تصور کنید کودک نوپای شما وقتی شروع به صحبت می‌کند، در بین شیرین‌زبانی‌هایش گاهی ناگهان فحش هم بدهد یا زمانی که به مهمانی رفته‌اید، حرف‌های بدی بزند. یا کودک ۴ ساله شما حرف‌های بد یاد گرفته و برادر کوچکترش هم حرف‌های زشت را از او تقلید می‌کند!
این‌ها مواردی هستند که باعث نگرانی ما به‌عنوان والدین یا مربی می‌شود. گرچه گاهی خود ما ممکن است در هنگام عصبانیت فحش بدهیم ولی وقتی فرزندانمان چنین رفتاری را انجام می دهند، نگران می‌شویم.
ممکن است این سوالات برای شما هم مطرح شود که علت روانشناسی فحش دادن چیست؟ چرا کودکان حرف بد می‌زنند؟ به‌عنوان والدین با بچه‌ای که فحش می‌دهد چگونه رفتار کنیم؟ با فحش دادن کودک سه ساله چه کنیم؟
در این مقاله ضمن پاسخ به این سوالات می‌خواهیم به موضوع فحش دادن کودکان بپردازیم، علت‌های آن را بررسی کنیم، در مورد عوارض فحش دادن والدین به کودکان بگوییم و راهکارهایی را در جهت کنترل رفتار بددهنی در کودکان بیان کنیم.
علت فحش دادن و بددهنی کودکان
فحش دادن کودکان و استفاده از کلمات بد تقریباً یک رفتار عادی در فرآیند رشد در دوران کودکی و اوایل نوجوانی است. برخی از کودکان در گروه‌های دوستانه کلمات بد را یاد می‌گیرند و به‌عنوان تکیه‌کلام استفاده می‌کنند.
گاهی هم کودکان خردسال معنی کلمه‌ای که می‌گویند را نمی‌دانند ولی چون از دیگران شنیده‌اند، آن را به‌کار می‌برند. اما این رفتارها با بزرگ شدن کودک و یاد دادن رفتارها درست به او به‌تدریج از بین می‌رود.
چرا کودکان بددهنی می‌کنند؟
اگر می‌خواهید بدانید با بچه‌ای که فحش می‌دهد چگونه رفتار کنیم؟ در درجه اول سن او را در نظر بگیرید.
برای مثال اگر یک کودک خردسال از الفاظ زشت استفاده کند، ممکن است در حال تکرار کردن حرف‌هایی باشد که در اطرافش شنیده است. کودک خردسال معمولاً این کلمات را از افراد خانواده یا رسانه‌هایی تلویزیون و اینترنت یاد می‌گیرد.
اما بددهنی در کودکان بزرگتر علت‌های مختلفی دارد که در ادامه آن‌ها را بیان می‌کنیم.
جلب توجه
فحش دادن کودکان یکی از راه‌های جلب توجه است. برای مثال اگر کودک نتواند به‌هدف خود برسد، خشم و ناتوانی خود را با استفاده از حرف‌های زشت بیان می‌کند.
در این موقعیت برای کودک مهم نیست که توجه والدین به او منفی باشد، او فقط می‌خواهد بگوید: «من هستم» یا «به من توجه کن»
برای مثال، ممکن است کودک شما نخواهد با بچه دوستتان بازی کند و در واکنش به رفتار شما شروع به فحش دادن کند. زیرا می‌داند که به عنوان مجازات به اتاقش فرستاده خواهد شد. بنابراین، علی‌رغم اینکه برخی از والدین تصور می‌کنند با این کار رفتار کودک اصلاح می‌شود، در واقع نتیجه عکس می‌دهد.
ابراز خشم
در برخی موارد، کودک ممکن است مهارت‌های زبانی یا دایره واژگان محدودی داشته باشد و نداند چگونه احساسات خود را به درستی ابراز کند.
در این شرایط، او به‌دنبال نمونه‌هایی که تاکنون از دیگران دیده، می‌گردد. در این شرایط اگر اطرافیان او مثل والدین، مربی در زمان عصبانیت از الفاظ زشت استفاده کنند، کودک هم رفتار آن‌ها را تقلید می‌کند. این در حالی‌ست که کودک فقط روش بهتر برای ابراز خشم و عصبانیت خود را بلد نیست.
تقلید رفتار
بزرگسالان گاهی اوقات مقصر علت بددهنی در کودکان هستند. در واقع کودکان کاری که انجام می‌دهیم یا حرفی که می‌زنیم، را تقلید می‌کنند. کودکان از ما الگو می‌گیرند و تلاش می‌کنند شبیه ما باشند.
پس مراقب حرف‌هایی که در جلوی کودکان می‌زنید، باشید؛ زیرا ذهن کودکان مانند اسفنج است و همه چیز را به خود جذب می‌کند.
راهکارهای کنترل فحش دادن کودکان
یک مربی کودک در رابطه با نحوهٔ مدیریت فحش دادن کودکان خاطره‌ای را تعریف می‌کند و آن را یک روش موثر برای کنترل رفتار کودک می‌داند:
روز اول کلاس در سال آخر دبیرستان، یکی از معلم‌های من یک قانون اساسی برای کلاسش در نظر گرفت: «نه به فحش دادن». این در حالی بود که فحش دادن در بین بچه‌های دبیرستانی رایج بود و اینکه اصلاً کسی حرف بدی نزند، کمی عجیب به‌نظر می‌رسید. اما معلم من در ادامه حرف‌هایش گفت: «هرکس برای ارتباط با دیگران نیاز به استفاده از حرف بد داشته باشد، او یک آدم نادان است».
با وجود اینکه سال‌ها گذشته ولی من آن اصل را فراموش نکرده‌ام. در طول سال‌ها ارزش کلمات خوب برای من چند برابر شده است.
نکتهٔ غم‌انگیز در مورد فحش دادن، الزاماً توهین‌آمیز بودن کلمات نیست بلکه نکته این‌جاست که ما می‌توانیم به جای حرف بد از کلماتی استفاده کنیم که مفهوم را بسیار واضح‌تر و عمیق‌تر برساند.
ما باید به کودکانمان کمک کنیم تا دامنه واژگان خود را زیاد کنند. چرا که ذهن آن‌ها را از حرف‌های بد که فقط در یک محدودهٔ خاص هستند، دور می‌کند.
اصول اولیه برای جلوگیری از فحش دادن کودکان
این نکتهٔ مهم را در نظر داشته باشید که کودکان فقط در محیط خانه نیستند و شما کنترل صددرصدی بر رفتار آن‌ها نخواهید داشت. در نتیجه مهم‌ترین کاری که می‌توانید انجام دهید، این است که درک درستی از رفتار نادرست به آن‌ها بدهید. در ادامه چند اصل و راهکار را برای کنترل رفتار زشت کودکان بیان خواهیم کرد.
تعریف قانون و فرهنگ لغت خانواده
به کودکان خود بگویید که برخی کلمات درست نیستند و فرزندان شما نباید از آن‌ها استفاده کنند. انتظارات خود را به‌صورت واضح به کودک بگویید و پیامد رفتار نادرست را برای او بیان کنید.
والدین برای بچه‌های کوچک مهم‌ترین آدم‌های روی زمین هستند. در نتیجه نه تنها الگوی خوبی برای آن‌ها باشید بلکه یک دایره لغت برای خانواده خود تعریف کنید.
آموزش روش‌های بیان احساسات
گاهی کودکان روش درست ابراز احساساتی مثل خشم و عصبانیت را بلد نیستند و از الگوهای نادرست استفاده می‌کنند. شما می‌توانید به‌عنوان والدین نه تنها کلمات جدید به آن‌ها آموزش دهید بلکه نحوهٔ ابراز احساسات در موقعیت‌های مختلف را به آن‌ها نشان دهید.
در نظر گرفتن جریمه برای حرف بد
برای کنترل فحش دادن کودکان یا هر رفتار زشت دیگر می‌توانید یک قلک در نظر بگیرید تا هر کس حرف بدی زد یا کار زشتی انجام داد، جریمه شود و پول مشخص شده‌ای را در قلک بیندازید تا کار زشت از بین برود. بعد هم بنا به توافق می‌توانید این پول را صرف امور خیریه کنید.
همچنین می‌توانید امتیاز منفی برای هر حرف یا رفتار بد در نظر بگیرید، مثل بازی برای امروز ممنوع! یا شهربازی رفتن آخر هفته را تعطیل کنید.
آموزش روش انتخاب دوست
فرزند شما با چه کسانی معاشرت می کند؟ آیا آن‌ها را خوب می‌شناسید؟ به فرزند خود یاد بدهید دوستانی را انتخاب کند که مثل آن‌ها به اصل‌هایی پایبند باشند. چرا که همه ما تحت تاثیر افرادی قرار می‌گیریم که بیشترین زمان را با آن‌ها می‌گذرانیم.
عوارض فحش دادن به کودک
ممکن است در رسانه‌ها یا حتی در محیط‌های مختلفی فحش بشنوید یا حتی گاهی خودتان از حرف‌های نامناسب در خانه، محل کار یا خیابان استفاده کنید؛ اما اگر فرزند دارید باید کمی محتاط‌تر باشید.
ناسزا گفتن، تاثیرات غیرقابل برگشتی بر روی کودک شما می‌گذارد.
در ادامه چند تاثیر نامطلوب فحش دادن کودکان را بیان خواهیم کرد.
کاهش اعتمادبه‌نفس
وقتی به فرزند خود فحش دهید، از نظر عاطفی او را تخریب خواهید کرد. کودکان بی‌اندازه آسیب‌پذیرند و نسبت به رفتارهای والدینشان بسیار حساس هستند. تا جایی که بخش زیادی از اعتمادبه‌نفس را از واکنش والدین به رفتارهایشان به‌دست می‌آورند.
هنگامی که از روی عصبانیت به آن‌ها فحش می‌دهید، رفتار شما در او درونی می‌شود و احساس بی‌ارزشی می‌کند. همچنین گاهی کودک شما سردرگم خواهد شد که چه اشتباهی انجام داده است که این رفتار را با او دارید. کودک متوجه می‌شود که این ارتباط سالم نیست و باعث کاهش اعتمادبه‌نفس او می‌شود.
تقلید از رفتار
بیشتر بچه‌ها فحش دادن را ابتدا از والدینشان تقلید می‌کنند و یاد می‌گیرند. گرچه به‌طور کامل معنی کلمات را نفهمند.
در نتیجه اگر به فرزندتان فحش می‌دهید، نباید متقابلاً از فحش دادن کودکان تعجب کنید. در عین حال اگر با رفتار خود الگوی مناسبی برای آن‌ها نباشید، آموزش رفتار درست به کودک بسیار سخت خواهد شد.
برای مثال اگر کودک شما حرف بدی بزند و شما از او بخواهید که دست از کار بکشد، ممکن است به شما بگوید: «اما تو از کلمات بد استفاده می‌کنی.» اینجا شما می‌توانید عذرخواهی کنید و در پاسخ بگویید: «گاهی اوقات مامان هم اشتباه می‌کند و کلمه بدی می‌گوید، اما این کار در هر صورت اشتباه است. اگر من بازهم حرف بدی زدم، به من یادآوری کن، همان طور که من به شما یادآوری می‌کنم.»
مدیریت استرس
فحش دادن به کودکان این پیام را منتقل می‌کند که حرف بد روش درستی برای مقابله با عصبانیت، ناامیدی و استرس است. زیرا این چیزی است که شما در عمل به او یاد می‌دهید.
این در حالی‌ست که دشنام‌های مکرر و مهارت‌های ارتباطی ضعیف می‌تواند در مدرسه یا روابط دوستانه برای کودک شما مشکلات زیادی ایجاد کند. چرا که از والدین خود (به‌عنوان الگو) یاد نگرفته است که چگونه احساسات خود را به‌درستی بیان کند؛ مگر از طریق فحش دادن.
در جواب فحش ها چه بگوییم؟
کنترل فحش دادن کودکان را می‌توان شامل دو بخش دانست.
در مرحلهٔ اول، قاعده‌های لازم را به فرزندتان آموزش دهید و او را به سلاح ادب مجهز کنید. اما اگر کودک شما وارد مرحله دوم شده باشد و حرف‌های زشت بزند، نحوه برخورد شما با او هم اهمیت زیادی دارد. در این بخش باید راهکارهایی را به‌کار بگیرید که در ادامه بیان خواهید کرد.
فراموش نکنید که طبیعی است گاهی از دست کودک خود عصبانی شوید اما به‌جای گفتن حرف‌های بد به او بهتر است از راه‌های دیگری استفاده کنید. برای مثال نفس عمیقی بکشید و با آرامش احساسات خود را بیان کنید.
اگر احساس می‌کنید کنترل خود را از دست می‌دهید، اتاق را ترک کنید یا چند ثانیه مکث کنید. حالا بدون بلند کردن صدایتان یا استفاده از حرف‌های توهین‌آمیز، دقیقاً به فرزند خود بگویید چه اشتباهی انجام داده و از چه چیزی ناراحت هستید. مثلاً بگویید، «من چندین بار از تو خواستم که قبل از شام اتاق خود را تمیز کنی. اگر باز هم اتاق خود را جمع نکنی، امشب خبری از بازی نیست.» سعی کنید، قاطع باشید و به هر حرفی که زده‌اید، پایبند باشید.
اگر کودک شما حرف بدی زد، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
آرامش خود را حفظ کنید
اگر کودک شما دو یا چند بار از کلمات زشت استفاده می‌کند، آرام باشید و با لحنی خونسرد به او بگویید: «این کلمات برای اینکه با دوستمان حرف بزنیم اصلاً دوست‌داشتنی نیستند.»
فراموش نکنید که توجه بیش از حد به رفتار زشت کودک می‌تواند او را جریح کند. پس خونسرد باشید و سعی کنید با جملات ساده، رفتار درست را به او یاد بدهید.
به کودک راه‌حل بدهید
گاهی ممکن است به فرزندتان بگویید: «کلمات تو بد بود و او را ناراحت کردی.» این راهکار اصلاً مفید نیست، زیرا کودکان خردسال توانایی درک همدلی با دیگران را ندارند. اما می‌توانید با لحنی آرام به کودک خود بگویید: «اگر کسی به تو بگوید احمق چه احساسی خواهی داشت؟» به او کمک کنید که بتواند راه دیگری برای توضیح عصبانیت خود پیدا کند.
مثلاً به کودک بگویید «وقتی به گفتی احمق، باعث شدی که او ناراحت شود. من می‌فهمم که تو از دست او عصبانی هستی. آیا می‌توانی به کلمات دیگری فکر کنی که وقتی عصبانی هستی از آن‌ها استفاده کنی؟» در این مرحله باز هم به او کمک کنید تا کلمات و عبارات مناسب را پیدا کند تا فحش دادن کودکان را کم‌رنگ کنید.
سخن پایانی
- کودکان ممکن است از سنین کم حرف بد را یاد بگیرند و در موقعیت‌های مختلف بددهنی کنند.
- دلیل فحش دادن کودک می‌تواند تقلید رفتار از والدین یا سایر بزرگسالان، جلب توجه یا ناتوانی در ابراز احساسات به‌شیوه صحیح باشد.
در عین حال اگر به‌عنوان والدین رفتارهای مناسب برای جلوگیری از فحش دادن کودکان را بدانید، می‌توانید نه تنها این رفتار را در کودک از بین ببرید بلکه از تشدید آن در کودک جلوگیری کنید.