آیا تا کنون توجه کرده‌اید که چرا برخی از کودکان در ورزش، برخی دیگر در ریاضی، نقاشی، خواندن یا نواختن ساز بهتر هستند؟
پاسخ ساده است: زیرا هر کودکی، استعدادهای خاصی دارد که با سرعت خود و به‌نحو متفاوتی از سایر کودکان رشد می‌کند. در حقیقت این نتیجه‌ای است که هاوارد گاردنر، عصب‌روان‌شناس و مدرس دانشگاه هاروارد در کتاب «چارچوب‌های ذهن: نظریه هوش‌های چندگانه» به آن رسیده است. گاردنر استدلال می‌کند که؛
«هر کودک با نیازهای خود تکامل پیدا می‌کند. بنابراین، کودکی که مثلاً به زبان علاقه‌ای نشان نمی‌دهد، ممکن است در زمینه ریاضیات و هوش فضایی توانایی بالایی داشته باشد.»
البته تاثیر هوش هشتگانه در بزرگسالی -به‌ویژه در انتخاب شغل- به‌خوبی مشخص است. در نتیجه اگر به‌عنوان والدین یا مربی از سنین پایین، کودکان را استعدادیابی کنید، می‌توانید در مراحل مختلف رشد، کودک را به‌سمت علاقه و مهارت‌هایی که در او بارزتر است، سوق دهید. ضمن اینکه می‌توانید سایر انواع آن را در او تقویت کنید.
در این مقاله ضمن معرفی هوش‌های چندگانه به راهکارهای رشد هر یک و معرفی شغل‌های مناسب برای آن‌ها می‌پردازیم.
هوش چیست؟
قبل از اینکه نظریه هوش هشتگانه هاوارد گاردنر را بررسی کنیم، بهتر است، چند تعریف از هوش را ارائه دهیم:
- «توانایی یادگیری، درک و قضاوت کردن یا داشتن نظرات مبتنی بر عقل است»
- «قابلیت یادگیری، استدلال، درک اشکال مشابه از فعالیت ذهنی. استعداد در درک حقایق، روابط، حقایق، معانی و غیره»
نظریه هوش هشتگانه
در گذشته، اعتقاد بر این بود که هوش یک ویژگی مادرزادی و ثابت است. در این نظریه اگر یک نفر پشتکار زیادی هم از خودش نشان می‌داد، بدون بهرهٔ بالا نمی‌توانست به موفقیت دست پیدا کند. این نظر تا مدت‌ها در بین مردم هم پذیرفته شده بود.
تا اینکه گاردنر به تعریف اولیه بازگشت و مهارت‌ها و توانایی‌های مورد نیاز برای حل مسئله را در یک فرهنگ را بررسی کرد.
او این سوال را مطرح کرد که چه مجموعه مهارت‌هایی در جهان وجود دارد و انسان چه توانایی‌هایی دارد؟
مساله‌ای که گاردنر متوجه شد این بود؛
اطلاعات را نمی‌توان به یک گروه محدود کرد بلکه می‌توان آن را در ۸ تا ۹ حوزهٔ اطلاعاتی جداگانه طبقه‌بندی کرد. گاردنر برای نظریه استدلال کرد که ما هر ۹ نفر را در اختیار داریم، اما هر فرد در زمینه‌های خاصی قوی‌تر است.
در نظریه گاردنر، ذهن انسان به جای اینکه به‌عنوان یک توانایی واحد در نظر گرفته شود، به هشت نوع مختلف تقسیم می‌شود. او هوش را پتانسیل روانشناختی برای پردازش اطلاعات در مغز می‌دانست. بر اساس این نظریه، انسان‌ها، روش‌های متفاوتی برای پردازش داده‌ها در مغز خود دارند که هر کدام از دیگری مستقل هستند.
انواع هوش هشتگانه
هوش هشتگانه گاردنر عبارت‌اند از:
- کلامی-زبانی
- منطقی – ریاضی
- بصری – فضایی
- موسیقیایی
- طبیعت‌گرایانه
- حرکتی – جنبشی
- برون‌فردی
- درون‌فردی
در سال ۲۰۰۹ او همچنین دو نوع دیگر را در مجموعهٔ هوش‌های هشتگانه معرفی کرد:
- هستی‌شناختی (انسان‌شناختی)
- اخلاقی
که این دو نوع در هم ادغام شدند و در نهایت هوش‌های نه‌گانه گاردنر را تشکیل دادند.
گاردنر با بیان این نظریه پیشنهاد داد که می‌توانیم کودکان با استعدادهای مختلف را با شیوه‌های متنوعی آموزش دهیم و از این طریق آن‌ها را توانمند کنیم. به گفته گاردنر، هشت نوع هوش انسانی، توانایی‌های حل مسئله را شکل می‌دهند.
نکته جالبی که وجود دارد، این است که بر اساس تحقیقات انجام شده، در مغز انسان مناطق مختلفی شناسایی شده‌اند که با نظریه گاردنر مطابقت دارد. این مناطق متمایز و نسبتاً مستقل از یکدیگر هستند.
در ادامه هر یک از این انواع را به‌صورت کامل توضیح می‌دهیم.
توانایی کلامی-زبانی
این توانایی یکی از انواع هوش هشتگانه هاوارد گاردنر است که شامل حساسیت به زبان گفتاری و نوشتاری، توانایی یادگیری زبان‌های دیگر و ظرفیت استفاده از زبان برای دستیابی به اهداف مختلف می‌شود.
جنبه دیگر کلامی-زبانی به توانایی بیان احساسات خود با استفاده از کلمات هم شناخته می‌شود. این نوع، منحصربه‌فرد است چرا که توانایی مشترک انسان و وجه تمایز آن با سایر موجودات است.
توانایی کلامی – زبانی این به ما امکان می‌دهد تا مفاهیم را به کلمات تبدیل کنیم و بتوانیم عبارات‌های پیچیده در ذهن خود بسازیم. این بخش، از طریق خواندن، نوشتن و حرف زدن نمود پیدا می‌کند.
کودکانی که درک کلامی – زبانی بالایی دارند، فعالیت‌هایی مانند خواندن، صحبت کردن، گفتن داستان و جوک، نوشتن شعر، یادگیری زبان و بازی با کلمات ترجیح می دهند.
ویژگی‌ها:
- علاقه‌مند به سخنرانی و نوشتن
- توانایی متقاعدسازی بالا
- داشتن دایره واژگان گسترده‌ای و توانایی استفاده به‌جا از آن‌ها
- علاقه‌مند به حل جدول
- توانایی فهمیدن و درک لهجه‌ها
مشاغل مرتبط:
- سخنران
- کتابدار
- سیاستمدار
- گوینده رادیو
- مجری
- یوتیوبر
- روزنامه‌نگار
- وکیل
- متصدی
- آسیب‌شناس گفتاری
- نویسنده
- فروشنده
- شاعر
درک منطقی-ریاضی
هوش منطقی -ریاضی یکی از مشهورترین انواع هوش هشتگانه است که به اشتباه توانایی محاسبه معادلات ریاضی در نظر گرفته می‌شود، در حالی‌که فراتر از این توانایی‌ست. افرادی که در این بخش قوی‌تر هستند، مهارت‌های استدلالی عالی، تفکر انتزاعی و توانایی استنتاج بر اساس الگوها را دارند. آن‌ها می‌توانند بر اساس داده‌هایی که در ذهنشان وجود دارد، به طبقه‌بندی، الگوبرداری و روابط بین ایده‌ها بپردازند.
افرادی که درک منطقی – ریاضی بالایی دارند، در حل معماها یا بازی‌های فکری، انجام پازل، پاسخ به پرسش‌های منطقی، شمارش یا انجام محاسبات، مشکلات رایانه‌ای و بازی‌های استراتژیک به‌خوبی عمل می‌کنند.
یک ویژگی دیگر منطقی‌ها، توانایی حل مسئله است. افرادی که درصد بالایی از این توانایی را دارند، می‌توانند قبل از بیان پاسخ یک مشکل به صورت کلامی، آن را در ذهن خود طراحی کنند.
ویژگی‌ها:
- علاقه‌مند به اعداد و حل کردن مسائل ریاضی
- علاقه‌مند به انجام آزمایش‌ها و تحقیقات علمی
- لذت بردن از بازی‌های استراتژیک
- علاقه‌مند به حل معماها
- علاقه‌مند به نجوم
مشاغل مرتبط:
- اقتصاددان
- معلم ریاضی
- حسابرس
- حسابدار
- تحلیلگر
- برنامه‌نویس کامپیوتر
- تکنسین فنی
درک بصری – فضایی
بصری- فضایی به توانایی افراد برای مشاهده یا تجسم جهان در سه بُعد اشاره دارد. این افراد قابلیت تجسم با ویژگی‌های زیر را دارند:
- تصویرسازی ذهنی – توانایی ترسیم یک تصویر بدون اینکه آن را ببینند و توانایی به‌یاد آوردن خاطرات و تجربیات با تصاویر و جزئیات کامل.
- استدلال فضایی – توانایی تجسم در مورد اشیاء به صورت سه بُعدی (گرچه این اجسام وجود خارجی نداشته باشد) مثلاً اگر از آن‌ها بخواهید یک هرم یا استوانه را تصور کنند، می‌توانند آن را در ذهن خود تجسم کرده و در مورد زوایای مختلف آن با شما صحبت کنند.
- تغییر تصویر – توانایی تجسم تغییرات یک تصویر قبل از اجرا. به عنوان مثال این افراد می‌توانند طرح‌های آماده گرافیکی را در ذهن خود تغییر دهند تا در صورت تایید آن را اعمال کنند.
- مهارت‌های هنری – توانایی خلق آثار هنری
کودکانی که هوش فضایی بالایی دارند، در حل مسائل فضایی مانند طراحی و نقاشی، خواندن نقشه، نگاه کردن به تصاویر، حل بازی‌هایی مثل ماز یا بازی‌های ساختنی خوب عمل می‌کنند.
ویژگی‌ها:
- حساسیت بالا به محیط اطراف (تشخیص رنگ‌ها، طراحی محیطی، معماری ساختمان‌ها و غیره)
- توانایی جهت‌یابی بالا
- رویاپردازی و توانایی تجسم بالا
- لذت بردن از فعالیت‌های خلاقانه
مشاغل مرتبط:
- معمار
- معلم هندسه
- مهندس عمران
- نقشه بردار
- مهندس شهرسازی
- گرافیست
- طراح دکوراسیون داخلی
- عکاس
- خلبان
- مجسمه‌ساز
- ملوان
درک موسیقیایی
افرادی که توانایی موسیقی بالایی دارند، امکان درک دقیق صداها و تشخیص بین زیر و بم، آهنگ‌ها و ریتم‌هایی که دیگران چندان متوجه آن نمی‌شوند را دارند. این افراد یک شنونده حساس هستند و می‌توانند موسیقی را کاملاً دقیق درک یا حتی آن را شبیه‌سازی کند.
هوش موسیقایی، ارتباط نزدیکی با ریاضی دارد، زیرا این دو، فرآیند تفکر مشابهی دارند.
کودکانی که درک موسیقیایی بالایی دارند، توانایی ذاتی در یادگیری صداهای مختلف از خود نشان می‌دهند که اگر این مهارت در آن‌ها پرورش پیدا کند، می‌توانند در آواز خواندن، گوش دادن به موسیقی، نواختن ساز، آهنگسازی و نواختن ریتم‌های مختلف عالی عمل کنند. این کودکان به‌راحتی متوجه نت‌های غیرکلیدی می‌شوند که دیگران توانایی درک آن‌ها را ندارند و همچنین می‌توانند به راحتی آهنگ‌ها را حفظ کنند.
ویژگی‌ها:
- توانایی تشخیص زیر و بم، ریتم، تن صداها را به راحتی دارند.
- عاشق شنیدن موسیقی و ریتم‌ها هستند و از ساختن آن لذت می‌برند.
- از شنیدن موسیقی در حین انجام کارهای دیگر لذت می‌برند.
مشاغل مرتبط:
- رهبر ارکستر
- نوازنده
- خواننده
- معلم پیانو
- آهنگساز
- معلم رقص
درک طبیعت‌گرایانه
حساسیت به اجزای مختلف طبیعت، با آنچه که هوش طبیعت‌گرایانه نامیده می‌شود، بسیار مرتبط است. این بخش یکی از منحصربه‌فردترین انواع هوش هشتگانه است که به توانایی درک تفاوت‌های ظریف در طبیعت، از جمله تمایز بین گیاهان، حیوانات، و دیگر عناصر و همچنین کشش به سمت مسائل زیست محیطی، گیاهان و جانوران مربوط می‌شود.
ویژگی‌ها:
- این افراد از انجام فعالیت‌هایی مانند کمپینگ، پیاده‌روی، مراقبت از حیوانات، آشنایی با طبیعت، بازیافت و مراقبت از محیط زیست لذت می‌برند.
- عاشق طبیعت و گذراندن وقت در فضای باز هستند
- به راحتی با حیوانات ارتباط برقرار می‌کنند
- در پرورش یا مراقبت از حیوانات و گیاهان مهارت دارند
مشاغل مرتبط:
این افراد درک عمیقی از طبیعت دارند که به آن‌ها امکان می‌دهد با طبیعت هماهنگ باشند.
- زیست شناسان
- باغبانان
- کشاورزان
- ستاره‌شناس
- کارشناس هواشناسی
- مربیان حیوانات
- زمین شناسان
- گل‌فروش
- راهنمایان تورهای طبیعت‌گردی
توانایی حرکتی – جنبشی
حرکتی- جنبشی توانایی، استفاده از کل بدن یا قسمت‌هایی از آن برای انجام فعالیت‌های مختلف است. افرادی که در این بخش، فعال‌تر هستند، هماهنگی زیادی بین ذهن و بدن دارند. برای مثال شخصی با توانایی حرکتی – جنبشی بالا اگر ورزشکار باشد، بدون زحمت مسافت زیادی را می‌دود یا می‌تواند حرکات پیچیده بدنی را بدون عیب‌و نقص انجام دهند. این افراد اصطلاحاً هماهنگی بالایی بین عصب و عضله دارند. همچنین استفاده از ابزارهایی که با دست سروکار دارد، برای آن‌ها بسیار ساده است. هماهنگی بالا بین چشم دست هم از دیگر ویژگی‌های برجسته در آن‌هاست.
کودکانی که توانایی حرکتی از خود نشان می‌دهند، در رقصیدن، بازیگری، تقلید حرکات یا عبارات، ورزش کردن، دویدن، حرکت و پریدن مهارت زیادی دارند.
ویژگی‌ها:
- در انتقال مفاهیم با زبان بدن به‌خوبی عمل می‌کنند.
- عاشق فعالیت‌های فیزیکی هستند و از آن لذت می‌برند.
- خلاقیت زیادی در کارهایی که با دست انجام می‌شود، دارند.
- بسیار چابک هستند و ورزش جزء جدایی‌ناپذیر زندگی آن‌هاست.
مشاغل مرتبط:
- فیزیوتراپ
- رقصنده
- ورزشکار
- مربی ورزشی
- صاحب سالن بدنسازی
- بازیگر
- مکانیک
- نجار
- نجات غریق
- کشاورز
درک برون‌فردی
توانایی برقراری ارتباط موثر با دیگران فقط به تعاملات کلامی محدود نمی‌شود. بخش مهمی از این توانایی به درک سایر افراد برمی‌گردد. این نکته دقیقاً با درک برون‌فردی مرتبط است. این افراد می‌توانند حالات رفتاری و احساسی دیگران را به‌نحو موثری درک کنند و توانایی برقرار کردن ارتباطات غیرکلامی را با مخاطب خود دارند.
کودکانی که درک برون‌فردی بالایی دارند، در صحبت کردن، کار تیمی، کمک به دیگران، میانجیگری در تعارضات و دیدن افراد جدید عملکرد خوبی از خود نشان می‌دهند.
ویژگی‌ها:
- تشخیص تمایزات و تفاوت‌ها افراد
- داشتن گروه‌های وسیع دوستانه
- توانایی درک احساسات مخاطب
- داشتن دید چندجانبه به مسائل مختلف
مشاغل مرتبط:
- مدیر منابع انسانی
- مشاور
- مدیرعامل
- روانشناس
- کارشناس روابط عمومی
- معلم
- مددکار اجتماعی
درک درون‌فردی
توانایی درک افکار و احساسات خود به‌عنوان هوش درون فردی شناخته می‌شود. این افراد کاملاً از احساسات خود آگاه هستند و می‌توانند در موقعیت‌های مختلف آن را کنترل کنند. قدردانی و سخت‌کوشی از ویژگی‌های بارز آن است.
گاهی این افراد به اشتباه به‌عنوان شخص «خجالتی» تلقی می‌شوند، در حالی‌که خودانگیختگی این افراد بسیار زیاد است و اگر بر بخش برون‌فردی تمرین کنند، علاوه‌بر موفقیت‌های شخصی می‌توانند روابط بی‌نظیری با سایر افراد برقرار کنند.
کودکانی که درک درون‌فردی بالایی دارند، دوست دارند مستقل کار کنند، بازی‌های انفرادی را ترجیح می‌دهند. برای کارهای خود هدف تعیین کنند و تلاش زیادی برای دستیابی به آن دارند. این کودکان معمولاً کم‌حرف هستند.
ویژگی‌ها:
- بسیار باانگیزه هستند.
- به‌عنوان افراد با اراده و مستقل شناخته می‌شوند.
- درک کاملی از احساسات خود دارند.
- از فعالیت‌های انفرادی و وقت گذاشتن برای خود لذت می‌برند.
مشاغل مرتبط:
- روانشناس
- فیلسوف
- نویسنده
- درمانگر
- مشاور
- رهبران مذهبی
- مددکار اجتماعی
- کارشناس الهیات
- کارآفرین
- شاعر
درک هستی شناختی
هستی‌شناختی (وجودی) به حساسیت زیاد و توانایی افراد برای رسیدگی به مفاهیم عمیق مانند معنای هستی اشاره دارد، این بخش، یکی از پیچیده‌ترین انواع از هوش هشتگانه است. افرادی که توانایی هستی‌شناختی بالایی دارند نه تنها در مورد این سؤالات جدی صحبت می‌کنند بلکه برای یافتن پاسخ نیز تلاش می‌کنند.
اگر کودک شما در مورد موضوعاتی مثل موارد زیر سوال می‌کند، نشان‌دهنده توانایی هستی‌شناسی بالا در اوست.
می‌پرسد «معنای زندگی چیست؟» یا «پس از مرگ چه اتفاقی می افتد؟»
مشاغل مرتبط:
- سخنران فلسفی
- نویسنده
- روحانی
- فیلسوف
- اقتصاددان
- نویسنده وبلاگ
راهکارهای افزایش هوش هشتگانه در کودکان
برای افزایش هوش هشتگانه در کودکان اولین قدم شناخت انواع آن است که فرزند شما مهارت بیشتری در آن‌ها دارد. این شناخت از طریق بازی‌هایی که کودک شما به آن علاقه‌مند است به‌خوبی مشخص می‌شود.
در قدم بعدی باید سراغ استعدادیابی فرزند خود بروید. تست‌ها و مشاوره‌هایی زیادی در این رابطه وجود دارد. اما نکتهٔ اصلی این است که با تمرکز بر یک بخش از توانایی‌های فرزند خود نباید از سایر بخش‌ها غافل شوید. برای مثال اگر کودک شما، توانایی فضایی – بصری بالایی دارد، با تمرکز بر رشد مهارت‌های مربوط به آن، سایر مهارت‌های مرتبط را در فرزند خود تقویت کنید. برای مثال کلامی، موسیقیایی، ریاضی و غیره.
روش‌های موثر برای افزایش هوش هشتگانه
برای رشد مهارت‌های مختلف در کودک خود باید به هوش چندگانه در آن‌ها توجه کنید. بخش اول این رشد، در سنین پیش از مدرسه توسط والدین صورت می‌گیرد و پس از این دوره محیط آموزشی در آن تاثیرگذار است.
روش‌های آموزشی در رشد انواع هوش هشتگانه از طریق فعالیت‌هایی که خلاقیت و توجه کودکان را تحریک می‌کند، منتقل می‌شود.
توسعه آزمایش‌های علمی، یادگیری تکنیک‌های آشپزی و بازتولید آثار هنری از جمله فعالیت‌هایی هستند که هوش‌های چندگانه را تحریک می‌کنند.
برای مثال برای تقویت بخش طبیعتگرای کودک حتما لازم نیست هر بار به محیط طبیعی بروید. می‌توانید یک روز را به یادگیری زندگی زیر آب و کشف اقیانوس‌ها اختصاص دهید. در این روز در مورد زندگی زیر آب و جانوران و گیاهان دریایی عکس‌هایی را به کودکان نشان دهید و اطلاعات اولیه را به آن‌ها آموزش دهید.
چند روش موثر دیگر برای تقویت هوش هشتگانه عبارت‌اند از:
- به کودکان این فرصت را بدهید که علاوه بر کار انفرادی، کارهای گروهی با همسالان خود انجام دهند.
- به آن‌ها اجازه دهید تا موضوع فعالیت‌های خود را بر اساس آنچه به آن علاقه دارند، انتخاب کنند.
- علایق آن‌ها را از طریق قصه‌خوانی و کارهای عملی پیگیری کنید.
- امکان فعالیت در چند پروژه مختلف را به فرزند خود بدهید، مثل شرکت در کلاس موسیقی، زبان، کاردستی و غیره.
- دانش آموزان را تشویق کنید تا با استفاده از هوش هشتگانه، تکالیف درسی خود را انجام دهند.
- روش‌های آموزشی متنوعی را انتخاب کنید: استفاده از فیلم، کتاب، انجام کارهای کلاسی گروهی، گردش در طبیعت و غیره.
- از روش‌های تعاملی برای یادگیری فعال استفاده کنید: سوال‌هایی با جواب‌های باز مطرح کنید. از کودکان بخواهید در مورد یک موضوع نظر شخصی خود را بیان کند. یا از آن‌ها بخواهید در مورد یک موضوع داستان‌سازی کند.
جمع‌بندی
- نظریه هوش هشتگانه هاوارد گاردنر بیان می‌کند که هوش یک مهارت قابل رشد است و به توانایی مادرزادی محدود نمی‌شود.
- گاردنر هشت نوع مختلف را معرفی کرد که عبارتند از: کلامی-زبانی، منطقی-ریاضی، بصری – فضایی، موسیقیایی، طبیعت‌گرایانه، حرکتی – جنبشی، برون‌فردی، درون‌فردی.
- گاردنر همچنین انواع دیگری مانند وجودی و اخلاقی را بیان می‌کند که در این ساختار ادغام شده‌اند.
- قوی بودن در یکی از انواع هوش هشتگانه به معنی برتری نیست و همه افراد می‌توانند، بخش‌های مختلف را در خود تقویت کنند.
- اگر کودکان از سنین پایین بر اساس سیستم هوش‌های چندگانه آموزش ببینند، مهارت‌های مختلف را در خود تقویت خواهند کرد.