همه والدین تلاش می‌کنند فرزندان خود را به بهترین شکل ممکن تربیت کنند. گاهی فرزند شما کودک نوپایی است که جیغ می‌کشد، گاهی هم نوجوانی عصبانی است که تعامل با او چالش‌های خاص خود را دارد. هیچ پدر و مادری دوست ندارد در چنین موقعیت‌هایی قرار بگیرد؛ نکته اصلی این است که فریاد زدن و خشونت فیزیکی هرگز کمکی نمی‌کند.
در شرایطی که کودکمان جیغ می‌کشد یا پرخاشگری می‌کند، آیا باید به درخواست‌های مختلف او پاسخ مثبت بدهیم و هر آنچه را می‌خواهد فراهم کنیم؟ بدون شک پاسخ منفی است! در واقع ما به عنوان والدین با رفتار قاطعانه، حد و مرز را برای فرزندان خود مشخص می‌کنیم؛ البته به یاد داشته باشید قاطعیت به معنای پرخاش و عصبانیت نیست!
در این مقاله به این سوال پاسخ می‌دهیم که چگونه با کودکمان با قاطعیت رفتار کنیم. همچنین به نقش قاطعیت در تربیت می‌پردازیم و از تفاوت قاطعیت و پرخاشگری می‌گوییم. سپس اهمیت هماهنگی پدر و مادر در رفتار قاطع را بیان می‌کنیم و در نهایت نکات و روش‌های رفتار قاطعانه را توضیح خواهیم داد.
قاطعیت با کودک؛ مفید یا آسیب‌رسان؟
«نه گفتن» به کودکان، همیشه ساده نیست. گاهی فرزند شما عصبانی می‌شود و می‌خواهد شما را مقصر نشان دهد تا به او اجازه دهید به خواسته‌اش برسد. چنین رفتارهایی بیشتر در بچه‌های کوچک بروز پیدا می‌کند.
برای مثال ممکن است در فروشگاه کودکتان از شما بخواهد که خوراکی یا اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌اش را بخرید و زمانی که پاسخ منفی بگیرد، شروع به فریاد زدن کند.
یا شاید به فرزندتان بگویید تلویزیون را خاموش کند اما او گریه کند و به شما بگوید: «لطفاً مامان، فقط ده دقیقه دیگر. باشه؟» اما ده دقیقه به سی دقیقه و سپس به یک ساعت تبدیل می‌شود و شما از اینکه به قوانین خود پایبند نبوده‌اید، احساس ناامیدی و عصبانیت می‌کنید.
برخی از والدین به اشتباه تصور می‌کنند که قاطعیت مساوی با پرخاش و عصبانیت است. در واقع هیچ پدر و مادری نمی‌خواهد فریاد بزند یا فرزند خود را تنبیه بدنی کند. اما گاهی ممکن است این کار را انجام دهد؛ چرا که استرس دارد و راهکار دیگری نمی‌شناسد. با این حال به خاطر داشته باشید که فریاد زدن و تنبیه بدنی نه تنها جواب نمی‌دهد، بلکه در دراز مدت می‌تواند آسیب بیشتری نیز داشته باشد.
اما قاطعیت چیست و آیا باید با فرزند خود قاطعانه برخورد کنیم؟
چگونه قاطع باشیم؟
رفتار قاطعانه به معنی ایجاد حد و مرز برای کودک است؛ رفتاری که مساوی با پرخاش نیست و به تربیت درست فرزند شما کمک زیادی می‌کند.
هنگامی که کودک از شما درخواستی می‌کند و شما پاسخ مثبت به درخواست او را به دلایل مختلفی درست نمی‌دانید، می‌توانید این سوال را از خود بپرسید:
- بهترین کاری که در حال حاضر می‌توانم برای فرزندم انجام دهم چیست؟
گاهی اوقات پاسخ این است که محدودیت‌هایی را تعیین کنید و به آنها فرصت بدهید تا پیامد کارشان را درک کنند.
همچنین قبل از اینکه به درخواست فرزندتان پاسخ دهید، از خود بپرسید:
- «من می خواهم فرزندم وقتی بزرگتر می‌شود چگونه باشد؟ می‌خواهم چه چیزی یاد بگیرد؟»
قبل از اینکه به فرزندتان پاسخ دهید به این موضوع فکر کنید. شما می‌توانید با در نظر گرفتن هدف بلندمدت خود، کنترل را دوباره به دست بگیرید. اگر فرزندتان پس از «نه» شنیدن، به التماس کردن یا سرزنش شما ادامه می‌دهد، تعیین یک حد مشخص و محکم بسیار مهم است.
تفاوت قاطعیت با پرخاشگری
یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید در مورد رفتار قاطعانه با کودکان بدانید، تفاوت قاطعیت با پرخاشگری است؛ چرا که این مسئله تاثیر مستقیمی بر رفتار شما با فرزندانتان دارد.
پرخاشگری زمانی است که شما سعی می‌کنید با رفتارهای پرخاشگرانه کنترل و تسلط خود را بر فرزندتان اعمال کنید. چنین رفتاری ممکن است به صورت فیزیکی، کلامی یا احساسی باشد.
در این شرایط حتی اگر فریاد نزنید زبان بدن شما ممکن است سخت و خشک باشد؛ به عنوان مثال بازوهای خود را به‌صورت ضربدری نگه دارید یا به کودک خیره شوید، با صدای بلند صحبت کنید، صحبت کودک را قطع کنید یا سعی کنید بحث را کنترل کنید.
رفتارهای پرخاشگرانه معمولاً مرزی ندارند؛ فریاد زدن، امتناع از گوش دادن، تمسخر، همگی راه‌های ارتباطی پرخاشگرانه هستند. این رفتارها بیانگر این باور در لحظه است که «من مهمم ولی تو مهم نیستی».
همچنین ممکن است این پیام را به روشی منفعلانه-تهاجمی منتقل کنید. این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که شما احساسات واقعی خشم خود را پنهان کنید؛ یعنی به جای برقراری ارتباط مستقیم همراه با داد و فریاد یا زبان بدن پرخاشگرانه، ممکن است طرف مقابل را نادیده بگیرید.
چنین رفتارهایی به کودک آسیب می‌رساند و رابطه شما و کودک را نیز خدشه‌دار می‌کند. اما در رفتارهای قاطعانه شما برخورد تندی با کودک ندارید؛ بلکه با رفتارهای قاطعانه، مرزهای خود و فرزندتان را حفظ می‌کنید. پیام پشت رفتار قاطعانه این است: «هر دوی ما مهم هستیم.»
وقتی قاطعانه رفتار می‌کنید، زبان بدن شما نیز نرم است؛ به عنوان مثال تماس چشمی برقرار می‌کنید و لحن شما محاوره‌ای و مشارکتی است. در واقع اقدامات قاطعانه می‌توانند قوی اما همچنان مبتنی بر همکاری و مشارکت باشند.
اهمیت هماهنگی پدر و مادر در رفتار قاطعانه
یکی از چالش‌های اساسی در رفتار قاطعانه با کودکان، تفاوت‌هایی است که در برخورد هر یک از والدین با کودک وجود دارد. برای مثال ممکن است شما به عنوان مادر به درخواست کودک، قاطعانه و بدون هیچ رفتار پرخاشگرانه‌ای، نه بگویید. اما هنگامی که کودک همین درخواست را از پدر خود دارد، با پاسخ مثبت مواجه شده و به خواسته خود برسد.
این ناهماهنگی دو پیامد منفی دارد؛ اول اینکه اعتبار پدر یا مادر قاطع نزد کودک از بین می‌رود و دوم اینکه فرزند شما مرزهای تعریف شده در خانواده را درک نخواهد کرد.
پس برای فرزندپروری سالم بهتر است به عنوان والدین، پیشاپیش، برخی موارد را به‌صورت هماهنگ با یکدیگر پیش ببرید.
این نکته را هم به خاطر داشته باشید که هر یک از ما به عنوان والدین، با تربیت‌ها، محیط اجتماعی و شرایط متفاوتی رشد کرده‌ایم؛ بنابراین تفاوت در نحوه برخورد هر یک از ما با کودک طبیعی است، اما آنچه اهمیت دارد، ایجاد هماهنگی در رفتارها است.
در این زمینه می‌توانید آن دسته از نکات تربیتی و رفتاری را که در مورد فرزندتان اختلاف نظر دارید، مطرح کرده و آنها را اولویت‌بندی کنید؛ سپس در مورد هر یک گفت‌وگو کنید و به یک نتیجه واحد برسید. با این کار می‌توانید مرزها و حدود قوانین در خانه را نیز مشخص کنید.
هماهنگی در رفتار قاطعانه والدین، باعث آرامش کودکان خواهد شد. ضمن اینکه کودکان با مفهوم قاطعیت در خانه آشنا می‌شوند؛ چرا که فرزندان شما با رسیدن به سن مدرسه، در تعامل با محیط بزرگتری از خانواده قرار می‌گیرند و همه خواسته‌های آنها همیشه برآورده نخواهد شد.
چگونه با قاطعیت حرف بزنیم
با توجه به اینکه قاطعیت به معنی داشتن یک رفتار خشک و جدی نیست، نوع بیان شما و پاسخ به فرزندتان به‌صورت قاطعانه اهمیت زیادی دارد. از این‌رو یکی از مهم‌ترین مواردی که در این زمینه به شما کمک می‌کند، این است که بدانید چگونه با قاطعیت حرف بزنید.
احساسات فرزندتان را تایید کنید
یکی از قدرتمندترین ابزارها برای داشتن قاطعیت، اعتبار بخشیدن به احساسات فرزندتان است. برای مثال چنین جمله ساده‌ای می‌تواند به کودک کمک کند آرام شود:
«من می‌فهمم واقعاً عصبانی هستی که گفتم نمی‌تونی به خونه دوستت بری»
به این ترتیب کودک احساس درک شدن می‌کند و به نوعی آماده می‌شود که مرزها و راهنمایی‌های شما را بشنود و احترام بگذارد.
روی مرزهایی که تعیین کردید، محکم بمانید
وقتی در مورد مرزها صحبت می‌کنیم می‌توانیم آن را دیوار، حیاط و حصار بدانیم. وقتی دیوارهای آجری می‌چینیم، هیچ چیز و هیچ کس نمی‌تواند به ما برسد؛ در حالی که با یک حیاط باز، هر کس و هر چیزی می‌تواند وارد فضای ما شود.
هدف، داشتن مرزهایی عاطفی است که مانند حصار عمل می‌کنند؛ البته ما آنها را در صورت لزوم باز و بسته می‌کنیم تا اجازه دهیم برخی چیزها دور بمانند و برخی از چیزها وارد شوند.
حد و مرزهایی که والدین تعیین می‌کنند در درجه اول به نفع خود کودکان است. کودکان به مادران و پدرانی نیاز دارند که از قاطعیت و محکم بودن در مرزهای خود نترسند. این مرزها شامل موارد اولیه مانند زمان خواب برای بچه‌های کوچکتر و محدود کردن میزان ساعت بازی‌های کامپیوتری برای بچه‌های بزرگتر است.
شما قوی هستید و به خود یادآوری کنید که والدین مؤثر برای رشد بهتر فرزندان خود باید محدودیت‌هایی را تعیین کنند. یعنی گاهی باید به درخواست‌های فرزندان خود «نه» بگویند.
نکات مهم درباره قاطعیت در رفتار با کودک
بیشتر والدین دوست دارند فرزندانشان شاد باشند. بیشتر اوقات، وقتی بچه‌های شما خوشحال هستند، شما هم خوشحال هستید. عکس آن هم درست است یعنی ناراحت شدن کودک شما را نیز آزار می‌دهد. به همین دلیل هم برای بسیاری از والدین تسلیم شدن آسان‌تر از واکنش منفی به فرزندشان است.
اما توجه به برخی از نکات به شما کمک می‌کند با ایجاد کمترین احساس ناراحتی بتوانید در رفتار خود با کودک قاطعیت داشته باشید.
انتظارات روشنی را تعیین کنید
اینکه به فرزندتان بگویید دقیقاً می‌خواهید چه کاری انجام دهد، بسیار مؤثرتر از گفتن این است که چه کاری انجام ندهد.
برای مثال وقتی از کودک می‌خواهید که بچه خوبی باشد، لزوماً نمی‌داند که باید چه کار کند. دستورالعمل‌های واضحی مانند «لطفاً همه اسباب‌بازی‌های خود را بردار و آنها را در جعبه بگذار» انتظارات روشنی ایجاد می‌کند و احتمال انجام کاری را که می‌خواهید، افزایش می‌دهد.
اما تعیین انتظارات واقع‌بینانه نیز مهم است. مثلاً درخواست از آنها برای ساکت ماندن برای یک روز کامل چندان معقول به نظر نمی‌رسد. اما می‌توانید از آنها بخواهید در ۱۰ دقیقه‌ای که شما با تلفن صحبت می‌کنید، ساکت باشند.
با خلاقیت حواس کودک را پرت کنید
وقتی فرزندتان سرسخت است، می‌توانید حواس او را با فعالیتی مثبت‌تر پرت کنید. وقتی حواس آنها را به چیز دیگری مانند تغییر موضوع، معرفی یک بازی، هدایت آنها به اتاق دیگر یا رفتن به پیاده روی پرت می‌کنید، می‌توانید با موفقیت انرژی آنها را به سمت رفتار مثبت تغییر دهید.
پیامد رفتارها را به فرزندتان توضیح دهید
بخشی از بزرگ شدن این است که یاد بگیرید اگر کاری انجام دهید، در نتیجه ممکن است اتفاقی بیفتد. تعریف این امر برای فرزندتان یک فرآیند ساده است که ضمن آموزش مسئولیت پذیری، رفتار بهتر را نیز تقویت می‌کند.
با توضیح عواقب رفتار بد به فرزندتان فرصت دهید تا کار درست را انجام دهد. به عنوان مثال، اگر می‌خواهید فرزندتان دست از خط خطی کردن روی دیوارها بردارد، می‌توانید به او بگویید که دست از کار بکشد وگرنه به زمان بازی او پایان می‌دهید. این کار به آنها هشدار و فرصتی برای تغییر رفتارشان می‌دهد.
اگر به کار خود ادامه داد عواقب را با آرامش و بدون نشان دادن عصبانیت به آنها بگویید. در صورتی که به خط خطی کردن ادامه ندهند، آنها را تحسین کنید. کاری که شما انجام می‌دهید ایجاد یک حلقه بازخورد مثبت برای فرزندتان است.
به ارزش‌های خود پایبند باشید
حقیقت این است، هیچ‌کس ارزش‌های شما و فرزندتان را بهتر از شما نمی‌داند. بنابراین سعی کنید زمانی که از بیرون تحت فشار هستید این نکته را به خود یادآوری کنید تا با فرزندتان رفتار ثابتی داشته باشید.
تمرکز خود را روی هدف اصلی حفظ کنید و به یاد داشته باشید، بدون توجه به دلیل، تسلیم شدن ساده‌ترین کار است که باعث بروز مشکلات دیگری می‌شود.
ثابت قدم باشید
برخلاف برخی از بچه‌ها که وقتی به آنها «نه» گفته می‌شود رفتار پرخاشگرانه‌ای از خود بروز می‌دهند، برخی دیگر می‌توانند با رفتار بیش از حد خوب در این زمینه افراط کنند.
مثلاً ممکن است کودکی داشته باشید که وقتی به درخواست او قاطعانه نه می‌گویید، ناگهان شروع به تمیز کردن اتاق خود می‌کند و برای شما صبحانه درست می کند. یا ممکن است فرزندتان گریه و هق هق کند و بگوید «تو من را دوست نداری!»
اما موردی که باید به آن توجه کنید، این رفتارها ممکن است جذاب باشد، اما نوعی فریبکاری محسوب می‌شود. اگر شما گفتید «نه» و منظورتان «نه» است، پس بر روی حرف خود بمانید.
بیش از حد مذاکره نکنید
مذاکره بیش از حد، دام دیگری است که والدین معمولاً در آن گرفتار می‌شوند. این همان چیزی است که وقتی «نه» می‌گویید، فرزندتان انجام می‌دهد تا شما تسلیم شوید و بله بگویید.
این کار به کودک شما یاد می‌دهد که مذاکره بیش از حد او جواب می‌دهد و در نتیجه همیشه از این طریق به خواسته خود می‌رسد. همچنین به فرزند شما می آموزد که مرزها و محدودیت‌ها اختیاری هستند. او یاد می‌گیرد که وقتی شما می گویید «نه» در واقع به معنای «نه قطعی» نیست.
سخن پایانی
قاطعیت در رفتار با فرزندان گرچه چالش‌های زیادی دارد ولی به شما کمک می‌کند تا تربیت سالم و مؤثری داشته باشید. این رفتار به معنی پرخاش، فریاد زدن یا مخالفت‌های مداوم با فرزندان نیست بلکه این پیام را به فرزند شما می‌دهد که «هم تو مهم هستی و هم من».
زمانی که شرایط سخت می‌شود، هدف بلندمدت خود را در ذهن داشته باشید. آهسته پیش بروید و هنگامی که احساس کردید در اجرای یک قانون جدید موفق شده‌اید، می‌توانید یک قانون جدید دیگر اضافه کنید.
در واقع رفتار قاطعانه با فرزندان شبیه به چیدن یک پازل بزرگ و پیچیده است. شما می‌دانید که می‌خواهید در انتها این پازل چگونه به نظر برسد اما باید قطعات را به آرامی و یکی‌یکی کنار هم قرار دهید. روز به روز و تکه‌تکه، برای رسیدن برای هدف بلندمدت یعنی داشتن فرزندی کار می‌کنید که بتواند با محدودیت‌های دنیای واقعی و شنیدن کلمه «نه» کنار بیاید.
منابع:
Assertive Parenting: 3 Ways to Be Strong and Calm with Your Kids
Are You Being Assertive or Aggressive? Here’s How to Tell the Difference
Saying No to Your Child: How to be a More Assertive Parent
دیدگاهها