والدین نقش مهمی در افزایش اعتماد به نفس در کودکان دارند. تقویت این ویژگی به کودک کمک کند در هنگام مواجهه با موقعیت‌های مختلف بهترین عملکرد را از خود نشان دهد. چرا که اعتمادبه‌نفس از درک شایستگی‌ها سرچشمه می‌گیرد و کودکان نه فقط به‌خاطر تشویق والدین و معلم که به‌دلیل دستاوردهای خودشان باور می‌کنند که می‌توانند کارهای مختلف را انجام دهند.
حالا سوال این است که؛
شما به‌عنوان والدین یا مربی علاوه بر توجه و تحسین فرزندتان برای تقویت اعتماد به نفس او چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟
در این مقاله ضمن تعریف دقیق از اعتمادبه‌نفس، به بیان راهکارهای مختلف برای افزایش این ویژگی در کودک می‌پردازیم و نشانه های کودک بی اعتماد به نفس را بررسی خواهیم کرد.
تعریف اعتماد به نفس در کودکان
اعتماد به نفس، باوری است که به کودک شما می‌گوید: «تو می‌توانی». یعنی کودک اشتباهات را به‌عنوان فرصت‌های یادگیری ببیند و باور داشته باشد که می‌تواند با چالش‌های مختلف مواجه و موفق شود.
در عین حال چند باور اشتباه در رابطه با افزایش اعتماد به نفس کودکان وجود دارد که می‌توانید آن‌ها به کودک خود یاد دهید. اعتمادبه‌نفس این نیست:
- مغرور بودن یا اینکه فکر کنید بهتر از دیگران هستید
- همیشه و همه‌جا موفق بودن
- کامل و بی‌نقص بودن
- نادیده گرفتن احساسات؛ اینکه وانمود کنید که هرگز عصبی نمی‌شوید یا نمی‌ترسید.
این نکته را هم به فرزند خود بگویید که؛
همه ما گاهی دچار عدم اعتماد نفس در برخی موقعیت‌ها می‌شویم و این اصلاً اشکالی ندارد!
کودکی که اعتمادبه‌نفس سالمی دارد خود را همان‌گونه که هست، می‌پذیرد. نگرش مثبتی به زندگی دارد و می‌تواند بر چالش‌های مختلف غلبه کند. اما کودکی که اعتمادبه‌نفس پایینی دارد، بر کاستی‌های خود تمرکز می‌کند و نگاه منفی به زندگی دارد. او همچنین احساس می‌کند که کنترل کمی بر تغییرات و انتخاب‌های خود دارد.
چگونه به کودکان کمک کنیم تا اعتماد به نفس را درک کنند؟
پیش از اینکه روش‌های مختلف افزایش اعتماد به نفس در کودکان را بیان کنیم. بهتر است، این مفهوم را بهتر درک کرده و بتوانیم آن را به‌خوبی به کودک خود توضیح دهیم. تا فرزند ما در مواجه با موقعیت‌های مختلف، درک درستی از اعتمادبه‌نفس داشته باشند.
این باور باید از دوران کودکی شکل بگیرد. زیرا به کودکان کمک می‌کند تا نقاط قوت و توانایی‌های خود را بشناسند. ضمن اینکه از سنین نوجوانی نگرش مثبتی به زندگی خواهند داشت و برای رویارویی با چالش‌هایی که با بزرگ شدن برایشان پیش می‌آید، آماده‌تر خواهند بود.
در ادامه نکاتی را برای درک اعتماد به نفس در کودک بیان می‌کنیم که در ابتدای راه می‌توانید از آن‌ها کمک بگیرید. این نکات، مکمل راهکارهای افزایش اعتماد به نفس کودکان به شمار می‌روند.
۱- مفهوم اعتماد به نفس را به زبان ساده به کودک توضیح دهید
در اولین قدم، مفهوم اعتمادبه‌نفس را به زبان ساده به کودک توضیح دهید. به عنوان مثال بگویید: «اعتماد به نفس زمانی است که فکر می‌کنی می‌توانی کاری را انجام دهی، حتی اگر برای تو سخت باشد.» یا «اعتمادبه‌نفس به این معنی است که تو به‌اندازهٔ کافی شجاع هستی که چیزهای جدید را امتحان کنی و بعد از انجام اشتباه، سعی کنی آن را جبران کنی.»
می‌توانید به‌صورت عملی هم آن را امتحان کنید: زمانی را در نظر بگیرید که کودک آنقدر جرات داشته باشد که بتواند یک کار چالشی را امتحان کند، از یک اشتباه درس بگیرد یا با ترسی روبه‌رو شود (مثلاً صحبت کردن در کلاس یا پیوستن به یک تیم فوتبال جدید).
2. برای فرزند خود الگو باشید
بهترین راه برای درک و درونی شدن این باور در کودک، گذراندن وقت با بزرگسالانی‌ست که اعتمادبه‌نفس بالایی دارند. اگر فکر می‌کنید در این زمینه به‌اندازه کافی قوی نیستید؛ ابتدا باید بیشتر روی خود تمرکز کنید. البته فراموش نکنید، درونی شدن یک رفتار در شما یک شبه اتفاق نمی‌افتد و باید زمان کافی به آن اختصاص دهید.
خودگویی مثبت را تمرین کنید، اطراف خود را با افراد مثبت احاطه کنید و خودتان را با دیگران مقایسه نکنید. با خود مهربانی باشید و از سلامت جسمی و روحی‌تان مراقبت کنید. با ترس‌هایتان روبرو شوید و سرگرمی های جدید را امتحان کنید و در مورد دستاوردها، نقاط قوت و استعدادهای خود فکر کنید.
3. نمونهٔ شخصیت‌های با اعتمادبه‌نفس را در کتاب و فیلم پیدا کنید
مثال‌های کتاب و فیلم راه دیگری برای کمک به کودکان برای یادگیری یک مفهوم انتزاعی است.
وقتی با بچه‌ها فیلم تماشا می‌کنید یا با آن‌ها کتاب می‌خوانید، از آن‌ها بپرسید که در مورد اعتمادبه‌نفس چه چیزهایی یاد گرفته‌اند. می‌توانید از آن‌ها بخواهید گفتگوها یا لحظات مورد علاقه خود را بنویسند یا حتی آن را نقاشی کنند. سپس آن‌ها را به دیوار خانه یا کلاس درس بزنید.
4. رفتارهای با اعتماد به نفس در کودکان را تشویق کنید
وقتی کودکان اعتمادبه‌نفس خود را نشان می‌دهند، رفتار او را نادیده نگیرید و آن‌ها را تشویق کنید. این رفتارها می‌تواند شامل تلاش برای کارهای جدید، تلاش و پشتکار یا داشتن نگرش مثبت در مورد اشتباه کردن باشد.
تشویق‌ها گاهی می‌تواند کلامی باشد مثل این جمله: «آفرین! تو به اندازهٔ کافی قوی بودی که کار جدید و خوب را امتحان کنی!» یا اینکه «نگاه کن! تو می‌توانی کارهای سخت انجام دهی!»
در نهایت، با گفتگو در مورد احساس کودک، به او کمک کنید تا ارزش اعتماد به نفس را متوجه شود.
راهکارهای افزایش اعتماد به نفس در کودکان
اعتمادبه‌نفس نقش مهمی در رشد کودکان دارد. کودکانی که این ویژگی را در خود دارند، می‌توانند فعالیت‌های جدید را امتحان کرده و با رسیدن به موفقیت احساس غرور کنند. ضمن اینکه این کودکان تحمل پذیرش شکست و شجاعت برای تلاش دوباره را دارند.
در مقابل کودکانی که اعتمادبه‌نفس کمی دارند، مدام خود را سرزنش می‌کنند و در امتحان کردن موقعیت‌های جدید، مقاومت زیادی دارند. این کودکان اگر در کاری موفق نشوند یا حتی به نتیجه مطلوب نرسند، کلاً آن را رها کرده و فرصتی برای تلاش دوباره و فرصت‌های بعدی در نظر نمی‌گیرند.
اعتماد به نفس در کودک می‌تواند فرصت رشد و شکوفایی و همچنین احساس شاد بودن به او بدهد. در ادامه چند راهکار برای تقویت این باور در کودکان بیان خواهیم کرد.
فرزندتان را بدون قید و شرط دوست داشته باشید
هر کودکی باید باور داشته باشد که اگر برای کاری تلاش کند فارغ از اینکه نتیجه آن چیست (موفقیت یا شکست)، والدین، او را هم چنان دوست خواهند داشت و در کنارش هستند. کودک در چنین موقعیتی به این درک می‌رسد که والدین همیشه در برابر تلاش‌هایش حامی او هستند.
حالا زمانی را در نظر بگیرید که کودکان این‌گونه فکر کنند که تنها زمانی دوستشان دارید که رفتار خاصی داشته باشند یا به نتیجه خاصی دست پیدا کنند.
زمان با کیفیتی برای سپری کردن با فرزنداتان در نظر بگیرید
ممکن است تصور کنید برای رشد و تربیت کودکان باید ۲۴ ساعت از شبانه‌روز در کنار آن‌ها باشید. اما حقیقت این است که کیفیت زمان‌هایی که با فرزندتان سپری می‌کنید، از کمیت آن مهم‌تر است.
گذراندن وقت با فرزندانتان بیش از آن چیزی که فکر می‌کنید، به زندگی روزمرهٔ عادی مربوط می‌شود. تعاملات ساده و معنی‌دار مانند خواندن قصه قبل از خواب و خوردن شام خانوادگی برای رشد و روابط آینده فرزند شما ضروری است. سعی کنید روزانه زمان‌های مفیدی را برای ارتباط با فرزندتان اختصاص دهید تا تاثیر آن را در اعتماد به نفس کودکان ببینید.
برای تعیین اهداف قابل دستیابی به آن‌ها کمک کنید
هدف‌گذاری را با فرزندتان تمرین کنید. با اهدافی شروع کنید که به راحتی می‌توان به آن‌ها دست پیدا کرد تا طعم موفقیت و افزایش اعتمادبه‌نفس همراه با آن را بچشند. به عنوان مثال، یک هدف قابل دستیابی برای یک کودک خردسال ممکن است این باشد که اسباب‌بازی‌های خود را بعد از اتمام بازی جمع کرده و در جای خود بگذارد.
روحیه پشتکار و تلاش را در آن‌ها تقویت کنید
موفقیت و پشتکار رابطه مستقیمی باهم دارند. فرزندتان را تشویق کنید که برای رسیدن به نتیجهٔ مطلوب تلاش کند و به او بگویید که این تلاش شامل چه چیزهایی می‌شود و چگونه می‌تواند به نتیجه‌ای که می‌خواهد برسد. وقتی برای یک کار سخت تلاش می‌کنند، آن‌ها را تحسین کنید و تسلیم نشوید. یکی از راه‌هایی که می‌توانید به فرزندان خود کمک کنید این است که الگوی خوبی برای آن‌ها باشید یا اینکه از طریق قصه و فیلم آن را به کودک خود آموزش دهید. معنی استقامت و داشتن نگرش مثبت را برای اعتماد به نفس در کودکان تقویت کنید.
به آن‌ها مسئولیت‌های کوچک بدهید
کودکان به فرصت‌هایی نیاز دارند تا مهارت‌های خود را نشان دهند و احساس ارزشمندی داشته باشند. به‌همین منظور می‌توانید از آن‌ها بخواهید در کارهای خانه به شما کمک کنند. کارهای ساده‌ای مثل امور زیر:
- چیدن میز
- مرتب کردن اسباب بازی‌ها
- گردگیری
- جارو زدن
- ظرف شستن
- مرتب کردن یا تا کردن لباس‌ها
- کاشتن گل
علایق فرزندتان را در نظر بگیرید و به او کاری بدهید که احساس مفید بودن و موفقیت کند. اگر فرزندتان به توانایی خود در سازماندهی افتخار می‌کند، از او بخواهید که اسباب‌بازی‌ها را در جای خود قرار دهد.
توجه داشته باشید وقتی کارها جذابیت خود را از دست می‌دهند، کمی آن‌ها را سرگرم‌کننده کنید، این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا یاد بگیرند که گاهی اوقات، کار مقدم بر بازی است.
به فرزندتان حق انتخاب بدهید
هنگامی که در موارد مختلف و حتی ساده به کودک خود حق انتخاب می‌دهید، او احساس ارزشمندی می‌کند. برای مثال می‌توانید دو یا چند گزینه برای ناهار به او پیشنهاد دهید یا اینکه در زمان حاضر شدن، اجازه دهید لباسش را انتخاب کند. همچنین می‌توانید هنگام خرید از فروشگاه بین انتخاب خوراکی‌های مورد علاقه‌اش گزینه‌هایی را در نظر بگیرید.
مفهوم «هیچ‌کس کامل نیست» را با او تمرین کنید
یک دلیل عدم‌اعتماد به نفس در کودکان این است که آن‌ها فکر می‌کنند باید برای انجام کاری «کامل» باشند یا اینکه شرایط به‌طور تمام‌وکمال برای آن‌ها فراهم باشد. این باور در بزرگسالی هم در قالب «کمال‌گرایی منفی» بروز پیدا می‌کند که توانایی تجربه کارهای جدید و ایجاد فرصت‌های تازه را از بین می‌برد.
در نتیجه برای اینکه این باور در کودک شما شکل نگیرد، می‌توانید «بازی هیچ‌کس برنده نیست» را با او تمرین کنید. در این بازی موقعیت یا سوالاتی را طراحی کنید که جواب‌های قطعی ندارند و هر جوابی می‌تواند، درست باشد: مثلاً شکل ابرها را در آسمان به کمک کودک خود به اشکال مختلف شبیه‌سازی کنید و به او بگویید که تو می‌توانی این شکل را در ابر ببینی و من یک شکل دیگر را.
راهکار دیگر برای درک موضوع این است که به آن‌ها نشان دهید که برای تلاش و پیشرفت ارزش قائل هستید نه الزاماً برای نتیجه‌ای که می‌گیرد.
تعریف و تشویق بیش از حد فراموش کنید
تحسین بیش از حد به‌جای تقویت اعتماد به نفس در کودک، به آن آسیب می‌رساند. فرزندتان را به خاطر تلاش معقول تحسین کنید. کودکانی که در یک مهارت به حد مطلوبی می‌رسند، مثلاً می‌توانند خودشان قاشق را به دست گرفته و غذا بخورند، تشویق بیش از حد این مهارت می‌تواند این مفهوم را به آن‌ها منتقل کند که تو داری کار خارق‌العاده‌ای انجام می‌دهی.این درحالی‌ست که او بخشی از فرآیند رشد بدنی خود را طی می‌کند و تشویق اولیه کافی‌ست. برای حفظ اعتماد به نفس در کودک می‌توانید به جنبه‌های دیگر مهارت در او توجه کنید؛ مثلاً به او بگویید: «من می‌دانم، غذایت را امروز هم کامل می‌خوری.»
همچنین در هنگام تشویق به‌جای صحبت کردن به‌طور کلی تا حد امکان او را مخاطب قرار دهید. مثلاً به‌جای اینکه بگویید: «نقاشی زیبایی است»، بگویید: «من عاشق رنگ‌های مختلفی هستم که در نقاشی‌ات استفاده کردی!»
روی نقاط قوت تمرکز کرده و آن‌ها را تشویق کنید
به فرزندان خود کمک کنید تا نقاط قوت خود را کشف کنند سپس آن‌ها را تشویق کنید تا فعالیت و سرگرمی‌های مختلف را امتحان کنند. به کودک خود بگویید که هرکس نقاط قوت خاص خود را داشته و در کاری مهارت دارد. او هم باید به چیزی که در آن مهارت دارد، افتخار کند. او را در این مهارت‌ها تحسین کنید. هنگامی که کودک می‌شنود که والدین از او در مقابل دیگران تعریف می‌کنند، اعتمادبه‌نفس او افزایش می‌یابد.
انتظارات واقع بینانه داشته باشید
کودک خود را با هیچ‌کس مقایسه نکنید. زمانی که فرزندانتان عملکرد خوبی ندارد (مثلاً نمره خوبی در مدرسه نمی‌گیرد) فکر نکنید، شکست خورده است. این امر باعث کاهش روحیه و اعتماد به نفس در کودکان می‌شود که به‌نوبه خود ممکن است انگیزه یادگیری را کمتر کند. در مقابل، فرزندان خود را تشویق و به خاطر تلاش‌هایشان تحسین کنید. در مورد بهبود عملکردشان با آن‌ها گفتگو کنید.
به خوبی از خود مراقبت کنید
مراقبت صحیح از خود به فرزندانتان نشان می‌دهد که برای خودتان مهم بوده و ارزش قائل هستید. در نتیجه آن‌ها هم باور خواهند کرد که مهم هستند و باید از خود مراقبت کنند.
شکی نیست که کودکی با عزت نفس بالا، شادتر است. بنابراین مسئولیت ما کمک به آن‌ها در هدایت این مسیر است.
کاری که ما در خانه انجام می‌دهیم می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر آینده فرزندانمان بگذارد. به فرزندان خود بیاموزید که خود را دوست داشته، برای خود ارزش قائل باشند و به خود ایمان بیاورند.
سخن پایانی
- اعتمادبه‌نفس یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که از همان سنین کودکی باید مورد توجه قرار گیرد.
- توجه به توانایی‌های کودکان و تحسین آن‌ها از سوی والدین و مربیان به‌تنهایی نمی‌تواند بر افزایش اعتماد به نفس در کودکان تاثیر گذار باشد.
- برای تقویت اعتمادبه‌نفس ابتدا مفهوم آن را به‌زبان ساده به کودک توضیح دهید و از راهکارهایی مثل وقت گذاشتن با فرزندان، محول کردن مسئولیت‌های کوچک به او، هدف‌گذاری‌های منطقی، دادن حق انتخاب به آن‌ها، بیان مفهوم تلاش و پشتکار و غیره استفاده کنید.