والدین آن بدانید این است که خجالتی بودن، طبیعی است!
در واقع برخی از کودکان کمی زمان لازم دارند تا با مکان‌ها و افراد جدید سازگار شوند.
در عین حال شما هر چقدر تلاش کنید مانع کمرویی فرزندتان شوید، کودک شما در دوره‌ای از زندگی خود خجالت را تجربه می‌کند و باید با آن کنار بیاید.
اما سوال اینجاست که خجالتی بودن تا چه‌اندازه طبیعی‌ست؟
برای پاسخ به این سوال شما باید با صبر و حوصله راهکارهایی را برای کودک خود به‌کار گیرید تا متوجه شوید، کودک خجالتیِ شما پس از مواجه با یک محیط، قابلیت سازگاری و ارتباط با آن را دارد یا خیر؟
اگر این ناسازگاری در طول زمان ادامه پیدا کند، به این معناست که خجالت کشیدن کودکان طبیعی نبوده و باید برای رفع آن تلاش کنید. در غیر این صورت، فرزند شما احساسات طبیعی خود در جهت رشد بروز می‌دهد و جای نگرانی نیست.
ویژگی‌های کودک خجالتی
مفهوم کمرویی و خجالت معمولاً به‌درستی درک نمی‌شود. بسیاری از افراد فکر می‌کنند که کودکانِ خجالتی، درون‌گرا هستند یا ارتباط برقرار کردن با دیگران را دوست ندارند. اما هیچ کدام از این‌ها درست نیست. کمرویی در بیشتر موارد نتیجه ترس از قضاوت‌های اجتماعی است.
بچه‌های خجالتی نگران این هستند که دیگران در مورد آن‌ها چه فکری می کنند. به دلیل این ترس، ترجیح می‌دهند از موقعیت‌های اجتماعی دوری کنند. برای مثال فکر می‌کنند که اگر با مردم صحبت نکنند، کسی آن‌ها را مورد انتقاد قرار نمی‌دهد. در نتیجه خجالت نخواهند کشید. در ذهن این کودکان، دوری از افراد احتمال آسیب دیدن آن‌ها را کاهش می‌دهد.
احساسات و نشانه‌های خجالت در کودکان می‌تواند به صورت سرخ شدن، تعریق یا لکنت زبان ظاهر شود. برخی از بچه‌های خجالتی ممکن است پشت شما یا اشیاء اطرافشان پنهان شوند. برخی دیگر ممکن است بسیار ساکت باشند و حرف نزنند.
در واقع کمرویی در موقعیت‌های مختلف به شکل‌های متفاوتی بروز پیدا می‌کند و همیشه یکسان به نظر نمی‌رسد. حتی ممکن است کودکی داشته باشید که در موقعیتی مثل خرید کردن از سوپرمارکت خجالت بکشد ولی در مدرسه خجالتی نباشد.
خجالت کشیدن کودک دو ساله
تحقیقات نشان می‌دهد که از نظر اجتماعی و عاطفی، بچه‌ها از ۱۸ ماهگی زمانی که کار اشتباهی انجام می‌دهند، احساس خجالت و شرمندگی می‌کنند. معمولاً در حدود ۲۰ ماهگی کودکان شروع به فکر کردن درباره احساسات کرده و در ۲۴ ماهگی می‌توانند شروع به پنهان کردن احساسات در ارتباط با دیگران کنند.
چه چیزی یک کودک نوپا را خجالت‌زده می‌کند؟
آن‌ها از غریبه‌ها بیشتر خجالت می‌کشند تا خواهر، برادر، والدین یا افرادی که واقعاً با آن‌ها راحت هستند. بچه‌های نوپا ممکن است وقتی در حال انجام کاری باشند که می‌دانند قرار نیست انجام دهند، خجالت‌زده شوند. مثلاً اگر در حال آواز خواندن باشند، از اینکه یک غریبه به آن‌ها نگاه کند، خجالت می‌کشند.
خجالت کشیدن کودک سه ساله
یکی از رایج‌ترین علت‌های خجالت کودکان سه ساله و بزرگتر عملکردهای بدن آن‌ها است. نوزادان و کودکان نوپا در مورد آروغ زدن یا دفع گاز، خجالت‌زده نمی‌شوند اما با بزرگتر شدن، متوجه می‌شوند که این موارد هم خجالت‌آور هستند.
از طرف دیگر خجالتی بودن در کودکان سه‌ساله در نگاه اول ممکن است خود را در قالب ترس از جدایی نشان دهد. در این سن اگر کودک نوپای شما زمان زیادی را با کودکان دیگر نمی‌گذراند، در مواجه با افراد و موقعیت‌های جدید ممکن است، کمرو به‌نظر برسد.
خجالتی بودن کودک چهار ساله
در این سن کودکان خجالت خود را بیشتر در مقابل غریبه‌ها بروز می‌دهند و اگر شخصی که او را نمی‌شناسند، شروع به مکالمه با کودک کند، فرزند شما جواب او را نمی‌دهد و با او ارتباط برقرار نخواهد کرد. در این سن کودکان نسبت به محیط خود آگاه‌تر هستند و مفهوم کمرویی را بیشتر درک می‌کنند.
خجالتی بودن کودک پنج ساله
کودک ۵ ساله، کم‌کم اجتماع‌های مختلفی را تجربه می‌کند و اگر تا پیش از آن تجربهٔ بازی‌های گروهی یا رفتن به کلاس را نداشته باشد، احتمالاً کمرویی بیشتری از خود بروز می‌دهد. یکی از راه‌های کنترل خجالت کودک در این سن، کمک به او در جهت دوستیابی و ثبت‌نام کردن در یک کلاس موسیقی یا خلاقیت است.
کودکان خجالتی در پیش دبستانی
گاهی کودک شما هم‌زمان با ورود به پیش دبستانی یا مهدکودک، رفتاری‌های غیرقابل پیش‌بینی از خود بروز می‌دهد که شاید انتظار آن‌ها را نداشته باشید؛ مثل چسبیدن به پای شما زمانی که یک غریبه به او نزدیک می‌شود، گریه در زمان خداحافظی، امتناع از شرکت در فعالیت‌های گروهی و غیره.
در وهلهٔ اول ممکن است با دیدن این رفتارها از فرزند خود احساس نگرانی کنید چرا که ما انتظار داریم که کودکان با رشد خود در موقعیت‌های اجتماعی مهارت‌های بیشتری پیدا کنند نه اینکه خجالت بکشند. این در حالی‌ست که؛
کودکی که به پیش‌دبستانی یا مهدکودک می‌رود و قبلاً عضوی از یک گروه نبوده است، بهتر است کم‌کم با فضای جدید روبه‌رو شود. کودکان معمولاً قبل از قبل از شروع مدرسه، احساس نگرانی می‌کنند، اما یک کودک خجالتی ممکن است آن را عذاب‌آور بداند.
چند روش برای مدیریت خجالت در کودکان پیش‌دبستانی
برای حل چالش خجالت کشیدن کودکان خود می‌توانید از چند راهکار ساده استفاده کنید.
- فرزند خود را با یکی از دوستانش ثبت نام کنید. شروع مدرسه با حداقل یک چهره آشنا می‌تواند برای آن‌ها ساده‌تر باشد.
- قبل از شروع پیش‌دبستانی یک تور مدرسه‌گردی برای او بگذارید. اگر قبل از شروع مدرسه، کودک شما نگاهی به کلاس و معلم خود بیاندازد، آرامش بیشتری خواهد داشت.
- از کودک خود بخواهید صحبت کردن با سایر کودکان و بزرگسالان را تمرین کند. این کار را می‌توانید با طراحی یک بازی پیش ببرید: از فرزندتان بخواهید که وقتی دوستان نزدیک یا اقوام به خانه شما می‌آیند راهنمای تور باشد. یا او را تشویق کنید که خودش در رستوران سفارش بدهد.
- کودک خود را به جمعیت معرفی کنید. او را به یک نمایش عروسکی، یک استخر شنای محلی، یک نمایشگاه یا هر مکان دیگری ببرید که ببیند که ازدحام جمعیت لزوماً چیز بدی نیست.
- یک آیین خداحافظی طراحی کنید. وقتی فرزندتان را در مدرسه رها می‌کنید، هرگز دزدکی از دور نشوید با او خداحافظی کنید و به فرزندتان یادآوری کنید که برمی‌گردید.
علت خجالت کشیدن در کودکان
ما به عنوان بزرگسال معمولاً نسبت به احساساتمان خودآگاه هستیم و خجالت و کمرویی را کمتر از کودکان تجربه می‌کنیم. اما آیا این مساله تنها دلیل خجالت کشیدن کودکان است؟
در پاسخ باید گفت نه!
کمرویی و خجالت در کودکان دلایل مختلفی دارد. برای مثال یک دلیل این است که کودکان در تلاش‌اند تا جایگاه خود را در دنیا پیدا کنند. آن‌ها در ذهن خود و در محیط بیرونی با چالش‌های زیادی مواجه می‌شوند که گاهی از پس آن‌ها برنمی‌آیند و در برخی موارد واکنش کودکان در قالب خجالت بروز پیدا می‌کند.
چگونه با کودک خجالتی برخورد کنیم؟
نکته‌ای که نباید از آن غافل شد، نحوه برخورد با کودک خجالتی است.
- به کودک خود نخندید
- درد خجالت را از بین ببرید؛ ممکن است فرزندتان احساس کند از نظر شما مساله آنقدرها هم که او فکر می‌کرده، جدی نبوده است. (گرچه این تصور درست است ولی در آن زمان، برای فرزند شما جدی بوده) پس از فرزند خود حمایت کنید.
- با او حرف بزنید و راه‌حل‌های جایگزین را پیشنهاد بدهید. به‌عنوان مثال به او بگویید: “من احساس تو را در مورد ضربه زدن به گلدان درک می‌کنم”. سپس در مورد گزینه‌های دیگری که می‌توانسته برای مدیریت این موقعیت استفاده کند، مثل عذرخواهی کردن و غیره، صحبت کنید.
بهترین راه برای اینکه فرزند شما یاد بگیرد خجالت کشیدن را کنار بگذارد، مثال زدن برای اوست. به فرزندتان نشان دهید که با پشت سر گذاشتن آنچه اتفاق افتاده می‌تواند موقعیت را به‌نفع خود تغییر دهد. شما به‌عنوان والدین در موقعیت‌های مختلف به او نشان دهید که اگر جایی نیاز به عذرخواهی است، عذرخواهی می‌کنید. یا اگر اتفاقی افتاد، آن را جبران می‌کنید. برای مثال اگر چیزی را ریختید، آن را تمیز کنید.
نکته اینجاست که از احساس شرم رد شوید، آن را رها کنید، کودک شما یاد خواهد گرفت که همین کار را انجام دهد.
چند بازی برای رفع خجالت کودک
خجالت کشیدن کودکان دو وجه اصلی دارد، اول واکنش کمرویی که کودکان از خود بروز می‌دهند و دوم بزرگسالانی که نمی‌دانند در مواجه با کمرویی بچه‌ها چه رفتاری داشته باشند.
گاهی ما سعی می‌کنیم با بچه‌ها صحبت کنیم اما این کافی نیست. در این رابطه می‌توانید از بازی‌هایی برای رفع کمرویی در کودکان استفاده کنید.
بازی شماره ۱؛ بالشت بازی
قبل از مواجه با یک موقعیت جدید مثل رفتن به مهمانی یا مهدکودک، یک کار فیزیکی انجام دهید زیرا بازی فیزیکی همراه با خنده یک راه عالی برای رهایی از استرس و اضطراب است. مثلاً می‌توانید بالش‌های سبک را به سمت همدیگر پرتاب کنید. حتی از فرزندتان بخواهید که شما را به زمین بزند، بعد این جمله را به او بگویید: «من واقعاً باید از جایم بلند شوم تا بروم و دوستانم را ببینم، امیدوارم مرا زمین نزنی.» یا اینکه «این بالش‌ها نمی‌گذارند من به مهدکودک، مدرسه و غیره بروم.»
بازی شماره ۲؛ همخوانی با آهنگ
اگر کودک شما رفتن به جایی را دوست ندارد (به‌دلیل اینکه خجالت می‌کشد)، می‌توانید چند آهنگ را به عنوان بخشی از روند آماده شدن برای او پخش کنید. آهنگ همراه با حرکت فیزیکی می‌تواند به کودک شما کمک کند تا اعتماد به نفس پیدا کند و احساس خوبی نسبت به خودش داشته باشد. ضمن اینکه باعث ترشح اندورفین و احساس شادی در او می‌شود.
گاهی هم‌زمان با پخش آهنگ‌ها شروع به اشتباه انجام دادن کارها کنید، مثلا دستکش را جای جوراب بپوشید یا کلاه را روی دستانتان بگذارید، اجازه دهید فرزندتان مشارکت کند و مثلاً به شما بگوید: «نه مامان، اینجای آهنگ باید شلوار می‌پوشیدم.»
بازی شماره ۳؛ شبیه‌سازی موقعیت‌ها
گاهی می‌توانید با شبیه‌سازی موقعیت‌های مختلف به کودک خود کمک کنید که متوجه شود، ترسی برای رفتن به جمع‌های مختلف یا حرف زدن و غیره وجود ندارد و خجالت کشیدن آن‌ها بی‌معنی است.
برای این کار می‌توانید وانمود کنید که خیلی ترسیده‌اید و نمی‌توانید وارد اتاق فرزندتان شوید چون یک عروسک جدید آنجا نشسته، باید جوری نمایش بازی کنید که فرزندتان بیاید و شما را به داخل اتاق هل دهد. اینجا می‌توانید به او بگویید: «واقعاً نمی‌خواهم وارد اتاق شوم. امیدوارم کسی مرا مجبور نکند.» این بازی، کودک شما را تشویق می‌کند تا با احساس قوی‌تر و اعتماد به‌نفس بیشتری وارد موقعیت‌های جدید مثل کلاس یا جمع‌های دوستانه شود.
بازی شماره ۴؛ تماس تلفنی
در این بازی تلفن شما زنگ می‌زند و وانمود می‌کنید که به یک تماس واقعی پاسخ می‌دهید. کاملاً خجالتی برخورد کنید؛ کسی را که نمی‌شناسید با شما تماس گرفته است. در مکالمه خود می‌توانید بگویید: «اوه، سارا است، من کسی را به نام سارا نمی‌شناسم، خداحافظ!» و ناگهان تلفن را قطع کنید. بعد با صدای بلند بگویید: «نکند سارا می‌خواست با من دوست شود یا اینکه یک جایزه برای من داشت.» سپس دوباره شماره فرضی را بگیرید و این بار سعی کنید که با سارا صحبت کرده و با او دوست شوید.
بازی شماره ۵؛ دوست خیالی یا عروسک مورد علاقه
یک راه دیگر برای کنترل کمرویی در کودکان این است که از دوست خیالی یا عروسک مورد علاقه کودکتان کمک بگیرید. دوست خیالی یا عروسک تقریباً می‌تواند هر کاری را انجام دهد. مثلاً وارد گروه‌های دوستانه شود و سعی کند با بچه‌ها بازی کند یا به مغازه و برای خود بستنی بخرد.
شما می‌توانید به کمک دوست خیالی، کودک خود را سرگرم کنید و به او یاد دهید که همه کارهایی که شما از کودکتان انتظار دارید از یک عروسک ساده هم برمی‌آید. این کار به فرزند شما کمک می‌کند آرامش بیشتری داشته باشد و احساس امنیت کند تا از منطقه امن خود خارج شود.
راهکارهای مقابله با خجالت در کودکان
درک احساسات و نحوه برخورد با آن‌ها، اولین گام برای رفع احساس منفی در کودکان است. به‌عنوان والدین، ما همیشه می‌خواهیم از فرزندانمان در برابر تجربیات و احساسات ناراحت‌کننده محافظت کنیم. چرا که نحوه برخورد ما درس‌های مهمی به فرزندانمان می‌دهد و به آن‌ها کمک کند تا اعتماد به‌نفس بیشتری داشته باشند.
سوال این است که چطور بچه خجالتی را درمان کنیم؟
برای پاسخ به این سوال، چند راهکار مهم برای از بین بردن خجالت در کودکان را در اختیار شما قرار می‌دهیم.
1. چه چیزی باعث خجالت شده است
کودکان با هم متفاوت هستند و در نتیجه کمرویی هم در آن‌ها دلایل مختلفی دارد. برای مثال اگر یک کودک از مسخره شدن خجالت می‌کشد، به این معنا نیست که همه کودکان به یک شکل واکنش نشان می‌دهند. در قدم اول شما باید متوجه شوید که در ذهن کودک شما، احساس خجالت به چه معناست و چگونه به آن واکنش نشان می‌دهد.
2. در مورد موضوع با او صحبت کنید
بعد از اینکه متوجه شدید که چه اتفاقی افتاده است، برای فرزندتان توضیح دهید که چگونه احساس خجالت کرده است و به او توصیه‌هایی در مورد نحوه برخورد با این وضعیت در آینده ارائه دهید. با توجه به سن فرزندانتان، خجالت را با استفاده از اصطلاحات مناسب برای او توضیح دهید.
3. چه چیزی به فرزند شما احساس بهتری می‌دهد
اگر فرزندتان از اتفاقی که افتاده، خجالت زده است، به او کمک کنید راه‌هایی را پیدا کند تا احساس بهتری داشته باشد. برای مثال، اگر فرزندتان از اشتباهی که مرتکب شده است خجالت می‌کشد، به او کمک کنید تا راه‌هایی برای تصحیح خطای خود پیدا کند یا به او اطمینان دهید که این یک تصادف بوده و مشکل بزرگی اتفاق نیفتاده است.
4. تجربه‌ای از خود را با کودک به اشتراک بگذارید
اگر تجربهٔ شخصی دارید که در آن زمان خجالت‌آور بود، اما توانستید از آن عبور کنید، آن را با فرزند خود به اشتراک بگذارید تا بداند پس از احساس خجالت می‌تواند، ادامه دهد. توضیح دهید که در زمان حادثه چه احساسی داشتید، چگونه بر احساس خود غلبه کردید و چه چیزی از آن آموختید تا در آینده دیگر تکرار نشود.
5. فرزندتان را تشویق کنید تا احساساتش را با شما در میان بگذارد
اگر فرزندتان برای حرف زدن با شما در مورد اتفاقی که افتاده، مردد است، یک فضا و رابطه قابل اعتماد ایجاد کنید. به عنوان مثال، به آن‌ها اجازه دهید، بدانند که اگر احساس خجالت کنند، ناراحت یا عصبانی نخواهید شد و می‌خواهید در مورد آن با شما صحبت کنند. توضیح دادن اتفاقات در بیشتر موارد از بار روانی آن کم می‌کند و کودک شما حتی با توضیح احساس خود، حس بهتری خواهد داشت.
6. تکنیک‌های تجسم را آموزش دهید
از فرزندتان بخواهید یک موقعیت خجالت‌آور را تجسم کند و همچنین به شما بگوید که چگونه با آن مواجه خواهد شد. اگر او قادر به انجام این کار نیست، می‌توانید موقعیت‌های شرم‌آور فرضی را برای او شبیه‌سازی کنید و از فرزندتان بپرسید که اگر در یکی از این موقعیت‌ها گرفتار شود، چه می‌کند.
سخن پایانی
- خجالت، احساسی است که تمامی کودکان در سنین مختلف، آن را تجربه می‌کنند و بخشی از روند رشد آن‌ها به‌شمار می‌رود.
- خجالت کشیدن کودکان تا اندازه‌ای طبیعی‌ست. در عین حال ما به‌عنوان والدین باید نسبت به نحوه برخورد و کنترل آن آگاهی کافی داشته باشیم.
- به‌عنوان راهکار می‌توانیم از بازی‌های ساده استفاده کنیم یا اینکه موقعیت‌هایی که باعث خجالت کشیدن در کودکان می‌شود را برای آن‌ها شبیه‌سازی کنیم.