بسیاری از والدین از این موضوع لجبازی کودکان ابراز نارضایتی می‌کنند. با این حال لازم است به خاطر داشته باشیم خلق و خو چیزی است که ما با آن متولد می‌شویم. اگر فرزند شما خلق و خوی لجبازی دارد باید بدانید که شما تنها نیستید.
هنگامی که کودکان خیلی کوچک هستند، لجبازی در آنها طبیعی است و اشکالی ندارد. اما نحوه رفتار شما با کودک لجباز، تفاوت مهمی را در بزرگسالی آنها به وجود می‌آورد.
مراحل اولیه کودکی (نوپایی) و همچنین نوجوانی، مهم‌ترین و سخت‌ترین زمان‌هایی هستند که باید نسبت به نوع رفتار خود با کودک لجباز، حساسیت زیادی به خرج دهید.
با تمام این موارد، اگر فرزندمان لجبازی کند، چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم؟
به عنوان یک راهکار کلیدی می‌توان گفت اولین مورد تشخیص علت لجبازی در کودکان است که در این مقاله به‌طور کامل این موضوع را بررسی می‌کنیم. در ادامه شما را با لجبازی کودکان در سنین مختلف آشنا می‌کنیم و از راهکارهای کلیدی و مهمی می‌گوییم که برای رفتار با کودکان لجباز ضروری است.
اگر شما هم نشانه‌های لجبازی را در کودک خود مشاهده می‌کنید، این مقاله می‌تواند برای شما کاربردی باشد.
علت لجبازی کودکان
برای بیشتر والدین، درک اینکه چرا فرزندشان لجبازی می‌کند، چالش زیادی دارد. با این حال به یاد داشته باشید لجبازی بخشی طبیعی از روند رشد کودک به‌شمار می‌رود.
در نتیجه بهترین کاری که به عنوان والدین می‌توانید انجام دهید، این است که علت لجبازی کودکان را درک کنید تا بتوانید مشکل را برطرف کنید. در ادامه به علت لجبازی در کودکان اشاره می‌کنیم.
تغییر محیط
کودکان در برابر تغییر خیلی مقاومت دارند. در نتیجه هنگامی که محیط اطراف آنها مانند مدرسه، مهدکودک، خانه، دوستان و مواردی از این دست تغییر کند، احتمال زیادی دارد دست به لجبازی بزنند.
در واقع لجبازی برای کودکان یک واکنش دفاعی به شمار می‌رود. برای برخی از کودکان تولد فرزند جدید در خانواده نیز می‌تواند یکی از دلایل لجبازی باشد؛ چرا که به نوعی محیط اطراف آنها را تغییر می‌دهد و برای آنها اضطراب زیادی در پی دارد.
در این شرایط به عنوان والدین می‌توانید تلاش کنید ارتباط مثبت و شفافی با فرزند خود داشته باشید؛ به این معنی که با کودکتان صحبت کنید و به او بگویید که نگرانی و ترس او را درک می‌کنید. این کار به کاهش ترس او از تغییر، کمک قابل توجهی می‌کند.
جلب توجه
بچه‌ها عادت دارند برای جلب توجه به روش خاصی رفتار کنند؛ مانند هنگامی که احساس می‌کنند توسط اطرافیان به ویژه والدین و دوستانشان، نادیده گرفته می‌شوند. از این رو اگر فرزند شما احساس کند که نادیده گرفته می‌شود یا به او اهمیتی نمی‌دهید، برای جلب توجه شما ممکن است لجبازی کند.
در خانواده‌هایی که دارای چند فرزند هستند، جلب توجه یکی از رایج‌ترین علت‌های لجبازی در کودکان است. بهترین راهکار برای آن هم توجه مثبت به فرزندان است. برای مثال کودک را تحسین کنید و به فرزندان مختلف خود، توجه یکسانی داشته باشید.
رشد کودک
کودکان گاهی دلایل منطقی شما را درک نمی‌کنند. به همین خاطر، زمانی که از شما خواسته‌ای دارند و برآورده نمی‌شود، ممکن است لجبازی کنند. در چنین شرایطی اگر دوست کودکتان درخواست مشابهی از والدین خود داشته باشد و برآورده شود، باعث تشدید لجبازی در کودک شما خواهد شد.
از جمله این درخواست‌ها می‌توان به ماندن در خانه دوستان و آشنایان، رفتن به شهربازی در شب و بدون برنامه‌ریزی قبلی، خرید یک اسباب‌بازی مشخص که شاید مناسب سن کودک نباشد یا حتی تهیه خوراکی‌های مضر اشاره کرد.
این موارد بیشتر در کودکان کوچکتر اتفاق می‌افتد و هر چقدر کودک بزرگتر می‌شود، درک منطقی او از جهان نیز بیشتر خواهد شد.
یکی از راهکارها برای جلوگیری از چنین مسائلی این است که برای کارهای کوچک به آنها آزادی عمل بدهید. این آزادی می‌تواند به همین سادگی باشد که به آنها اجازه دهید تصمیم بگیرند چه بپوشند، چه بخورند، چه زمانی به پارک بروند و مواردی از این دست را کنترل کنند.
این مقاله را هم بخوانید: آموزش مهارت ایجاد ارتباط چشمی با دیگران در کودکان
تربیت متضاد در خانواده
در برخی از خانواده‌ها، روش تربیت مادر و پدر با یکدیگر متفاوت است و در بین آنها ناهماهنگی وجود دارد. در چنین شرایطی، برخی از کودکان ممکن است در مقابل هر یک از والدینی که خواسته او را برآورده نمی‌کند، لجبازی کند.
همچنین برخی از بچه‌ها همیشه با دوستان یا خواهر و برادرشان مقایسه می‌شوند که در طول زمان می‌تواند آزاردهنده باشد. برخی از کودکان رفتار لجبازانه را به عنوان راهی برای مقابله با ناامیدی حاصل از چنین مقایسه‌ای، نشان می‌دهند. در این موارد نیز لجبازی یک واکنش دفاعی برای آنها به شمار می‌رود.
الگوی نامناسب
کودکان رفتار اطرافیان خود را مشاهده می‌کنند. اگر شما، همسرتان یا دیگر اعضای خانواده اغلب رفتارهای لجوجانه‌ای دارید، ممکن است آنها نیز همین رفتارها را نشان بدهند. علاوه بر این، اگر ببینند که دوستانشان لجبازی می‌کنند و از چنین رفتاری نتیجه می‌گیرند، ممکن است فکر کنند که آنها هم می‌توانند همین کار را انجام دهند.
احساس استقلال
وقتی کودک بزرگتر می‌شود، نیاز او به مستقل بودن نیز بیشتر می‌شود. اگر فرزند شما اغلب احساس می‌کند که توسط شما کنترل می‌شود، ممکن است از لجبازی به عنوان راهی برای اثبات استقلال خود استفاده کند.
در واقع هنگامی که کودکان احساس می‌کنند هیچ کنترلی بر زندگی خود ندارند، دست به لجبازی می‌زنند. برای مثال ممکن است از کودکان بخواهید تکالیف درسی‌شان را انجام دهند، در ساعت از پیش تعیین شده‌ای به رختخواب بروند یا هر کار دیگری را در زمان مشخصی انجام دهند. در این شرایط ممکن است احساس کنند که کنترل کمی بر زندگی خود دارند؛ این کار باعث می‌شود که آنها برای لذت بردن از این احساس که همه چیز در کنترل خود آنها است، لجباز شوند.
پس به فرزندتان اجازه دهید تا جایی که برای او خطری ندارد، خودش چیزهای مختلف را کشف کند. همچنین به او فرصت بدهید با همراهی شما، برای کارهای خود برنامه‌ریزی کند.
اختلال طیف اوتیسم (ASD) یا ADHD
یکی دیگر از علت‌های لجبازی در کودکان، اختلالاتی مانند اوتیسم یا بیش فعالی است که می‌تواند منجر به رفتارهایی مانند مقاومت در برابر تغییر، تحمل نداشتن، اطمینان نکردن و انعطاف‌پذیر نبودن در برابر موقعیت‌های مختلف شود. مجموعه این رفتارها خود را در قالب لجبازی کودکان نشان می‌دهد.
سن لجبازی کودکان
معمولا کودکان در سنین مختلف شروع به لجبازی می‌کنند. اما در برخی سنین این گونه رفتارها به اوج خود می‌رسد. برای مثال کودکان نوپا و کودکان پیش‌دبستانی بیشتر از سایر سنین لجبازی می‌کنند که البته این رفتار می‌تواند بخشی از فٰرآیند رشد باشد.
در ادامه لجبازی در سنین مختلف را بررسی و علت لجبازی کودکان در هر سن را بیان می‌کنیم.
لجبازی کودکان 18 ماهه
در این سن، نوزاد در تلاش است تا حد و مرزهای مجاز را آزمایش کند. او درک کاملی از رابطه علت و معلولی در جهان ندارد. در نتیجه ممکن است برای مثال فکر کند که «اگر من اسباب‌بازی را داخل دهانم ببرم، مامانم چه خواهد کرد؟» یا «اگر از مبل بالا بروم، چه اتفاقی می‌افتد؟»
در این شرایط به جای کشیدن اسباب‌بازی از دست او یا دعوا کردن کودک، می‌توانید یک خوراکی جایگزین به او بدهید. همچنین می‌توانید کودک را برای چند دقیقه بلند کنید و در عین حال که مراقب او هستید، روی مبل بگذارید.
لجبازی کودکان 2 ساله
کودکان در این سن تازه شروع به کشف دنیا کرده‌اند. آنها در حال یادگیری تعیین مرزهای جهان و شخصیت خود در آن هستند. در این سن کودک فقط می‌خواهد کنترل اوضاع را در دستان خود بگیرد. آنها فقط می‌خواهند به جای پیروی از درخواست بزرگسالان، خودشان تصمیم بگیرند. پس با آزادی عمل در شرایط امنی که به آنها می‌دهید، اجازه دهید که خودش تصمیم بگیرد.
در این شرایط اگر کودک شما داد زد، سکوت کنید. ممکن است کودک تصمیمی بگیرد که شما انتظار دارید. مهم این است که با کودک همراهی کنید. نه گفتن مداوم به کودک، مهم‌ترین علت لجبازی کودکان است.
لجبازی کودکان 3 ساله و 4 ساله
لجبازی در این سن نه تنها به دلیل تمایل به یادگیری در مورد جهان، بلکه همچنین تغییر فعالانه آن با آزمایش و تجربه است. بنابراین وقتی کودکی در این سن «نه» می‌شنود، در سکوت و با عجله شروع به انجام کاری می‌کند که دقیقا برعکس خواسته شما است.
در این سن کودک می‌خواهد کاری را به صورت عملی انجام دهد تا به والدین خود نشان دهد که از عهده بسیاری از کارها برمی‌آید.
در این شرایط در برابر هر ممنوعیت یا درخواست خطرناک آنها، اطلاعات کافی را به زبان ساده و قابل درک به کودک بدهید؛ برای آنها تصویرسازی کنید تا بتوانند موقعیت‌های مشابه دیگر را نیز تصور کنند.
البته اگر لجبازی کودکان 3 یا 4 ساله شما شدید است، اطلاعات زیادی به او ندهید که می‌تواند او را به سمت تجربه‌های خطرناک جدید سوق دهد. به عنوان مثال، نیازی نیست به کودک توضیح دهید که فشار دادن مداوم دکمه آسانسور باعث می‌شود که چه اتفاقی بیافتد، فقط می‌توانید بگویید دستگاه بعد از کار نیاز به استراحت دارد.
برای این منظور بیشتر به تجربه خود رجوع کنید تا کودک شما را یک همکار در تجربه‌های مختلف خود بداند تا کسی که مدام او را کنترل می‌کند. عباراتی مانند: «من به شما چه گفتم!» یا «من بهت گفتم!» کودک را تحریک می‌کند تا به سمت تجربه کردن مداوم برود.
لجبازی کودکان 5 ساله
در این سن لجبازی، اعتراض به خودخواهی دیگران و کارهایی است که مدام از او خواسته می‌شود. نادیده گرفتن یا سرکوب چنین رفتاری نه تنها به لجبازی نکردن کودک کمکی نمی‌کند، بلکه رفتارهای او را به طور قابل توجهی بدتر می‌کند.
با سوال از فرزندتان شروع کنید که چه چیزی او را ناراحت کرده است. حتی اگر کودک نسبت به سوال شما بی‌تفاوتی نشان می‌دهد، در واقع بی‌صبرانه منتظر ادامه گفتگوست. بنابراین سعی کنید سوال‌هایی بپرسید که کودک را ترغیب به جواب دادن کند.
لجبازی کودکان 6 ساله
اکثر کودکان پیش‌دبستانی مطمئن هستند که دیگران می‌توانند افکار آنها را بخوانند. ممکن است فرزند شما نیز از این قاعده مستثنی نباشد. مثل این که «چرا مادرم حدس نزده است که من می‌خواهم خودم اسباب‌بازی‌ها را ظرف یک ساعت جمع کنم و از دست من عصبانی شده است؟»
کودک را متقاعد کنید که هر آنچه را در ذهن او می‌گذرد، بیان کند تا اطرافیان او نیز متوجه شوند تصمیم به چه کاری دارد. از فرزندتان بخواهید درباره چیزهایی که دوست ندارد، آشکارا صحبت کند. با یادگیری این عادت در خانه، می‌توانند از این مهارت مفید در ارتباط با همسالان خود نیز استفاده کنند.
همچنین اگر کودک نسبت به دوست یا شخص دیگری لجبازی کرده، در حالی که لحن گفت‌وگوی خود را دوستانه نگه می‌دارید، اصرار کنید که از او عذرخواهی کند.
لجبازی کودکان 7 ساله
لجبازی و مقاومت دانش‌آموزان اغلب با تمایل به محافظت از خود در برابر قوانین و تکالیف متعدد در مدرسه و خانه ایجاد می‌شود. بحث‌های بی‌پایان باعث می‌شود کودک انجام وظایف و کارهایی را که تمایلی به انجامشان ندارد، به تعویق بیاندازند.
این موضوع را بررسی کنید که آیا همه الزامات و دلایل قوانین برای کودک شما روشن است یا خیر؟ این دوره با توجه بیشتر کودک به انگیزه‌های عملی مشخص می‌شود. او فکرهای خود را بر حسب منافعی که برای خود دارد عملی می‌کند. پس عجیب نیست که کودک دلایل زیادی برای ناامیدی پیدا کند.
در این شرایط می‌توانید انجام کارها را به عنوان یک بازی برای کودک طراحی کنید یا با شرکت در جمع‌های دوستانه، از آنها بخواهید تکالیف خود را همراه با همکلاسی‌ها و دوستانشان انجام دهند.
لجبازی کودکان بیش فعال
اختلال نافرمانی (ODD) با خشم بیش از حد، ناامیدی، مشاجره، لجبازی و سرکشی همراه است. میزان همبستگی برای تشخیص ADHD و ODD بسیار چشم‌گیر و بین 60 تا 80 درصد متغیر است.
کودکانی که بیش فعالی دارند از همان ابتدا تمایل زیادی به نافرمانی و لجبازی دارند. چرا که این کودکان در واقع نمی‌توانند احساسات خود را تنظیم یا مهار کنند.
خودتنظیمی عاطفی، توانایی مدیریت رفتار خود در رابطه با رویدادهایی است که در زندگی اتفاق می‌افتد. رفتاری که می‌تواند شامل سرکوب یا مهار، پاسخ، تسکین خود برای آرام کردن، طولانی شدن تجربه لذت‌بخش یا تمرکز مجدد روی یک فعالیت هدفمند و مثبت‌تر باشد. کودکان بیش فعال در خودتنظیمی عاطفی، مشکلات زیادی نشان می‌دهند.
راهکارهای مقابله با لجبازی کودکان
ممکن است بارها هنگام تربیت فرزند لجباز خود به این موضوع فکر کنید که نحوه رفتار با آنها بسیار سخت و چالش‌برانگیز است. برای مثال ممکن است فرزند شما، کاری را که از او می‌خواهید، انجام ندهد.
اینجا ممکن است با خود فکر کنید که چه راهکاری دارید. آیا می‌توانید این مشکل را رها کنید؟ یا او را به حال خود بگذارید؟ در برخی از مواقع لجبازی کودک ممکن است، آسیبی به او نزند.
در مواقع دیگر، ممکن است نتوانید این رفتار را رها کنید اما می‌توانید استراحت کنید. به عنوان مثال، اگر کودک شما تکالیف خود را انجام نمی‌دهد، ممکن است از خود بپرسید: «آیا اگر کمی از اصرار دست بردارم، بهتر نیست؟»
در این زمینه می‌توانید راهکارهای خود را در سه سبد مختلف قرار دهید:
سبد A؛ یک سبد کوچک برای زمان‌هایی است که نمی‌توانید با کودک خود مذاکره کنید.
سبد B؛ برای مسائل مهمی است که شما مایل به مذاکره با کودک خود هستید. در این مورد، شما یک رویکرد تصمیم‌گیری منطقی و آرام را برای فرزند خود الگوسازی می‌کنید که منجر به یک راه‌حل برد-برد می‌شود.
سبد C؛ سبد «فراموش کردن» است. شما به عنوان والدین به فرزند خود نشان می‌دهید که چگونه آرام شود و به طور منطقی در مورد چیزهایی فکر کند که باید انجام دهد.
این مقاله را هم بخوانید: راهکارهای مقابله با اونیکوفاژی یا جویدن ناخن در کودکان
راهکارهای کلیدی برای مقابله با لجبازی کودکان
حالا چگونه می‌توانید اقتدار خود را بدون نادیده گرفتن استقلال فرزندتان حفظ کنید؟
ایجاد احساس استقلال
اگر فرزندتان سعی می‌کند در موقعیتی نسبتا پیش پا افتاده از شما سرپیچی کند، به او اجازه دهید کاری را انجام دهد که می‌خواهد. برای مثال اگر او اصرار دارد خودش لباس بپوشد، ممکن است به او اجازه دهید در آخر هفته که وقت خالی دارید این کار را انجام دهد. به این ترتیب، کودک شما احساس می‌کند که در بعضی از کارها اختیار دارد.
پیشنهاد انتخاب‌ها
بین گزینه‌های مختلف به فرزند خود اختیار انتخاب بدهید. برای مثال زیتون یا خیارشور همراه با شام، یا حتی انتخاب نوع غذا برای شام. بهتر است انتخاب‌ها را بین دو گزینه محدود کنید چرا که گزینه‌های زیاد باعث سردرگمی کودک می‌شود.
تغییر شکل جملات
از «نه» گفتن زیاد خودداری کنید. همه بچه‌ها باید کلمه «نه» را بشنوند اما اگر دائم از آن استفاده کنید، ممکن است کودک شما شرطی شودو بیشتر سرکشی کند. به عنوان مثال به‌جای گفتن «دویدن ممنوع»، می‌توانید بگویید: «می‌توانی راه بروی» که تعامل مثبت‌تری با کودک است.
به دنبال فرصت‌هایی باشید تا فرزندتان را به خاطر رفتار خوب خود تحسین کنید تا احساس نکند که همیشه سرزنش می‌شود.
حواس‌پرتی کودک
محرک‌های کودک خود را بشناسید. برای مثال وقتی مجبور است روی صندلی ماشین بنشیند و این کار را دوست ندارد، می‌توانید با حواس‌پرتی یا راهی برای سرگرم کردن او از لجبازی‌اش جلوگیری کنید.
به عنوان مثال «وقتی روی صندلی‌اش بنشیند، می‌تواند با تبلت یا کتاب داستان سرگرم شود یا شما موسیقی مورد علاقه‌اش را پخش می‌کنید». اما اگر فرزندتان همچنان مقاومت می‌کند، به مذاکره ادامه ندهید.
تسلیم شدن را فراموش کنید
تسلیم شدن در برابر خواسته‌های فرزندتان هنگام فریاد زدن وسوسه‌انگیز است (مخصوصا اگر در ملاء عام مثلا در فروشگاه یا خیابان باشید) اما بسیار مهم است که در چنین شرایطی روی موضع خود بایستید.
وقتی با داد زدن کودکتان تسلیم می‌شوید، فرزندتان می‌آموزد که عصبانیت در نهایت او را به آنچه می‌خواهد می‌رساند. اگر در انظار عمومی هستید، فرزندتان را به جایی ببرید که مزاحم دیگران نشود و صبر کنید تا آرام شود.
ایجاد ساختار و روتین
تنظیم روال‌های روزانه، برنامه‌ها و تقویم‌ها می‌تواند کمک زیادی به رفتار فرزندتان کند. قبل از اینکه مجبور شوید انجام یک فعالیت را متوقف کنید و به فعالیت دیگری تغییر دهید، به کودکتان وقت کافی بدهید.
لجبازی یک راه مطمئن برای آزمایش صبر هر والدینی است اما این رفتار کاملا طبیعی است؛ چرا که کودک شما در حال بزرگ شدن است و مرزها را تجربه می‌کند. کودکان با تغییرات بسیار زیاد رشدی و اجتماعی، اغلب ممکن است لجبازی کنند که امری کاملا طبیعی است. فقط مطمئن شوید که مرزها را تعیین کرده‌اید و هر چه زودتر راهکارهای لازم را به کار ببرید.
سخن پایانی
داشتن فرزند لجباز چیز بدی نیست. در واقع، دیده شده کودکانی که این ویژگی ها را دارند اغلب در تحصیلات و همچنین در زندگی کاری خود موفق می‌شوند.
چنین کودکانی کمتر مستعد تسلیم شدن در برابر فشار همسالان هستند؛ همین موضوع به آنها کمک می‌کند از چیزهای اشتباهی دوری کنند که ممکن است دوستانشان درگیر آن باشند.
به یاد داشته باشید استفاده از راهکارهای گفته شده و همچنین تمرین نظم و انضباط موثر و تلاش برای درک فرزندتان، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر روند تبدیل شدن آنها به بزرگسالانی مسئولیت‌پذیر و با اراده قوی بگذارد.
منابع
How to Deal with a Stubborn Child – Tips for Parents
Rigid Behavior: What to Do if Your Child Is Stubborn
3 Reasons Why Children Act Stubborn
How to Cope with a Stubborn Toddler | Riley Children’s Health
Does ADHD Have to Lead to Oppositional Defiant Disorder?
دیدگاهها