باهوش بودن در بسیاری از مواقع به‌عنوان یک توانایی فکری مرتبط با نمره IQ صد و سی یا بیشتر تعریف می‌شود. با این‌حال، همه کودکان بااستعداد در زمینه تحصیلی عالی نیستند؛ در واقع همانگونه که همیشه می‌گوییم هوش تعریف پییچیده‌تری دارد و فقط مربوط به IQ نیست. در نتیجه از جمله نشانه‌های کودک باهوش می‌توان به توانایی بالای خلاقیت هنری، موسیقی یا حتی رهبری نسبت به همسالان اشاره کرد.
در واقع استعداد ممکن است صرفاً در یک مهارت (بخشی از هوش) یا کلی‌تر باشد. توجه به این نکته به شما به‌عنوان والدین یا مربیان کودک کمک می‌کند تا درک کاملی از توانایی‌های کودکان در یادگیری و تفاوت‌های آن‌ها داشته باشید.
در این شرایط آنچه اهمیت دارد این است که به کودک کمک کنید تا استعدادهای خود را شکوفا کند و درعین‌حال بر هر چالشی که ناشی از مشکل یادگیری است، غلبه کند. در ادامه در مورد کودک تیزهوش و نشانه‌های کودک باهوش توضیح می‌دهیم.
هوش چیست؟
هوش به طرق مختلف از جمله ظرفیت فرد برای درک منطقی، آگاهی نسبت به احساسات، یادگیری، درک عاطفی، توانایی برنامه‌ریزی، خلاقیت و حل مسئله تعریف شده است. به‌طورکلی می‌توان آن را توانایی یا تمایل به درک یا استنباط اطلاعات و حفظ آن به‌عنوان دانشی برای رفتارهای انطباقی در یک محیط یا یک زمینه تعریف کرد.
اما به‌طورکلی تعریف ثابتی برای هوش وجود ندارد و از این‌رو نمی‌توان هوش را به‌صورت مشابه برای تمامی کودکان و همچنین بزرگسالان تعریف کرد.
در یک تعریف دیگر می‌توان هوش را یک قابلیت ذهنی بسیار کلی دانست که شامل توانایی استدلال، برنامه‌ریزی، حل مسائل، تفکر انتزاعی، درک ایده‌های پیچیده، یادگیری سریع و یادگیری از تجربه است. در نتیجه IQ نیز بخشی از هوش است که به توانایی یادگیری در مدرسه اشاره دارد و فقط بخش محدودی از آن را شامل می‌شود.
در واقع اینکه دانش آموزی نمرات خوبی در مدرسه می‌گیرد یا در آزمون‌های خود نتیجه عالی می‌گیرد، به این معناست که در بخشی از هوش عملکرد خوبی دارد. به‌همان‌اندازه اگر کودکی در موسیقی، نقاشی، ورزش یا سایر مهارت‌ها عملکرد عالی دارد، یک کودک باهوش در این زمینه‌ها به‌شمار می‌رود. توصیه می‌شود برای آشنایی بیشتر با نواع هوش، مقاله هوش 8 گانه گاردنر را مطالعه نمایید.
تفاوت کودکان در تیزهوشی
کودکان در توانایی درک ایده‌های پیچیده، سازگاری مؤثر با محیط، یادگیری از تجربه، درگیر شدن در اشکال مختلف استدلال، غلبه بر موانع با فکر کردن همراه یکدیگر متفاوت هستند. اگرچه این تفاوت‌های فردی می‌توانند اساسی نباشند، اما الزاما دو کودک شبیه یکدیگر نیستند. عملکرد فکری یک کودک در بخش‌های مختلف با کودک دیگر متفاوت خواهد بود.
با این توصیف و با شناخت مهارت‌های کودک و آن بخش از هوش که نشان‌دهنده تیزهوشی کودک شماست، می‌توانید علاوه‌بر تقویت این مهارت در کودک، روش یادگیری مناسب و ارتقای سایر مهارت‌ها را پیدا کنید.
توضیح نشانه‌های کودک باهوش
تیزهوشی کودک در هر مهارتی می‌تواند در آینده او تاثیر زیادی داشته باشد. در واقع هر کودکی یک استعداد منحصربه‌فرد دارد و همان‌طور که هیچ دو دانش‌آموزی دقیقا به یک شکل نیستند، ویژگی‌ها و رفتارهای خاصی هم برای هر دانش‌آموز یا کودک وجود وجود دارد که والدین و مربیان در زمان استعدادیابی او متوجه آن می‌شوند.
بااین‌اوصاف نشانه‌های کودک باهوش را می‌توان با توجه به مهارتی که دارد، منحصربه‌فرد دانست. بااین‌حال اغلب کودکان تیزهوش ویژگی‌های مشترکی دارند که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:
۱- کنجکاو هستند و سوالات زیادی می‌پرسند
کودکان تیزهوش اغلب در مورد دنیای اطراف خود کنجکاو هستند و ممکن است برای رفع این کنجکاوی سوالات زیادی بپرسند. این کنجکاوی فراتر از علاقه ساده به یک موضوع است و می‌تواند به جنبه‌هایی گسترش یابد که به‌ظاهر خارج از محدوده یک سوال ساده است.
در محیط مدرسه، کودک ممکن است تنها به یادگیری آنچه که برای موفقیت در امتحان یا تکمیل یک تکلیف ضروری است راضی نباشد. در خانه نیز ممکن است والدین زمان یا دانش کافی برای ارائه پاسخ به آن‌ها نداشته باشند.
با وجود اینکه این امر می‌تواند برای معلمان، والدین و کودکان خسته‌کننده باشد ولی از منصرف کردن کودک از پرسیدن سوال اجتناب کنید، زیرا این امر می‌تواند باعث کاهش انگیزه کودک و تلاش او برای یادگیری بیشتر شود.
۲- روش خود را برای حل مسئله دارند
در حالی که دانش‌آموزان باهوش معمولا با انجام تکالیف، رضایت معلم خود را جلب می‌کنند ولی الزاما از روشی که معلم به آن‌ها تدریس کرده استفاده نمی‌کنند و روش خاص خود را برای انجام کارها دارند. این مسئله می‌تواند به دلیل تمایل به تمرکز تنها بر یک جنبه از موضوع یا درک نکردن کامل یک مسئله باشد.
به‌عنوان مثال، در یک انشا ممکن است به‌جای توصیف موضوع فقط به سوال جواب دهند یا برای حل مسئله ریاضی، راه‌حل جایگزین در پیش بگیرند. در هر دو موقعیت، معلمان نباید کودک را به‌دلیل پیروی نکردن از دستورالعمل‌ها سرزنش یا تنبیه کنند. چرا که به روحیه و عزت نفس آن‌ها آسیب می‌زند و باعث می‌شود کودک برای حل تکالیف بعدی حتی تلاش هم نکند.
یک ویژگی دیگر نیز که ممکن است معلمان متوجه شوند این است که کودکان بااستعداد ترجیح می‌دهند به‌جای کار گروهی، به‌تنهایی کار کنند و مدت‌ها غرق فکر کردن و تمرکز بر روی یک مسئله شوند.
۳- دایره لغات زیادی دارند و مکالمه با بزرگسالان را ترجیح می‌دهند
یکی از اولین مواردی که مردم در مورد برخی از کودکان بااستعداد متوجه می‌شوند، دایره واژگان آن‌ها است. این کودکان معمولا کلمات بیشتری را نسبت به همسالان خود درک کرده و از آن استفاده می‌کنند. برای مثال آن‌ها حتی می‌توانند مفاهیم انتزاعی را نیز درک کنند.
این مسئله ممکن است به دلیل عادات خواندن و قرار گرفتن در معرض متون پیشرفته‌تر نسبت به سن‌شان باشد. همچنین ممکن است حساسیت زیادی در هنگام شنیدن متون مختلف و توانایی حدس زدن معنای کلمات جدید در متن داشته باشد.
برای برخی از این بچه‌ها بسیار راحت است که کلمات را به خاطر بسپارند و در نتیجه برای یادگیری زبان نیاز به تکرار کمتری دارند. برخی از کودکان تیزهوش به‌دلیل داشتن مهارت‌های زبانی پیشرفته، احساس راحتی بیشتری در برقراری ارتباط با بزرگسالان دارند.
بااین‌وجود، تشویق کودک به تعامل با همسالان خود برای جلوگیری از منزوی شدن و کناره‌گیری آن‌ها به‌دلیل تفاوت‌های درک‌شده در توانایی‌های فکری، بسیار مهم است.
۴- کودکان باهوش ایده‌های بزرگ و کاربردی دارند
کودک بااستعداد یک متفکر اصیل است و می‌تواند استدلال انتزاعی را درک و به ایده‌ها در موضوعات مختلف فکر کند. این کودکان تخیل قوی دارند و داستان‌ها، آهنگ‌ها یا نمایشنامه‌های پیچیده را در ذهن خود تصویرسازی می‌کنند. در این نمونه‌های خلاقانه، زبان و کلمات پیچیده‌تری نسبت به سن آن‌ها به‌کار می‌رود و گاهی نیز بخش‌هایی از طنز را به همراه خواهد داشت.
۵- از نظر شناختی در مرحله پیشرفته‌ای هستند
این کودکان در مرحله بالاتری از مهارت‌های شناختی قرار دارند تا جایی که ممکن است قبل از اینکه خواندن یا نوشتن را یاد بگیرند، می‌توانند از روی حروف بخوانند یا کلمات مختلف را بنویسند.
همچنین اغلب مهارت‌های استدلال شناختی پیشرفته و حافظه خوبی دارند.
برای مثال اگر یک دانش‌آموز متوسط باید چیزی را 8 تا 15 بار تکرار کند تا آن را به‌خاطر بسپارد، یک کودک تیزهوش ممکن است فقط 1 تا 2 بار یک کلمه، مفهوم یا هر مورد دیگری را یاد بگیرد.
در کلاس ریاضی، این بچه‌ها ممکن است قبل از اینکه با روش حل مسئله آشنا شوند از منطق و استدلال خود برای حل مسائل استفاده کنند.
آن‌ها معمولا به‌سرعت یاد می‌گیرند و به‌اندازه سایر کودکان برای توسعه مهارت‌های جدید نیازی به تمرین ندارند. تا جایی که اگر یک درس تکراری باشد به‌راحتی خسته می‌شوند. درعین‌حال کودکان بااستعداد اغلب می‌توانند از یک برنامه درسی فشرده که مطالب بیشتری را در زمان کمتری آموزش می‌دهد، یاد بگیرند.
۶- نسبت به محیط خود حساس هستند
کودک بااستعداد از سنین پایین بسیار هوشیار و با محیط خود هماهنگ است. برخی از این کودکان تمرکز بسیار زیادی دارند و به‌راحتی روی یک کار متمرکز می‌شوند. به‌طورکلی کودکان از طریق درگیرشدن با محرک‌های جدید قادر به رشد شناختی هستند.
به‌همین‌دلیل باید اطمینان پیدا کنید که کودکان بااستعداد محرک‌های کافی با توجه به علاقه‌شان در محیط خانه و مدرسه برای یادگیری در اختیار داشته باشند. برای مثال اگر نیاز به انجام آزمایش‌های عملی دارند، این محیط را برای آن‌ها فراهم کنید.
۷- احساسات قوی دارند
این کودکان معمولا صاحب‌نظر هستند و در مورد موضوعاتی که برایشان مهم است احساسات قوی از خود نشان می‌دهند. آن‌ها همچنین می‌توانند نظرات و احساسات دیگران را بهتر درک کرده و نسبت به آن آگاهی بیشتری داشته باشند. بااین‌حال، این لزوما به‌معنای دانستن نحوه برخورد با دیگران نیست؛ بلکه این کودکان هم نیاز به آموزش‌های لازم در این زمینه دارند.
برخی از بچه‌های تیزهوش به‌شدت خودآگاه هستند و این امر می‌تواند باعث شود که درون‌گرا شوند و احساس کنند که محیط و کسانی که اطرافشان هستند با آن‌ها سازگار نیستند.
۸- رشد اولیه مهارت‌های حرکتی (مانند تعادل، هماهنگی و حرکت)
این کودکان در انجام فعالیت‌های بدنی عملکرد بسیار خوبی از خودشان نشان می‌دهند. برای مثال برخی از کودکان بسیار چابک هستند و فعالیت‌هایی که نیاز به هماهنگی عصب و عضله دارد را به‌سادگی انجام می‌دهند. با این اوصاف کودکان با مهارت‌های حرکتی قوی در صورت تقویت این مهارت‌ها و توجه به آن‌ها، ورزشکاران حرفه‌ای خواهند شد.
۹- استقلال، اعتماد به نفس و مسئولیت‌پذیری در انجام وظایف
کودکان تیزهوش معمولا از انجام دادن کارهایی که به آن‌ها می‌سپارید به‌صورت مستقل لذت می‌برند و برخی از آن‌ها ممکن از شما بخواهند تا انجام برخی از امور خانه یا بیرون از خانه را به آن‌ها واگذار کنید.
در این شرایط کارها را با اعتماد به نفس بالایی انجام می‌دهند و حتی اگر دچار مشکل شوند یا نتوانند آن را به‌خوبی انجام دهند، علاقه دارند که دوباره آن را امتحان کنند. همچنین ممکن است این دسته از کودکان حتی به همراهی شما در مسیر مدرسه تمایلی نشان ندهند.
۱۰-از کشف علایق جدید یا درک مفاهیم جدید لذت می‌برند
دیگر ویژگی کودکان باهوش را می‌توان علاقه به کشف دانست. این کودکان عاشق کشف‌کردن مفاهیم جدید و تجربه‌کردن هستند. برای مثال دوست دارند راه‌های مختلف را در رسیدن به یک مقصد تجربه کنند. اگر به آن‌ها اطلاعاتی بدهید، از آن لذت زیادی می‌برند و یادگیری برایشان جذاب است.
راهکارهایی برای پرورش هوش کودکان
نشانه‌های کودکان باهوش ثابت نیست؛ چرا که هوش تعریف مشخصی ندارد و بسیار پیچیده است. از این‌رو شما با شناسایی استعداد کودکان که به‌عنوان بخشی مهم از هوش او به شمار می‌رود می‌توانید این مهارت را در او تقویت کرده و یک کودک تیزهوش داشته باشید.
بنابراین، وقتی متوجه پتانسیل اولیه کودک خود شدید، چه کاری باید انجام دهید؟ چگونه می‌توانید بدون ایجاد فشار ناسالم به پرورش استعدادهای آن‌ها کمک کنید؟
پاسخ به این سوال چندان سخت نیست؛ مهم‌ترین قدمی که به‌عنوان والدین می‌توانید بردارید، ایجاد محیطی است که فرزندان شما بتوانند رابطه مثبتی با علایق خود ایجاد کنند. علاوه بر مطالعه کتاب‌های مفید و کاربردی درباره هوش هشتگانه در کودکان، راهکارهای زیربرای این منظور پیشنهاد می‌شوند:
1. راه‌های خلاقانه‌ای را پیدا کنید تا آن‌ها را در معرض فعالیت قرار دهید
قرار دادن فرزندتان در معرض علایقش برای رشد استعداد حیاتی است. برای مثال، اگر از علوم لذت می‌برد، بازدید از آزمایشگاه‌های علوم کودکان می‌تواند فرصت تجربه آموزشی عملی را برای او ایجاد کند. همچنین می‌توانید موادی را برای بازی خلاقانه تهیه کنید، به‌عنوان مثال، کارتن تخم مرغ، جعبه مقوایی، رول دستمال کاغذی را به او بدهید تا یک کاردستی بسازد.
2. آن‌ها را در گروه‌هایی که استعداد مشابه دارند، قرار دهید
مطالعات نشان می‌دهند که مهارت‌های کودکان زمانی با سرعت بیشتری رشد می‌کند که آن‌ها با استعدادهای مشابه تعامل دارند و از آن‌ها یاد می‌گیرند.
وقتی بچه‌ها می‌بینند که اطرافیانشان در یک فعالیت می‌درخشند، انگیزه پیدا می‌کنند تا آن کار را در سطح بالا انجام دهند و بهتر شوند.
3. افراد تاثیرگذار را پیدا کنید
هیچ‌کس به‌تنهایی قرار نیست استعدادهای خود را شکوفا کند. گاهی اوقات، والدین باید برای برآوردن نیازهای فرزندشان با پیدا کردن یک مربی این امکان را به فرزندشان بدهند که بیشتر یاد بگیرد.
گاهی نیز اصلا لازم نیست یک فرد تاثیرگذار با تجربه یا مربی باشد. تحقیقات نشان می‌دهند که مهم‌ترین تأثیرگذاران فرزند شما به احتمال زیاد دوستان او هستند.
4. از آن‌ها در خانواده حمایت کنید
ارزش‌های خانوادگی اصیل مثل حمایت از فرزندان و تشویق آن‌ها، باعث ایجاد انگیزه خواهد شد. وقتی بچه‌ها احساس حمایت و تعلق قوی داشته باشند، بیشتر می‌توانند استعداد خود را شکوفا کنند.
ارزش‌های کلیدی در جهت رشد هوش کودک
علاوه‌بر ایجاد یک محیط مناسب برای رشد هوش و مهارت‌های کودکان، رعایت برخی ارزش‌ها در این زمینه کمک زیادی به شما می‌کند.
-
احترام
نشان دهید که به ویژگی‌هایی مثل منحصربه‌فرد بودن، نظرات، ایده‌ها و رویاهای آن‌ها احترام می‌گذارید. زمانی را به‌عنوان یک خانواده با هم بگذرانید، زمان بازی بدون محدودیت‌های زیاد را فراهم کنید و به هر یک از اعضای خانواده اجازه دهید علایق خود را دنبال کند.
-
قوانین
برای کودکان، مهم‌ترین قوانین شامل نحوه برخورد آن‌ها با مدرسه و تحصیلاتشان می‌شود.
-
الگوبرداری
این امر را در مورد رفتارهای مثبت خودتان دنبال کنید. به‌عنوان مثال، پشتکار، انجام بهترین کارتان، تسلیم نشدن وقتی همه چیز طبق برنامه پیش نمی‌رود، از جمله موثرترین راه‌‌ها برای آموزش این ارزش‌ها به کودکان است.
-
ارزش‌های اجتماعی
این کلید برای تربیت کودکانی مهربان و دلسوز است که مراقب دیگران هستند و می‌خواهند جامعه را بهتر کنند. در شرایطی که کودکان شما در تعاملات خود محترمانه و مودبانه صحبت و رفتار می‌کنند، در کار گروهی شرکت می‌کنند و مهارت‌های خود را داوطلبانه ارائه می‌دهند، آن‌ها را تشویق و تحسین کنید.
با این حال، به‌خاطر داشته باشید که فشار بیش از حد به کودکان می‌تواند مضر باشد. وقتی بچه‌ها احساس می‌کنند که هر تکلیف آینده‌شان را می‌سازد یا خراب می‌کند یا اینکه هر آزمون می‌تواند تعیین کند که آیا آن‌ها می‌توانند به دانشگاه بروند یا نه این فشار می‌تواند عواقب منفی بسیاری داشته باشد.
سخن پایانی در مورد کودک باهوش، شناسایی و نوع رفتار با او
این روزها یکی از مهم‌ترین دغدغه والدین این است که آیا کودک من نیز باهوش است؟ آیا می‌تواند نمرات خوبی در مدرسه کسب کند و موفق باشد؟ این در حالی است که تعریف هوش مساوی با موفقیت در مدرسه نیست و آنچه ما از هوش به‌عنوان IQ می‌شناسیم فقط بخشی از هوش را شامل می‌شود.
با این توصیف مهارت‌های مختلف مثل استدلال، تفکر انتزاعی، خلاقیت، درک موسیقیایی و
دیگر موارد سایر بخش‌های هوش هستند که در کودکان با یکدیگر متفاوت است. هر کودک ممکن است در یکی از این بخش‌ها یا درعین‌حال چندین بخش عملکردی عالی داشته باشد.
به‌طورکلی کودکان تیزهوش نشانه‌هایی را از همان سنین کودکی از خود بروز می‌دهند که می‌توان به کنجکاوی و پرسیدن سوالات زیاد، توانایی به‌خاطر سپردن کلمات و اعداد با تکرار کم، دایره لغات گسترده و پیشرفته، داشتن مهارت‌های حرکتی و تعادلی، داشتن درک شناختی پیشرفته و مواردی از این دست اشاره کرد که در این مقاله به آن پرداختیم.
منابع:
دیدگاهها