آموزش هنر به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های مختلف‌شان را به‌صورت خلاقانه تقویت کنند. چرا که هنر به آن‌ها اجازه می‌دهد بدون چارچوب تعریف شده، فکر کنند و احساسات خود را در قالب قصه، نمایش، نقاشی، کاردستی، مجسمه‌های سفالی یا سایر انواع هنر بیان کنند.
به‌عنوان والدین یا مربی کودک هرچقدر با انواع هنر برای کودکان و روش‌های خلاقانه بیشتر آشنا باشید، می‌توانید به نحو موثرتری آن را به کودکان آموزش دهید و مزایای فوق‌العاده‌ای که بر اعتمادبه‌نفس، مهارت حل‌مساله و سایر بخش‌های رشد آن‌ها دارد، شگفت‌زده شوید.
در این مقاله با بیان روش‌های خلاقانه آموزش هنر کودکان، به مزایای آن می‌پردازیم. سپس اهمیت هنر برای کودکان را بررسی می‌کنیم و انواع هنرهایی که می‌توانید به کودکان آموزش دهید را معرفی خواهیم کرد.
آموزش هنر کودکان
آموزش هنر کودکان از همان سنین ابتدایی با قصه‌گویی برای آن‌ها آغاز می‌شود. در مرحلهٔ بعد کودکان یاد می‌گیرند که نقاشی بکشند، کاردستی بسازند و در مهدکودک هنرهای مختلف را تجربه کنند.
آموزش هنر نه‌تنها باعث خلاقیت در کودک می‌شود بلکه تفکر چندبُعدی را در آن شکل می‌دهد. با وجود اینکه هنر برای بیشتر افراد جنبهٔ سرگرمی دارد ولی آموزش هنر کودکان تاثیرات باورنکردنی بر رشد مهارت‌های آن‌ها می‌گذارد.
نحوهٔ آموزش هنر به کودکان هم شیوه متفاوتی نسبت به آموزش بزرگسالان دارد. در واقع بهترین هنر برای کودکان این است که مطالب هنری را خودشان ارائه کنند. به آن‌ها اجازه دهید همه‌چیز را به روش خود کشف کنند، نحوهٔ استفاده از مواد را انتخاب کنند.
زمانی که بتوانند آثار هنری خود را بسازند، بیشتر یاد خواهند گرفت و از هنر لذت بیشتری خواهند برد. هیچ دو پروژه هنری شبیه هم نیستند.
گرچه برای یک بزرگسال، آثار هنری کودکان بیشتر شبیه خط‌نوشته‌ها، خط‌ها و حتی به‌هم‌ریختگی روی کاغذ است ولی بچه‌ها با ساختن این خط‌خطی‌ها و به‌هم‌ریختگی‌ها یاد می‌گیرند. کاری که آن‌ها انجام می‌دهند از نتیجه مهمتر است؛ چرا که کودکان احساسات و ایده‌های خود را با هنر نشان می‌دهند.
مزایای آموزش هنر به کودکان
هنر زبان گویای کودکان برای بیان احساسات آن‌هاست که از سال‌های اول کودکی در قالب نقاشی، کاردستی و سایر انواع هنر آن را نشان می‌دهند. در عین حال آموزش هنر کودکان مزایای زیادی دارد و به رشد مهارت‌های مختلف در آن‌ها کمک می‌کند. در ادامه چند مورد از این مزایا را بیان خواهیم کرد.
هماهنگی دست و چشم
پروژه‌های هنری معمولاً به مهارت‌های ظریف کودکان ارتباط دارند. در دست گرفتن قلموی رنگ، برش با قیچی و مجسمه‌سازی گل رس چند نمونه از فعالیت‌های هنری هستند که نیاز به درگیر شدن مهارت‌های حرکتی و هماهنگی دست و چشم دارند. با انجام پروژه‌های هنری مختلف، کودکان این فرصت را پیدا می‌کنند که مهارت‌هایشان تقویت کنند. با رشد مهارت‌ها، توانایی آن‌ها در انجام کارهای مختلف که نیاز به هماهنگی دارند، افزایش پیدا می‌کند.
افزایش خلاقیت
آموزش هنر یک فرصت خلاقانه برای بچه‌ها است. برخی از کودکان ممکن است به لوازم هنری یا فعالیت‌های خلاقانه در خانه، دسترسی نداشته باشند. با آموزش هنر کودکان در مهدکودک یا مدرسه، فرصتی برای تحریک تخیل خود و همچنین مهارت‌های شناختی و حل مسئله پیدا می‌کنند.
آن‌ها با انواع هنر یاد می‌گیرند که چگونه خیالات خود را واقعی کنند و با مهارت حل مسئله، می‌توانند در موقعیت‌های دیگر خلاقانه فکر کنند و تصمیم بگیرند.
افزایش تمرکز
انواع هنر برای کودکان به‌خودی خود برای آن‌ها لذت‌بخش است. آن‌ها از کار هنری لذت می‌برند و به همین دلیل بهتر می‌توانند روی کار تمرکز کنند و تا انتها به آن پایبند باشند. به پایان رساندن پروژه به بچه‌ها احساس موفقیت می‌دهد.
ریسک‌پذیری
ماهیتِ باز آموزش هنر به بچه‌ها این امکان را می‌دهد که در پروژه‌های خود بیشتر ریسک کنند. کودکان همان چیزی که در ذهنشان است، اجرا می‌کنند و ارائه یک اثر در چارچوب خاص برای آن‌ها معنایی ندارد.
آن‌ها می‌دانند که اثر خلق شده، ارزشمند است حتی اگر شبیه آثار دیگر نباشد. این مسئله به کودکان کمک می‌کند تا حس اعتمادبه‌نفس بیشتر داشته باشند.
افزایش مهارت‌های اجتماعی-عاطفی
شرکت در برنامه و کلاس‌های هنری به‌ویژه برنامه‌هایی که به‌صورت مشارکتی مانند تئاتر و موسیقی تمرکز دارند، باعث تقویت مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی در کودکان می‌شوند.
کلاس‌های هنری فرصت‌هایی را برای کودکان فراهم می‌کنند تا به شیوه سازنده و خلاقانه با هم تعامل داشته باشند که فرآیند رشد اجتماعی و عاطفی آن‌ها را تقویت خواهد شد. برای مثال، کودکانی که در گروه نمایش بعد از مدرسه شرکت می‌کنند، اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های اجتماعی بیشتری نسبت به سایر کودکان دارند.
روش‌های آموزش هنر کودکان
در رابطه با آموزش هنر باید دو نکته مهم را در نظر داشته باشید:
- برنامه‌ریزی آموزشی
- روش‌های آموزشی
در ادامه ابتدا روش‌ها و نکاتی که می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند را مطرح خواهیم کرد سپس نحوه برنامه‌ریزی آموزشی را بیان می‌کنیم.
چند روش خلاقانه برای آموزش هنر کودکان
برای آموزش هنر کودکان روش ثابتی وجود ندارد. در واقع هر چقدر بتوانید خلاقیت بیشتری داشته باشید، آموزش شما هم مفیدتر خواهد بود. در ادامه چند نکته مهم را بیان می‌کنیم که به شما کمک می‌کند تا هنر را به یک فعالیت سرگرم‌کننده و هیجان‌انگیز در کلاس یا خانه تبدیل کنید.
اشتباهات کودک بخشی از هنر است
یکی از بهترین بخش‌های تعریف هنر برای کودکان این است که «اشتباه» وجود ندارد!
در عوض، از همان ابتدای کلاس به بچه‌ها اجازه دهید تا هر کاری را روی کاغذ انجام دهند. گاهی هم خودتان عمداً اشتباهی انجام دهید و آن را به بخشی از قطعه هنری تبدیل کنید. با این کار، مهارت حل‌مساله و خلاقیت را هم به کودک آموزش می‌دهید.
از ابزار مناسب استفاده کنید
اگر با کودکان خردسال کار می‌کنید، برای نقاشی آن‌ها از مداد شمعی، آبرنگ یا ماژیک استفاده کنید. این مواد نسبت به مداد، سطح بیشتری را پوشش می‌دهند و بچه‌ها را تشویق می‌کنند که راحت‌تر نقاشی بکشند و نگران رنگ کردن همه بخش‌ها با یک مداد ظریف نباشند.
این ابزارها، با پاک‌کن محو نمی‌شوند و این یعنی بچه‌ها می‌توانند با اعتماد به‌نفس بیشتری نقاشی بکشند و طرح‌های جدید را بدون چارچوب‌های ذهنی امتحان کنند. همچنین کاغذ مقوایی به دلیل مقاومت بیشتر برای کودکان کوچکتر بهتر است.
اجازه دهید کودکان انتخاب کنند
هنر برای کودکان ابتدایی در مدرسه‌ها معمولاً به‌عنوان یک فعالیت فوق‌برنامه در نظر گرفته می‌شود و شاید کودکان کمتر به آن اهمیت بدهند. پس از این فرصت استفاده کنید و فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که کودکان دوست داشته باشند. همچنین نسبت به سن دانش‌آموزان، در ابتدای ترم از آن‌ها بپرسید که چه فعالیتی را دوست دارند. می‌توانید ۱۵ دقیقه آخر کلاس به خلق یک اثر اختصاص دهید.
در کلاس تنوع ایجاد کنید
کودکان ممکن است شما را با سطح خلاقیت خود شگفت‌زده کنند! چرا که مغز آن‌ها نسبت به بزرگسالان متفاوت است. از این‌رو وسایل مختلفی را در اختیار آن‌ها قرار دهید. وسایلی که شاید در نگاه اول ساده به‌نظر برسند مثل روزنامه‌ها و مجلات قدیمی، نخ، دکمه و غیره.
به بچه‌ها بگویید می‌توانند از وسایلی که دارند استفاده کنند. آن‌ها از خلق کردن لذت می‌برند.
گاهی هم بچه‌ها را برای نقاشی بیرون ببرید. سه پایه نصب کنید و اجازه دهید بچه‌هایتان وانمود کنند که نقاشان معروفی هستند.
بچه‌ها را با هنر درگیر کنید
هنگام آموزش هنر کودکان، آن‌ها را با پرسیدن سوال درگیر کنید. به عنوان مثال:
پس از خواندن «جوجه اردک زشت»، به قو نگاه کنید. می‌توانید به کودکان بگویید «قو» پرنده‌ای است که پرواز و شنا می‌کند. بپرسید چند قو در تصویر هستند، چه رنگی هستند؟ از بچه‌ها بپرسید که آیا دوست دارند با قو در آب شنا کنند؟
سپس چند رنگ کاغذ آبی تهیه کنید و از بچه‌ها بخواهید کاغذ را به نوارهای بلند برش بزنند. می‌توانند آن‌ها را روی پس زمینه‌ای بچسبانند. این کار یک فعالیت با مهارت‌های حرکتی ظریف است.
بعد از آن‌ها بخواهید با استفاده از حرف “S” یک قو ساده بکشند. اگر سن بچه‌ها کمتر است می‌توانید این کار را یک بار انجام دهید یا هنگام کشیدن آن، دست آن‌ها را راهنمایی کنید.
صبور باشید و لذت ببرید
در آموزش به کودکان صبور باشید. اجازه دهید داستان‌هایی که در ذهنشان می‌گذرد را روی کاغذ نقاشی کنند یا کاردستی‌های عجیب‌وغریب بسازند. به آن‌ها کمک کنید با‌اعتمادبه‌نفس کارهای هنری انجام دهند. به آن‌ها نشان دهید که چقدر هنرشان ارزشمند است تا کاری که انجام داده‌اند را باور کنند.
اجازه دهید، کودکان بداهه‌پردازی کنند. مثلا اگر به آبرنگ نیاز دارند ولی امروز آن را همراه خود نیاورده‌اند از یک رنگ جایگزین استفاده کنید.
برای بداهه‌پردازی، نزدیک‌ترین چیزی را که می‌توانید به لوازم مورد نیاز خود پیدا کنید را بردارید. اجازه دهید بچه‌ها هنر را خلق کنند! بیشتر بچه‌ها از بداهه‌پردازی و استفاده از مواد مختلف لذت بیشتری می‌برند تا اینکه صرفاً دستورالعمل‌ها را دنبال کنند.
درک کودکان را بالا ببرید
افزایش ادراک کودکان اهمیت زیادی دارد به کودکان کمک کنید آنچه را که می‌بینند، درک کنند و به‌زبان بیاورند. برای مثال آثار هنری مختلف را به آن‌ها نشان داده و عناصری مثل خط، شکل، بافت و رنگ را توضیح دهید. سپس از کودکان بخواهید که خطوط یا اشکال را در یک اثر یا حتی اشیای اطراف به شما نشان دهند.
چند روش خلاقانه برای برنامه‌ریزی آموزش
به‌عنوان مربی کودک یا حتی یکی از والدین می‌توانید با رعایت تکنیک‌های ساده نه‌تنها یک استراتژی برای خود تعریف کنید بلکه کودکان نیز از کلاس‌های هنر با شما بیشتر لذت ببرند.
تدوین برنامه درسی برای یک هفته
برنامهٔ درسی به شما کمک می‌کند تا بدانید دقیقاً در طول روز و هفته چه کارهایی باید انجام دهید.
همچنین می‌توانید زمان را به‌طور موثری مدیریت کنید و روی موارد مهم تمرکز کنید. برنامه‌ریزی باعث می‌شود، کودکان آنچه را که نیاز دارند در مدت زمان تعیین‌شده، یاد بگیرند و شما می‌توانید پیشرفت آن‌ها را در طول یک هفته ببینید.
تهیه لیست موارد مورد نیاز
برای هر کلاس به چه چیزهایی نیاز خواهید داشت؟ چه مقدار از هر کدام باید تهیه کنید؟ این موارد بخشی از لیست شما برای کلاس‌ها در طول هفته است. می‌توانید از طرح هنری خود به عنوان یک لیست استفاده کنید سپس هر آیتم را که لازم دارید را خریداری کنید.
مشخص کردن فعالیت‌های درسی و زمان‌بندی
هر جلسه چه فعالیت‌هایی دارید؟ زمان کلاس خود را به فعالیت های کوچکتر تقسیم کنید تا به کودکان کمک کند، نتیجه کارها را در مدت زمانی کمتری ببینند. انجام بازی‌ها هم می‌تواند یادگیری کودکان را افزایش دهد.
زمان انجام هر فعالیت را تخمین بزنید. فعالیت‌های خود را اولویت‌بندی کنید تا مهم‌ترین‌ها بیشترین زمان را به خود اختصاص دهند.
ارزیابی
در طول کلاس و بعد از آن یادداشت‌برداری کنید. مواردی که به خوبی پیش رفته و مواردی که می‌تواند بهبود پیدا کند را لیست کرده و به آن‌ها فکر کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا ساده‌تر برنامه‌ریزی کنید.
تاثیر آموزش هنر کودکان در رشد خلاقیت
شما چگونه نقاشی یک خانه را می‌کشید؟ بیشتر ما یک مربع بزرگ می‌کشیم و داخل آن را با چند پنجره مربعی پر می‌کنیم. بعد هم یک سقف مثلثی و شاید یک یا دو دودکش به آن اضافه کنیم.
تصویر یک گل چطور؟ چگونه یک گل را نقاشی می‌کنید؟ دایره‌ای به رنگ زرد و حلقه‌ای از گلبرگ‌های بلند است؟ یا شاید یک ساقه با یک برگ؟
هنر بازیگوش است و همین خاصیت برای کودکان عالی است. اما در صورتی‌که اجازه دهید کودکان خلق و آنچه در ذهنشان می‌گذرد روی کاغذ پیاده کنند.
اگر به‌عنوان مربی یا یکی از والدین ایده‌های خود را به کودک تحمیل کنید، هنر او را محدود خواهید کرد. مثلاً وقتی هنر را گام به گام به کودکان آموزش دهید، آن‌ها فقط یاد می‌گیرند که تقلید کنند و خلاقیتشان به حداقل می‌رسد.
به آنچه کودک خلق می‌کند علاقه نشان دهید و به یاد داشته باشید، این تجربهٔ ساختن و بیان کردن است که به جای ایجاد یک محصول کامل به رشد کودک کمک می کند.
می‌توانید در پارک قدم بزنید و ببینید چه چیزهایی پیدا می‌کنید که کودک می‌تواند از آن‌ها استفاده کند. به حیوانات نگاه کنید، در مورد اشکال و خطوط نقاشی فکر کنید، در زمان کشیدن نقاشی با کودکان و رنگ‌هایی که استفاده می‌کنند یا چیزی که در ذهن آن‌هاست، صحبت کنید.
خلاقیت یعنی اینکه بپذیریم، ایده‌ها نامحدود هستند و می‌‌توانیم کودکان را تشویق کنیم که چیزهای جدید را کشف کنند و آن‌ها را امتحان کنند و به فکر ساختن یک اثر بی‌نقص از نظر ما نباشند.
رعایت نکات زیر باعث می‌شود که کودکان بتوانند خلاقیت بیشتری در هنر داشته باشند. پس سعی کنید از انجام موارد زیر در آموزش هنر کودکان، خودداری کنید.
- در اختیار قرار دادن الگوی رنگ‌آمیزی به کودکان
- ساخت کاردستی برای بچه‌ها به‌عنوان نمونه
- طراحی الگوها مثل خطوط برای برش
- تکمیل نقاشی یا کاردستی کودک
انواع هنرهایی که می‌توان به کودکان آموزش داد
به‌عنوان مربی می‌توانید به کودکان در سنین مختلف در مهدکودک و مدرسه هنرهای مختلفی مثل نقاشی، رنگ‌آمیزی، کلاژ، مجسمه‌سازی و بسیاری از شاخه‌ها دیگر را آموزش دهید یا اینکه درباره هنر عکاسی برای کودکان صحبت کنید. در عین حال این نکته را در نظر داشته باشید که؛
یادگیری هنر برای کودکان الزاماً به معنی ارائه یک محصول نهایی نیست. موردی که شاید برای ما بزرگسالان کمی غیرقابل درک باشد ولی برای بچه‌های کوچک، کاری که انجام می‌دهند مهمتر است از آنچه که می‌سازند.
دسته‌بندی هنرها گاهی باعث محدودیت در یادگیری شود. پس در ادامه سعی می‌کنیم با معرفی یک عنوان چند فعالیت هنری را به شما معرفی کنیم که می‌توانید به کودکان آموزش دهید.
کلاژ
کودکان با ساخت انواع کلاژ مهارت‌های مختلفی را در خود تقویت می‌کنند. ضمن اینکه باعث شکوفایی خلاقیت در آن‌ها می‌شود. برای مثال می‌توانید شروع فصل‌ها را جشن بگیرید. به کودکان اجازه دهید از رنگ، نخ، چسب، روزنامه و عناصر طبیعی برای خلق تصاویر هر فصل (مانند سرزمین عجایب زمستانی یا درست کردن درخت پاییزی) استفاده کنند.
نقاشی
نقاشی یکی از اولین هنرهایی‌ست که کودکان شروع به یادگیری آن می‌کنند. هنری که باید کودکان را در آن آزاد بگذارید تا بتوانند خلق کنند.
یک فعالیت مناسب برای نقاشی کودک این است که آثار هنرمندان مشهور را بازآفرینی کنید یا این آثار را به کودکان خود نشان دهید سپس از آن‌ها بخواهید نسخه‌های خود را خلق کنند. از این طریق می‌توانید تاریخ هنر برای کودکان را بیان کنید و به آن‌ها اجازه دهید انواع مختلفی از هنر را کشف کنند و در مورد هنرمندان مختلف بیاموزند.
داستان‌سرایی و تصویرسازی
کودکان عاشق داستان هستند، ترکیب داستان با تصویر می‌تواند دنیای کودکان را عینی کند. به‌همین منظور می‌توانید داستان‌ها را به تصویر بکشید.
از کودکان بخواهید تصاویری را همراه با داستانی که می‌شنوند روی کاغذ نقاشی کنند. کودکان از این راه یاد می‌گیرند که هنر همیشه انتزاعی نیست و می‌توانند با توجه به تصورات خود داستان را نشان دهند.
مجسمه‌سازی
مجسمه‌سازی برای کودکان با آنچه ما از هنر بزرگسال می‌شناسیم کمی تفاوت دارد. اینجا شما می‌توانید علم و هنر را با هم ترکیب کنید. مثلاً به کودکان کمک کنید تا فسیل‌هایی با خاک رس بسازند. یا در حیاط، قلعه و اشکال شنی طراحی کنید.
کلاس‌های بین رشته‌ای مانند این برای کودکانی که ممکن است علایق متفاوتی داشته باشند، بی‌نظیر است.
سخن پایانی
- آموزش هنر کودکان بهترین راه برای انتقال مفاهیم مختلف از روش‌های جذاب و خلاقانه است.
- دنیای هنر به آن‌ها اجازه می‌دهد که آزادانه فکر کنند، یاد بگیرند و خلق کنند. چرا که ماهیت هنر، خلاق و بدون هیچ چارچوب تعریف شده است.
- بسیاری از کلینیک‌های آموزشی از این شیوه یادگیری فعال نه تنها برای آموزش بلکه جهت هنر درمانی برای کودکان استفاده می‌کنند.