فوبیاها ترس‌های شدید از مواردی خاص -مثل حیوانات- است که با اینکه ممکن است غیرمنطقی باشد اما در کودک واقعی است و مقابله با آن‌ها، می‌تواند چالش برانگیز باشد.
ترس عمیق در کودکان می‌تواند باعث مشکلات رفتاری زیادی شود در نتیجه پس از شناسایی، باید فوراً درمان شوند.
یکی از رایج‌ترین فوبیاها، فوبی حیوانات در کودک است که به (zoophobia) شناخته می‌شود. فوبیای حیوانات به ترس غیرعادی و مداوم از حیوانات اشاره دارد. این نوع ترس می‌تواند در مواقعی که از باغ‌وحش بازدید می‌کنید یا هنگامی که حیوان خانگی می‌خرید، مشکلات زیادی برای شما داشته باشد.
در این مقاله با تعریف فوبیای حیوانات در کودک، به نشانه‌های آن، عوامل شکل‌گیری و همچنین راهکارهای درمان این نوع فوبیا می‌پردازیم.
فوبیای حیوانات چیست؟
زوفوبیا یا ترس از حیوانات نوعی اختلال اضطرابی است که در آن فرد در پاسخ به دیدن یا فکر کردن به حیوانات دچار اضطراب یا ترس می‌شود.
واژه zoophobia از کلمه یونانی “zoo” به معنای حیوانات و فوبیا گرفته شده است. در این نوع فوبیا اگر فردی حیوانی را ببیند ترس غیرمنطقی از خود نشان می‌دهد و حتی نگاه کردن به تصویر حیوان نیز می‌تواند باعث وحشت او شود. زوفوبیا یک اصطلاح گسترده است و ممکن است هراس‌های دیگری مانند ترس از حشرات و بندپایان را نیز شامل شود.
همچنین این نوع فوبیا به حیوانات وحشی اختصاص ندارد و ممکن است فرد از هر گونه حیوان وحشی بزرگ و خطرناک یا حتی حیوانات بی‌خطر و اهلی بترسد.
انواع فوبیای حیوانات در کودکان
Zoophobia زیر مجموعه‌ای از فوبیاهای خاص است. برخی از نمونه‌های حیوان و فوبی خاص عبارتند از:
- آراکنوفوبیا (ترس از عنکبوت)
- آپی فوبیا (ترس از زنبورها)
- کاینوفوبیا (ترس از سگ)
- انتوموفوبیا (ترس از حشرات)
- ایکتیوفوبیا (ترس از ماهی)
- موروفوبیا (ترس از موش)
- اورنیتوفوبیا (ترس از پرندگان)
- اوفیدیوفوبیا (ترس از مار)
بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع ترس در کودکان و نحوه ابراز آن‌ها
نشانه‌های فوبی حیوانات در کودکان
فرد مبتلا به زوفوبیا ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
- احساس ترس یا اضطراب غیرقابل کنترل در حضور یا در حین فکر کردن به حیوان که واکنش هراس را برمی‌انگیزد.
- تلاش برای اجتناب از منبع ترس به هر قیمتی
- اذعان به اینکه پاسخ ترس بیش از حد و نامتناسب با تهدید واقعی است اما هنوز قادر به کنترل احساسات نیست.
- ناتوانی در عملکرد صحیح هنگام قرار گرفتن در معرض حیوان که باعث ایجاد احساس ترس می‌شود.
- ترس شدید با دیدن حیوان حتی در تصویر باعث ایجاد اضطراب می‌شود.
- درک اینکه ترس در بزرگسالان غیر منطقی است.
- افکار مبتنی بر حمله حیوان
- پرهیز کامل از مواجه با حیوانات مثل رفتن به باغ‌وحش
- حملات پانیک با علائم فیزیکی قابل مشاهده مانند عرق کردن، مشکل در تنفس، تهوع یا استفراغ، لرزش، ضربان قلب تند، ناراحتی شکمی، سرگیجه یا غش.
اگر علائم به مدت بیش از شش ماه به طور مداوم رخ داده است، بهتر است با یک روانشناس مشورت کنید.
فوبیای حیوانات در کودک معمولاً شامل احساس ترس، وحشت و اضطراب است. این پاسخ‌های روان‌شناختی می‌تواند منجر به علائم فیزیکی زیر شود:
- افزایش ضربان قلب
- تنفس کم یا سریع
- تعریق
- لرز
- بی‌حسی
- خشکی دهان
- سرگیجه
- حالت تهوع
- گیجی
پاسخ فوبیای حیوانات در کودک، می‌تواند به شکل‌های زیر خود را نشان دهد:
- گریه
- جیغ زدن
- عصبانیت و پرخاش
- تلاش برای پنهان شدن در پشت یک شخص یا یک شی
- چسبیدن فیزیکی به والدین
- ساکن یا ساکت شدن
- فرار از موقعیت
دلایل شکل‌گیری فوبی حیوانات در کودکان
علت بسیاری از فوبیاهای خاص هنوز به خوبی شناخته نشده است. یک فرد ممکن است پس از یک تجربه استرس‌زا یا ترسناک به فوبیا مبتلا شود. همچنین، کودک ممکن است پس از مشاهده واکنش هراس در والدین یا سایر اعضای خانواده، دچار فوبیا شود. یک مثال می‌تواند ایجاد ترس از سگ پس از گاز گرفتن در دوران کودکی باشد.
اگرچه یک فرد می‌تواند در هر مقطعی از زندگی خود به فوبیای خاص مبتلا شود، اما اکثر فوبیاهای خاص در دوران کودکی ایجاد می‌شوند (مثلا در حدود ۸ سالگی). بسیاری از فوبی‌ها ممکن است در دوران کودکی و نوجوانی ظاهر شوند و از بین بروند اما برخی ممکن است تا بزرگسالی ادامه داشته باشند.
تاثیر ژنتیک در شکل‌گیری فوبیا
تکامل انسان ممکن است نقشی در ایجاد چنین ترس‌هایی داشته باشد. چرا که در گذشته حیوانات خطرناک و وحشی، تهدیدی برای زندگی به‌شمار می‌رفتند. ترس یک مکانیسم دفاعی طبیعی است که ذهن ما برای بقا ایجاد کرده است. با وجود اهلی کردن برخی از آن‌ها، ترس از حیوانات به طور کامل از بین نرفته و هنوز در ژن ما وجود دارد. وقتی این ترس از یک حدی بیشتر شود، می‌تواند در قالب فوبیای حیوانات در کودک بروز پیدا کند.
تاثیر محیط در شکل‌گیری فوبیا
ترومای قبلی مرتبط با حیوانات نیز می‌تواند باعث فوبیای حیوانات در کودک شود. اگر شخص مورد حمله حیوانات قرار گیرد یا فرد دیگری را در چنین شرایطی ببیند، می‌تواند دچار ترس شدید از حیوانات شود.
همچنین ممکن است نگران ترس فرزندان خود از سگ باشید، به خصوص اگر یک سگ خانگی در خانه داشته باشید. اگر از ترس فرزندتان می‌ترسید، فرزند شما آن را به خوبی حس می‌کند.
تاثیر خانواده
به عنوان یک بزرگسال، احتمالاً افکار خود را تنظیم می‌کنید گاهی حتی بدون اینکه متوجه شوید که این کار را انجام می‌دهید. وقتی ترس ظاهر می‌شود، با خودتان مذاکره می کنید، مخالفت می‌کنید تا در نهایت بتوانید احساساتتان را کنترل کنید. اما فرزند شما کنترل احساس خود را هنوز یاد نگرفته است. از این رو اگر ترس از حیوانات داشته باشید به سادگی آن را به فرزند خود نیز منتقل می‌کنید و ممکن است زمینه ایجاد فوبیای حیوانات در کودک را ایجاد کنید.
بیشتر بخوانید: ترس در نوزادان و نشانه‌هایی که باید به آن‌ها توجه کرد
درمان ترس از حیوانات در کودکان
اگر چه برای کودکان خردسال ترس از حیوانات طبیعی است، سه عامل اصلی وجود دارد که باید هنگام تصمیم‌گیری برای غلبه بر این ترس به آن‌ها توجه شود: میزان، شدت و مدت ترس. اگر هنگام قدم زدن در باغ‌وحش کمی عصبی شود، این احتمال وجود دارد که او به طور طبیعی و بدون هیچ کمکی به ترس خود غلبه کند. ولی اگر ترس فرزند شما به هر طریقی زندگی او را به طور جدی تحت تاثیر قرار می‌دهد، مثلاً توانایی او برای رفتن به مدرسه، بیرون رفتن و بازی کردن یا رفتن به خانه دوست یا اقوام را محدود کرده باید فوبیای حیوانات در کودک را درمان کنید.
در این زمینه دو روش درمان یعنی درمان رفتاری و درمان دارویی وجود دارد که در ادامه به هر یک اشاره خواهیم کرد:
درمان رفتاری
برخی از راهکارها به درمان فوبیای حیوانات در کودک شما کمک می‌کند. این راهکارها را می‌توانید به‌عنوان والد یا مربی کودک به کار بگیرید:
صدای او را بشنوید
قبل از شروع غلبه بر ترس فرزندتان به صحبت‌های او گوش دهید. او را تشویق کنید تا بیان کند چرا حیوانات او را این‌قدر می‌ترسانند. سؤالات باز بپرسید: «به نظر می‌رسد از سگ همسایه می‌ترسی. می‌توانی در مورد آن به من بگویی؟ می‌ترسی سگ چه کار کند؟ آیا اتفاقی افتاده که شما را بترساند؟» اگر او بتواند چیزی را که از آن می‌ترسد به روشی خاص بیان کند، به شما سرنخ‌هایی می‌دهد که متوجه شوید چگونه می‌توانید به بهترین وجه به او کمک کنید تا با ترس خود مقابله کند.
ترس‌های او را تایید کنید
شما در حال تلاش برای کمک به فرزندتان برای غلبه بر ترس خود از حیوانات هستید، اما او باید احساس کند که می‌دانید از کجا آمده است. به او بفهمانید که می‌دانید او می‌ترسد و هیچ چیز بد یا شرم‌آوری در مورد ترس او وجود ندارد.
با چیزی مانند این شروع کنید: “من می‌دانم که سگ‌ها می‌توانند باعث ترس تو شوند زیرا آن‌ها بزرگ هستند و دوست دارند به تو نزدیک شوند. اما سگ‌ها این کار را انجام می‌دهند چون تو را دوست دارند و ما با هم کاری می‌کنیم تا کمک کنیم احساس بهتری به آن‌ها داشته باشی.”
فرزندتان را توانمند کنید
بچه‌ها اغلب فکر می‌کنند که اگر از حیوانات می‌ترسند، هیچ کاری نمی‌توانند انجام دهند تا احساس متفاوتی داشته باشند. به فرزندتان بیاموزید که حتی وقتی واقعاً از چیزی می‌ترسید، می‌توانید با آموزش رویارویی با آن، بر ترس خود غلبه کنید.
اعتراف کنید که سخت است اما به او بگویید که اگر بتواند شجاع باشد، می‌تواند ترسش را از بین ببرد. برایش یک مثال از ترس‌ها یا کارهایی بزنید که توانسته در گذشته از پس آن‌ها بر بیاید (مثل تمرین انفرادی دوچرخه‌سواری برای اولین بار).
مواجهه قدم به قدم را در نظر بگیرید
یک فرآیند گام به گام برای رفع فوبیای حیوانات در کودک تنظیم کنید که به او کمک کند تا با حیوانات راحت‌تر تعامل داشته باشد. ابتدا تصاویری از حیوانات را به او نشان دهید، سپس با هم کتاب‌هایی در مورد آن بخوانید. در مرحله بعدی برای او یک عروسک به شکل حیوان بگیرید تا با آن بازی کند. وقتی می‌بینید که فرزندتان می‌تواند بدون نشان دادن علائم ترس در مورد حیوانات صحبت کند، اجازه دهید سگی را پشت حصار ببیند تا کاملاً احساس امنیت کند. در گام نهایی و آرام آرام هنگامی که کودک احساس آمادگی داشت می‌توانید او را به محیطی ببرید که حیوانی آنجاست یا در یک اتاق باشد و کم کم به او نزدیک شده و بتواند حیوان را نوازش کند.
سیستم پاداش طراحی کنید
یک سیستم انگیزه و پاداش برای کاهش فوبیای حیوانات در کودک ایجاد کنید تا به فرزندتان کمک کنید تا با ترس‌هایش روبرو شود، خواه به سادگی یک برچسب روی جدول امتیازات کودک، در نظر گرفتن «زمان سرگرم‌کننده» با والدین یا یک کلام تحسین برانگیز که او دوست دارد. پاداش دادن به فرزندتان به او نشان می‌دهد که هر دوی شما در کنار هم هستید و مطمئنید که او می‌تواند موفق شود.
موقعیت را هیجان انگیز کنید
قطعاً شما نمی‌خواهید فرزندتان این فرآیند را به عنوان یک کار طاقت‌فرسا یا به عنوان چیزی که شما او را مجبور به انجام آن می‌کنید ببیند. پس برای کاهش فوبیای حیوانات در کودک ابتدا با دادن پنج امتیاز یا گفتن اینکه وقتی کنار سگی بدون فرار کردن می‌نشیند چقدر شجاع می‌شود به او انگیزه بدهید.
یکی از راه‌های الهام بخشیدن به کودک برای رویارویی با ترس‌هایش این است که به او بیاموزیم به جای ترساندن بیشتر از تخیل برای دادن جسارت استفاده کنید. به او کمک کنید تا با ابرقهرمان مورد علاقه‌اش آشنا شود و به او اجازه دهید هنگامی که در اطراف حیوانات است شنل بپوشد تا اعتماد به نفس او افزایش یابد.
فرزندتان را همراهی کنید
از آن‌ها در برابر ترسشان حمایت کنید. این بدان معنا نیست که شما باید فرزند خود را با یک سگ تنها بگذارید و به اتاق دیگری بروید. بلکه می‌توانید در سکوت کنار فرزندتان بنشینید و تنها در صورتی که درخواست حمایت کند، با او همراه شوید. همچنین می‌توانید تعامل با سگ را به او نشان دهید. این کار به کودک شما کمک می‌کند تا با سگ احساس راحتی بیشتری کند، چرا که می‌ببیند حیوان آسیبی به نمی‌رساند. اگر کودک شما همراهی کرد هر گونه رفتار سگ را که برایش ترسناک است -مانند پارس کردن، دویدن ، لیسیدن یا پریدن- توضیح دهید.
یک طرح ایجاد کنید
همه ما وقتی احساس کنترل بر موقعیتی داشته باشیم، احساس بهتری داریم. ممکن است کودک شما نداند که بعداً کی و کجا یک حیوان مثلاً سگ را می‌بیند. اما می‌توان با برنامه عمل کرد. این برنامه می‌تواند شامل پیش‌بینی موقعیت‌های مختلفی مانند زیر باشد:
چگونه به سگ نزدیک شویم؟
اگر سگی به شما نزدیک شد چه باید کرد؟
چگونه به دیگران بگویید که از سگ‌ها می‌ترسید؟
چگونه می‌توان زمانی را که ممکن است سگی را دید، پیش‌بینی کرد؟
شما می‌توانید برنامه‌ریزی کنید و به فرزندتان فضایی بدهید تا اهداف خود را تعیین کند. اگر سگ خانگی ندارید، ممکن است برای تمرین به ملاقات یک دوست یا خویشاوندی که سگ دارد، بروید.
بیشتر بخوانید: ترس کودک از غریبه‌ها
مواجهه درمانی با تکنیک تمدد اعصاب
یکی از مؤثرترین روان‌درمانی‌های مورد استفاده در درمان فوبیاهای خاص است، مواجهه درمانی است. استفاده از این روش باعث افزایش مقاومت فرد در موقعیت‌های ترسناکی که حیوانات یا تصاویر آن‌ها وجود دارد، می‌شود. علاوه بر این، تکنیک‌های آرام سازی مانند تنفس عمیق، تجسم ذهنی و مدیتیشن برای مقابله با اضطراب در هنگام قرار گرفتن در معرض حیوانات نیز آموزش داده می‌شود. هدف این درمان، مواجهه گام به گام و افزایش تحمل نسبت به ترس است.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
CBT با اصلاح افکار و رفتار از طریق جلسات مشاوره منظم همراه است که در آن مشاور سعی می‌کند افکار درونی کودک و ترس او را درک کند. مشاور فرد را راهنمایی می‌کند تا فوبیا را درک کند و به او کمک می‌کند استرس و اضطراب را رها کند و توانایی بیشتری برای رویارویی با ترس خود از حیوانات داشته باشد.
داروها
در موارد شدید، تحت نظر و راهنمایی روانپزشک داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی که مواد شیمیایی مغز را در کنترل ترس و اضطراب متعادل می کند، تجویز می‌شود.
سخن پایانی
فوبیای حیوانات در کودک، یک فوبیای خاص است که اغلب در دوران کودکی به دلیل یک تجربه استرس زا یا بسیار هیجانی ایجاد می شود.
افراد مبتلا به زوفوبیا طیف گسترده‌ای از علائم را نشان می‌دهند که شامل ترس شدید و غیرقابل کنترل در مواجهه با نوع خاصی از حیوانات است. با این حال، زوفوبیا با مواجهه درمانی، CBT یا هر دو بسیار قابل درمان است.
افراد مبتلا به زوفوبیا می‌توانند فوبیای دیگر و سایر اختلالات اضطرابی یا خلقی نیز داشته باشند. وجود چندین بیماری روانی ممکن است نیازمند یک رویکرد درمانی ترکیبی باشد که هم شامل روان‌درمان و هم دارودرمانی می شود.
دیدگاهها