شخصیت کودکان، حتی کودکانی که در یک خانواده با هم بزرگ می‌شوند هم می‌تواند با یکدیگر متفاوت باشد. برخی از کودکان به شدت برون‌گرا هستند. در حالی که برخی دیگر ممکن است زمان بیشتری برای ارتباط با دیگران نیاز داشته باشند یا شاید اصلا نتوانند به راحتی با موقعیت‌های اجتماعی ارتباط برقرار کنند. خجالتی بودن کودکان هم می‌تواند از جمله ویژگی‌های خاص یک کودک باشد که در نتیجه عوامل محیطی شکل گرفته باشد.
بیشتر کودکان گهگاه احساس خجالت را تجربه می‌کنند، اما خجالت کشیدن گاهی باعث محدودیت‌های زیادی در زندگی آنها می‌شود. کودک خجالتی ممکن است در زمان بلوغ، این ویژگی را از دست بدهد یا حتی برعکس پس از بلوغ خجالتی شود. نکته کلیدی اینجاست که والدین، نقش زیادی در رفع احساس کمرویی و خجالت در کودکان دارند.
خجالتی بودن کودکان تا چه اندازه طبیعی است؟
معمولا یک کودک خجالتی در موقعیت‌های ناآشنا یا هنگام تعامل با دیگران مضطرب می‌شود. اگر احساس کند در حال «دیده شدن» است، مانند زمانی که با شخص جدیدی ملاقات می‌کند یا مجبور می‌شود در مقابل دیگران صحبت کند، به احتمال زیاد نگران خواهد شد. کودک خجالتی به جای اینکه به گروه‌های مختلف بپیوندد، ترجیح می‌دهد یک گوشه دنج برای خودش پیدا کند.
نکته‌ای که باید به آن توجه کنید، این است که رفتار و ویژگی‌های کودک خجالتی اغلب به اشتباه در جامعه درک می‌شود. در واقع درک کودک از محیط اطراف با آنچه از بیرون به نظر می‌رسد متفاوت خواهد بود. تا جایی که بسیاری از استعدادهای این کودکان ناشناخته باقی می‌ماند و خجالت کشیدن کودکان باعث می‌شود فرصت ابراز استعدادهای‌شان را به دست نیاورند.
اما به‌طور کلی می‌توان گفت خجالت کشیدن در کودکان امری طبیعی است و تقریبا همه کودکان در سنین مختلف آن را تجربه می‌کنند. نکته‌ای که اهمیت دارد، این است که شدت خجالت کشیدن کودک نباید در طول زمان بیشتر شود.
ویژگی‌های کودک خجالتی
بیشتر کودکان خجالتی ویژگی‌های مشترکی با یکدیگر دارند که در یک دسته‌بندی کلی می‌توان آنها را شامل دو دسته ویژگی‌های رفتاری و فیزیکی دانست. در ادامه این ویژگی‌ها را به تفکیک بیان خواهیم کرد:
ویژگی‌های رفتاری کودک خجالتی
- اضطراب اجتماعی – حضور افراد باعث ایجاد اضطراب در آنها می‌شود. یک ترس غیرمنطقی قوی که در موقعیت اجتماعی و در حضور افراد جدید احساس می‌کنند.
- بدبینی – بسیاری از کودکان خجالتی بدبین هستند. گاهی خجالتی بودن آنها از تفکر منفی‌شان در مورد خودشان، دیگران یا موقعیت ناشی می‌شود.
- کناره‌گیری – این کودکان زیاد در گروه‌ها (مثل کلاس یا بازی‌های دسته جمعی) شرکت نمی‌کنند. آنها ترجیح می‌دهند اصلا مورد توجه قرار نگیرند.
- ترس – معمولا یک پس زمینه دائمی ترس از آنچه اتفاق افتاده، آنچه اتفاق می‌افتد و آنچه قرار است رخ دهد برای آنها وجود دارد.
- اعتماد به نفس پایین – ترس از شکست و خجالت باعث از بین رفتن اعتماد به نفس در این کودکان می‌شود.
- ساکت بودن – خجالت کشیدن کودکان باعث می‌شود که این بچه‌ها زیاد صحبت نکرده یا زیاد با گروه همسالان ارتباط برقرار نکنند. آنها اغلب ساکت هستند. البته توجه داشته باشید که همه کسانی که کم‌حرف هستند، لزوما خجالتی نیستند.
- تنهایی – آنها ترجیح می‌دهند بیشتر تنها باشند و فعالیت‌های انفرادی انجام دهند. یعنی منطقه امن آنها زمانی است که تنها هستند، حضور اشخاص دیگر ممکن است باعث ناراحتی آنها شود؛ به جز افرادی که کودک همیشه با آنها است.
ویژگی‌های فیزیکی کودک خجالتی
از جمله ویژگی‌هایی که می‌توان در مورد خجالت کشیدن کودکان مشاهده کرد، برخی علائم فیزیکی است. این ویژگی‌ها، شامل موارد زیر می‌شود:
- سرخ شدن
- نفس‌نفس زدن
- احساس سوزش معده
- خشکی گلو
- عرق کردن در جمع و گروه‌ها
- خودداری از تماس چشمی هنگام حرف زدن
البته به یاد داشته باشید خجالت کشیدن کودکان، همیشه یک ویژگی منفی به شمار نمی‌رود. به عنوان مثال از آنجایی که این کودکان زیاد صحبت نمی‌کنند، شنوندگان خوبی هستند. همچنین بر رفتار خود در جمع کنترل دارند و ساکت و آرام می‌مانند.
بیشتر بخوانید: آموزش مهارت دنبال کردن دستورالعمل دیگران به کودکان؛ کودک مستقل، کودک پیرو
خجالت کشیدن کودک دو ساله
در چند سال اول، کودکان معمولا از تعامل خود با دیگران آگاه نیستند. با شروع معاشرت با مردم، نسبت به بدن و اعمال خود آگاه‌تر می‌شوند. فشار همسالان همچنین می‌تواند نقش مهمی در نحوه مواجهه، احساس و علت خجالت کشیدن در کودکان داشته باشد.
اگر کودک نوپا دارید، باید بدانید که چگونه با موقعیت‌هایی که ممکن است باعث خجالت کشیدن کودک شود کنار بیایید و در عین حال به کودک خود آموزش دهید که این کار را انجام دهد.
با فرزند خود ارتباط برقرار کنید؛ یکی از راه‌های موثر برای کمک به کودک نوپا برای غلبه بر خجالت، این است که داستان خجالت کشیدن خود را روایت کنید. این راهکار به او کمک می‌کند تا بفهمد که چنین موقعیت‌هایی طبیعی هستند و دلیلی وجود ندارد که تحت تأثیر آنها قرار بگیرد.
خجالت کشیدن کودک سه ساله
خجالت کشیدن مانند سایر احساسات برای کودک تازگی دارد. وظیفه والدین این است که با موقعیت کودک نوپای خود همدلی و به او کمک کنند بتواند این حس را درک کند. به یاد داشته باشید، گوش دادن اولین قدم برای کمک به فرزندتان برای یافتن راه‌حل است. تمسخر یا نادیده گرفتن آن می‌تواند تاثیری کاملا معکوس روی کودک داشته باشد.
خجالت کشیدن کودک چهار ساله
احساس خجالت کشیدن کودکان را متعادل کنید.
این مورد را با یک مثال ساده می‌توان توضیح داد؛ وقتی بچه‌ها از نظر جسمی صدمه می‌بینند، به عنوان والدین ممکن است با آنها همدلی کنید و بعد از دیدن احساس آنها حواسشان را به کار دیگری معطوف کنید (البته زمانی که مطمئن هستید که هیچ آسیبی ندیده‌اند). این یکی از روش‌هایی است که می‌توانید در مورد خجالت کشیدن کودکان به کار بگیرید. راهکار ساده است به جای سرزنش یا توجه زیادی به کودک، احساس کمرویی و خجالت در کودک را به یک فرآیند بسیار طبیعی تبدیل کنید و به فرزندتان کمک کنید آن را بپذیرد.
خجالت کشیدن کودک ۵ ساله
کودکان در این سن آماده ورود به پیش‌دبستانی و همچنین جمع‌های بزرگتر می‌شوند. پس خجالت کشیدن کودکان هنگام مواجهه با جمع طبیعی است. مهم‌ترین نکته‌ای که می‌توانید برای کنترل خجالت کشیدن کودک به او بیاموزید، این است که به او یاد دهید خودش را بپذیرد.
این راهکار یکی از ویژگی‌هایی است که به او کمک می‌کند بر احساس خجالت یا سایر احساسات منفی خود غلبه کند. خندیدن به خود و جدی نگرفتن بعضی چیزها او را صبورتر می‌کند. او همچنین متوجه می‌شود که گاهی در زندگی، جدی نگرفتن خوب است. آنچه مهم است این است که بخندیم، یاد بگیریم و ادامه دهیم. به یاد داشته باشید هنگامی که او را تشویق می‌کنید بخندد، با او بخندید اما به او نخندید؛ بین این دو حالت، تفاوت زیادی وجود دارد!
کودک خجالتی در پیش‌دبستانی
کارشناسان معتقدند برخی از کودکان به‌صورت ژنتیکی، خجالتی به دنیا می‌آیند؛ البته محیط اطراف کودک نیز در این امر نقش دارد. ممکن است کودک پیش‌دبستانی شما به طور طبیعی برای ارتباط با موقعیت‌ها و افراد جدید، کند باشد. علاوه بر آن، زمانی هم که سعی می‌کند به جمعی ملحق شود، یک تجربه منفی مانند سایر کودکان که او را اذیت می‌کنند یا باعث ناراحتی او می‌شوند، به احساس خجالت کشیدن کودک دامن بزند.
البته این بدان معنا نیست که فرزند شما برای همیشه خجالتی باقی می‌ماند. بسیاری از بچه‌ها با داشتن تجربیات مثبت اجتماعی، حمایت خانواده و دوستان و یادگیری راه‌هایی برای کنار آمدن در زمانی که از خود مطمئن نیستند، کم‌کم این احساس را از دست می‌دهند.
این نکته را به خاطر داشته باشید که خجالتی بودن هیچ ایرادی ندارد. با این حال، نحوه تربیت فرزندتان در این سن می‌تواند به او کمک کند تا در موقعیت‌های مختلف راحت‌تر باشد و عزت‌نفس خود را افزایش دهد.
به جای اینکه بخواهید کودک پیش‌دبستانی خود را تغییر دهید، به آرامی او را برای هر موقعیتی که احتمالاً برایش دشوار است، آماده کنید. به عنوان مثال، اگر کودک پیش‌دبستانی شما تمایل دارد در رویدادهای شلوغ و پر سر و صدا مانند جشن تولد، یک گوشه بنشیند و از جمع دور باشد یا به آنجا نرود، سعی کنید او را با نقش‌آفرینی با استفاده از عروسک‌ها یا حیوانات عروسکی در خانه آماده کنید.
بیشتر بخوانید: هوش هیجانی (EQ) در کودکان و نوجوانان
علت خجالت کشیدن در کودکان
خجالت کشیدن در کودکان می تواند علل مختلف داشته باشد که در اینجا به چند مورد اشاره می‌کنیم. البته باید به خاطر داشته باشیم که گاه ترکیبی از این علل وجود دارد:
ژنتیک – جنبه‌های شخصیت را می‌توان حداقل تا حدی، توسط ساختار ژنتیکی و ارثی فرد تعیین کرد.
شخصیت – نوزادانی که از نظر عاطفی حساس هستند و به راحتی تحت تاثیر قرار می‌گیرند، به احتمال زیاد با این ویژگی بزرگ می‌شوند.
رفتارهای محیطی – کودکان با تقلید از تاثیرگذارترین الگوهای خود یعنی والدین، بسیاری از رفتارها را یاد می‌گیرند. والدین خجالتی ممکن است با رفتار خود، خجالتی بودن را به فرزندان خود بیاموزند.
روابط خانوادگی – کودکانی که احساس دلبستگی ایمن به والدین خود ندارند یا مراقبت‌های ناسالمی را تجربه کرده‌اند، ممکن است مضطرب و مستعد رفتارهای خجالتی باشند. والدین بیش از حد محافظ نیز ممکن است به فرزندان خود بیاموزند که از موقعیت‌های جدید بترسند.
فقدان تعامل اجتماعی – کودکانی که در چند سال اول زندگی خود با افراد جدید ارتباط ندارند، ممکن است مهارت‌های اجتماعی را که امکان تعامل بهتر با افراد ناآشنا را فراهم می‌کند، نداشته باشند.
انتقاد شدید – کودکانی که توسط افراد مهم زندگی خود (والدین، خواهر و برادر و سایر اعضای نزدیک خانواده یا دوستان) مورد سرزنش قرار می‌گیرند، ممکن است به سمت کمرویی گرایش داشته باشند.
ترس از شکست – کودکانی که انتظار بیشتری از آنها رفته و به این واسطه بارها تحت فشار قرار گرفته‌اند ( بعد از اینکه میزان تلاش آنها نادیده گرفته شده و نسبت به آن احساس بدی داشته‌اند) ممکن است ترس از شکست داشته باشند و این مسئله را به شکل کمرویی نشان دهند.
چند بازی برای رفع خجالت کودک
خجالت کشیدن در کودکان یک احساس طبیعی است و تعداد زیادی از کودکان آن را تجربه می‌کنند. اما این احساس را می‌توان با راهکارها و بازی‌هایی کنترل کرد و در نهایت کاهش داد. در ادامه چند بازی را برای مقابله با خجالت کشیدن کودکان معرفی می‌کنیم.
بازی عروسک‌ها
عروسک مورد علاقه کودک را انتخاب کنید و از کودک بخواهید نگرانی‌های طول روز خود را به یک عروسک کوچک بگوید؛ عروسکی که نگرانی‌ها و استرس‌های آنها را هنگام خواب از بین می‌برد و صبح، دیگر خبری از آنها نیست.
حتی می‌توانید با کودک خود یک عروسک مخصوص برای همراهی با او بسازید. حالا فرزند خود را تشویق کنید هر شب قبل از اینکه به رختخواب برود، نگرانی‌هایش را با عروسک‌هایش در میان بگذارد. این کار به او کمک می‌کند مسائلی را که باعث نگرانی او شده به صورت شفاهی بیان کند.
گل بکارید
برای مقابله با خجالت کشیدن کودکان، آنها را آماده کنید. برای مثال عشق به باغبانی را در فرزندتان پرورش دهید. به کودکان خود در مورد صبر، مسئولیت و پاداش آموزش دهید. برای این کار می‌توانید با فرزند خود یک کل ویژه بکارید. گلی که مسئولیت آن با فرزند شماست و هر روز مسئول مراقبت و آب دادن به آن و در نهایت رشد گل است.
این فعالیت به شما این شانس را می‌دهد که به فرزند خود بگویید در صورت صبر و تداوم در کاری می‌تواند به موفقیت دست یابد. بچه‌ها معمولا انتظاراتی را که ما برایشان تعیین می‌کنیم، برآورده می‌کنند. با این کار کودکان از شکست نمی‌ترسند و احتمال کمرویی و خجالت در کودکان کمتر خواهد شد.
خلق کنید
از کودک خود بخواهید با سه رنگ نقاشی بکشد، بدون اینکه نگران محدودیت رنگ‌ها باشد. از او بخواهید طرح‌ها و نقش‌های ذهنی‌اش را به تصویر بکشد. فرصت تمرین و تسلط بر مهارت‌ها برای تقویت عزت‌نفس اوعالی است و به وی کمک می‌کند با چیزهای جدید، با اعتماد به نفس بالا برخورد کند و کمتر خجالت بکشد.
تئاتر عروسکی بسازید
راهکار دیگر برای مقابله با خجالت کشیدن کودکان این است که یک تئاتر عروسکی با نور و سایه بسازید. با استفاده از یک جعبه مقوایی، سن تئاتر بسازید. حالا به کودکان خود کمک کنید نمایش عروسکی خود را اجرا کنند.
به کودکان اجازه دهید درباره موضوع داستان و چگونگی تعریف کردن آن تصمیم بگیرند. با این کار به کودک خود کمک می‌کنید ویژگی‌ها و نقاط قوت منحصر به فرد خود را شناسایی کند.
خرده مداد رنگی‌ها را به کار گیرید!ْ
از خرده‌های مداد رنگی کوچک استفاده کنید. به فرزندان خود نشان دهید که حتی مداد رنگی‌های شکسته هم ارزش دارند و می‌توانند رنگ‌های زیبایی به نقاشی ما بدهند. حتی اگر ما کامل نیستیم دلیلی ندارد که از انجام برخی از کارها، خجالت بکشیم.
راهکارهای مقابله با خجالت در کودکان
شما می‌توانید از راهکارهای مختلفی برای رفع خجالت کشیدن کودکان استفاده کنید. راهکارهایی که به آنها کمک می‌کند کمی برونگراتر باشند. اما نکته اصلی این است که استراتژی‌ها با توجه به هر کودک و شرایط او متفاوت است و می‌توانید با در نظر گرفتن این نکته، هر یک از آنها را به کار گیرید:
1- از خودتان شروع کنید
به فرزندتان در مورد مزایای زیاد خجالتی نبودن بگویید. نمونه‌هایی از زندگی خود ارائه دهید. کودکان وقتی ببینند که شما خجالتی نیستید، به احتمال بیشتری می‌توانند بر خجالتی بودن خودشان غلبه کنند.
2- هدف‌گذاری کنید
سعی کنید با فرزندتان هدف‌گذاری کنید. قدم‌های کوچک و تدریجی را هدف بگیرید و پیشرفت‌های آنها را تمجید کنید. برای مثال، گفتن «سلام» به کودک دیگر ممکن است اولین قدم بزرگ برای رفع خجالت کشیدن کودکان باشد.
3- حامی باشید
عمدا فرزندتان را وارد موقعیت‌های جدید کنید. ابتدا تغییرات کوچک در رفتار خود را هدف قرار دهید و به تدریج آنها را ایجاد کنید. به عنوان مثال، اگر کودکی با کسی که برای او فرد جدیدی است احوال‌پرسی کرد او را حمایت کنید تا احساس خجالت کشیدن کودکان را کمرنگ کنید.
4- او را تشویق کنید
فرزندتان را به خاطر مهارت‌هایی که در آن تسلط دارد، تحسین کنید. همچنین شرایطی به وجود بیاورید که او بتواند این کارها را در جمع‌های بزرگتر انجام دهد تا اعتماد به نفس بیشتری به دست بیاورد.
5- تمرین کنید
اگر کودک شما از فعالیت‌های گروهی می‌ترسد، به او کمک کنید برای یک موقعیت استرس‌زا آماده شود. این کار می‌تواند این قدرت را به او بدهد که بر ترس خود غلبه کند. برای مثال اگر فرزندتان از سخنرانی در جمع می‌ترسد، یک گروه یا آکادمی تمرین سخنرانی برای فرزندتان پیدا کنید.
اگر فرزند شما از اجرای تئاتر جلوی دیگران ترس دارد، فعالیت فوق‌برنامه‌ای پیدا کنید که کودک شما به آن علاقه دارد تا او در عمل انجام شده قرار بگیرد. این کارها باعث می‌شود احساس خجالت کشیدن کودکان کمتر شود.
6- با بچه‌ها وقت بگذرانید
بچه‌ها بیش از آنچه فکر کنید به بازی کردن علاقه دارند و گاهی بیشتر از اینکه دوست داشته باشند با دوستان خود بازی کنند، از وقت گذراندن با شما به عنوان والدین لذت می‌برند. برای این کار می‌توانید یک ژورنال عکس‌های خانوادگی یا یک دفتر خاطرات با ارزش درست کنید. به مرور این عکس‌ها و خاطرات را با هم تکمیل کنید. وقت گذراندن روزانه با بچه‌ها به آنها نشان می‌دهد که دوست‌داشتنی هستند. این مجله به آنها می‌گوید که عضوی از خانواده‌اند و برای شما اهمیت دارند.
7- ایجاد فرصت‌هایی برای ملاقات با افراد جدید
راهکار کلیدی دیگر برای مقابله با خجالت کشیدن کودکان این است که وقتی فرزند شما هر روز برای رفتن به گروه‌هایی مثل جمع‌های دوستانه، مدرسه یا مهدکودک مشکل دارد، او را در معرض گروه‌های جدید و به تدریج بزرگتر قرار دهید.
قرار گرفتن در معرض یک موقعیت ناآشنا می‌تواند کودک شما را به چالش بکشد تا یاد بگیرد چگونه با اضطراب خود کنار بیاید و در یک محیط جدید ادغام شود.
8- از فعالیت‌های انفرادی خودداری کنید
اگر می‌خواهید کودک خجالتی خود را تشویق کنید تا در فعالیت‌های گروهی احساس راحتی کند، از فعالیت‌های گروهی لذت ببرد و بتواند جلوی یک گروه کاری را اجرا کند، از فعالیت‌های انفرادی مانند بازی‌های تنهایی، پیاده‌روی یا نقاشی در هنگام فعالیت‌های فوق‌برنامه اجتناب کنید.
اگرچه این‌ها فعالیت‌هایی هستند که می‌توان در یک گروه آموزش داد اما خود فعالیت معمولا به تنهایی انجام می‌شود. در عوض، فعالیت‌هایی را پیدا کنید که به طور طبیعی فرزندتان را به تعامل و همکاری با بچه‌های دیگر سوق می‌دهند، مانند ورزش‌های گروهی که حس راحتی بیشتری را در بچه‌ها ایجاد کرده و باعث کاهش احساس خجالت کشیدن کودکان می‌شود.
9- رویاسازی کنید
اهمیت داشتن رویاها و اهداف را به فرزندان خود بیاموزید. این کار یک راهکار موثر برای رفع خجالت کشیدن کودکان است و به شما کمک می‌کند یک الگوی مثبت برای فرزند خود باشید. با فرزندانتان در مورد رویاهای خود صحبت کنید، اینکه چگونه آنها را برآورده کرده‌اید و چگونه بر ناامیدی ناشی از دست پیدا نکردن به چیزهایی که می‌خواهید، غلبه کرده‌اید.
10- حمایت کنید اما او را تحت فشار قرار ندهید
مهم نیست که گاهی اوقات رفتار کودک شما چقدر ناامیدکننده است اما کودک خجالتی خود را مجبور نکنید کاری را انجام دهد که علاقه‌ای به آن ندارد. به جای آن، فعالیت‌هایی پیدا کنید که کودک شما عاشق انجام دادن آن است اما به دلیل خجالتی بودن، انجام نمی‌دهد یا نسبت به انجام آن مردد است.
با تشویق از فرزندتان حمایت کنید و در صورت امکان یکی از دوستان نزدیک فرزندتان را پیدا کنید که ممکن است بخواهد با فرزندتان به گروه بپیوندند.
سخن پایانی
خجالت کشیدن یکی از رایج‌ترین احساساتی است که کودکان در سنین مختلف تجربه می‌کنند. احساسی که می‌تواند دلایل مختلفی مثل رفتارهای محیطی یا ژنتیکی داشته باشد.
کمرویی و خجالتی بودن در کودکان در سنین مختلف خود را در قالب رفتارهای مختلفی مثل کم‌حرفی، احساس اضطراب در جمع، سرخ شدن، افزایش ضربان قلب در مواجه با افراد جدید و غیره نشان می‌دهد.
برای مقابله با خجالت کشیدن کودکان نیز می‌توانید از راهکارها و بازی‌های مختلفی استفاده کنید که نتیجه‌بخش‌ترین آنها گذراندن وقت با کودکان و همچنین به اشتراک گذاشتن تجربه‌هایی از خود شماست.
منابع:
10 activities to make a shy kid’s confidence soar
When Your Toddler Experiences Embarrassment
9 of the Best Best Activities for a Shy Child
دیدگاهها