مشکلات آموزشی در کودکان دبستانی یکی از مهمترین مباحث مطرح در روانشناسی کودک است که والدین بسیاری در مورد آن با مشکل مواجه هستند. دوران شروع تحصیل یا مقطع ابتدایی یکی از حساس‌ترین مقاطع تحصیلی در دوران آموزشی محسوب می‌شود؛ زیرا این دوران سنگ‌بنای دوره تحصیلی دانش آموزان محسوب شده و در صورتی‌که این سنگ‌بنا به درستی و در جای مناسب خود قرار داده نشود تا ثریا دیوار کج می‌رود!
این جمله که اغلب در سال‌های بعد از دهان افراد شنیده می‌شود که کودک من پایه ریاضی ضعیفی دارد یا مثلاً در درس املا و نگارش وضعیت خوبی از ابتدا نداشته است، در واقع به همین دوران شروع از دبستان اشاره دارد؛ یعنی زمانی‌که علاقه یا انگیزه درستی در کودک برای یادگیری دروس ایجاد نشده یا نسبت به درس خاصی ذهنیت هراس و دلهره در دانش آموز ایجاد شده است.
لذا اگر آموزش دانش آموزان در دوره ابتدایی به درستی انجام نشود، پایه بسیاری از گرفتاری‌ها در مقاطع تحصیلی بعدی خواهد بود. لازم به ذکر است دانش آموزان دبستانی دارای روحیات بسیار شکننده و خاص کودکی خود هستند که به خودی خود می‌تواند مشکلات دیگری را در فرآیند یادگیری و آموزش تحصیلی برای آنان ایجاد نماید. در ادامه این مقاله تلاش می‌کنیم تعدادی از مشکلات رایج آموزشی در کودکان پایه ابتدایی را بررسی نماییم.
انواع مشکلات آموزشی و یادگیری کودکان دبستانی
در مقالات قبل در مورد چالش‌های کودک دبستانی در خانه بحث کردیم. کودکان در مدرسه نیز با مشکلات آموزش ممکن است مواجه شوند. رایج‌ترین مشکلات آموزشی در کودکان دبستانی در چندین دسته مطرح می‌شود که مهمترین آن‌ها به شرج زیر است:
اختلالات یادگیری کودکان دبستانی
یکی از شایع‌ترین مشکلات آموزشی در این دوران است. از مهمترین انواع اختلالات یادگیری باید به اختلال در خواندن، نوشتن املا و یادگیری حساب یا درس ریاضیات اشاره کرد.
مشکلات کودکان دبستانی در انجام تکالیف مدرسه
یکی دیگر از مشکلات کودکان دبستانی در فرآیند آموزش عدم تمایل به انجام تکالیف مدرسه است. این بی‌علاقگی و عدم انگیزه یا تمایل کودکان به انجام تکالیف مدرسه باعث می‌شود تکالیف را انجام نداده یا به صورت ناقص انجام دهند؛ لذا در فرآیند آموزش آنان وقفه ایجاد شده و از فراگیری کامل باز می‌مانند.
مشکلات انضباطی و رفتاری کودکان دبستانی
یکی از مهمترین مشکلات آموزشی کودکان دبستانی مشکلات رفتاری یا انضباطی است. برخی از دانش آموزان در این مقطع رفتارهای خاصی از خود بروز می‌دهند که در دانش آموزان مقاطع بالاتر دیده نمی‌شود. از اختلالات انضباطی کودکان دبستانی می‌توان به بروز رفتارهایی نظیر دعوا و مشاجره با همکلاسی‌ها به صورت فیزیکی یا کلامی، پرخاشگری، دروغ گفتن، صحبت کردن خارج از نوبت یا در حین تدریس معلم، عدم رعایت قوانین کلاس، گریه کردن و مشکلاتی از این دست اشاره کرد.
علل بروز این اختلالات رفتاری در کودکان دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد. از این میان می‌توان به دلایلی همچون نیاز به جلب توجه بیشتر از سمت معلم یا همکلاسی‌ها، خسته‌کننده و کسل‌کننده بودن فضای کلاس برای کودکان در این سن، عدم درک صحیح قوانین کلاس و یا اختلالاتی همچون اوتیسم و بیش فعالی اشاره کرد.
مشکلات ارتباطی کودکان دبستانی
نحوه ارتباط کودکان دبستانی با معلم و همکلاسی‌های خود در فرآیند یادگیری وی بسیار حائز اهمیت است. به‌گونه‌ای‌که فرآیند یادگیری و آموزش همواره از طریق ارتباطات صورت می‌گیرد و توانایی ارتباط خوب و فعال با معلم و همکلاسی‌ها در موفقیت دانش‌آموزان در دوران تحصیل اهمیت شایانی دارد.
مشکلات ارتباطی دانش‌آموزان اغلب به دو دلیل عمده اتفاق می‌افتد:
- گاهی این مشکلات در نتیجه وجود ناتوانی‌های فیزیکی کودکان است؛ به این صورت که این کودکان دارای نواقص نه چندان مشهود و مشخصی در زمینه شنوایی، بینایی، تکلم، تجزیه و تحلیل یا پردازش مسائل هستند که برقراری ارتباط موثر با دیگران را برای این کودکان دشوار می‌کند.
- گاهی نیز کودکان بدون وجود هیچ ناتوانی خاصی فقط به دلیل وجود ترس‌ها و دلهره‌هایی همچون وابستگی زیاد به والدین، درون‌گرایی، دریافت بازخوردهای نامناسب از همکلاسی‌ها و معلمان، انزوا طلبی و گوشه‌گیری، ترس از صحبت در جمع، کمرویی یا خجالتی بودن و نگرانی از نحوه قضاوت همکلاسی‌ها و معلمان از برقراری ارتباط طبیعی و موثر دوری می‌کنند.
توصیه: مقاله چالش های کودک دبستانی در مدرسه را مطالعه نمایید.
راهکارها و روش‌های مقابله با اختلالات یادگیری در کودکان دبستانی
اختلالات یادگیری در کودکان ابتدایی، به هر دلیلی که بروز کند، لازم است شناسایی و رفع گردند تا باعث ایجاد سختی‌های بیشتر دانش‌آموزان در مقاطع تحصیلی بالاتر نشده و آنان را از ادامه تحصیل منصرف نسازد. طبعاً معلم اولین شخصی است که می‌تواند متوجه مشکلات رایج آموزشی در کودکان دبستانی و یادگیری آنان در مراحل نخستین گردد. یک معلم آگاه لازم است ضمن اطلاع به والدین دانش‌آموز در مورد وجود چنین اختلالاتی، با کلیه اختلالات یادگیری تحصیلی در کودکان آشنا شده و با افزایش اطلاعات خود در این خصوص مشکلات تحصیلی کودکان را شناسایی نماید.
نقش معلم در مورد اختلالات رایج آموزشی کودکان دبستانی
علاوه بر آنچه گفته شد، وظیفه دیگر معلم در دوران ابتدایی این است که پس از شناسایی اختلالات یادگیری در کودکان از تکنیک‌های تدریس و تکلیف‌دهی اثربخش برای این دسته از دانش‌آموزان بهره بگیرد. همچنین یک معلم ابتدایی آگاه با استفاده از تکنیک‌های اثربخش در سرلوحه کاری خود در جهت ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان برای انجام تکالیف درسی گام برمی‌دارد. معلمان بایستی در این زمینه از انواع مطالعات و تحقیقات انجام‌شده در زمینه تکالیف، شناسایی تکالیف اثربخش و راهکارهای ایجاد انگیزه استفاده کرده تا دانش و آگاهی خود را در این خصوص افزایش دهند و بتوانند برای دانش‌آموزان خود در این زمینه کمک موثری باشند.
همکاری معلم و والدین برای مقابل با مشکلات آموزشی کودک
همچنین معلمان مقاطع ابتدایی با همکاری والدین دانش آموزان می‌توانند اقدامات موثری در زمینه کاهش اختلالات انضباطی و رفتاری آنان انجام دهند. از جمله نقش معلمان در مواجهه با این اختلالات می‌توان به انجام اقداماتی پیرامون برقراری ارتباط موثر با دانش آموزان و انجام تشویق‌ها یا بازخوردهای مثبت در صورت رفتارهای مناسب دانش‌آموزان اشاره کرد.
نقش معلم دوران ابتدایی در شناسایی دلایل موثر در ایجاد اختلالات ارتباطی کودکان بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا معلم می‌تواند در صورت افزایش آگاهی و اطلاعات خود در این حوزه و از طریق شناسایی به موقع این اختلالات قبل از بروز معضلاتی نظیر مشکلات روحی-روانی و سرخوردگی برای دانش آموزان دارای نواقص فیزیکی اقدام نموده و با ارجاع آن‌ها به مشاور یا پزشک متخصص از پیشرفت اختلالات جلوگیری نماید.
مشکلات ذهنی و روانی کودک دبستانی
نقش یک معلم آگاه و دلسوز در زمینه مشکلات رفتاری کودکانی که چالش‌های فیزیکی ندارند و صرفاً به دلیل اختلالات ذهنی و روانی کودک ایجاد شده‌اند، برقراری حس همدلی با دانش‌آموز و ایجاد یک محیط کلاسی امن و حمایتی نسبت به کودکان است. به‌گونه‌ای‌که این دسته از دانش آموزان در خود این احساس را داشته باشند که در این کلاس به‌هیچ‌عنوان توسط معلم و بقیه همکلاسی‌ها قضاوت یا تحقیر نخواهند شد. احترام به همه کودکان یکی از مهمترین راه‌های ایجاد اعتماد به نفس و حس ارزشمندی در آنان برای تقویت ارتباطات بیشتر است.
مهمترین مشکلات رایج آموزشی در کودکان دبستانی
در جدول ذیل پاره‌ای از مهمترین مشکلات رایج آموزشی در کودکان دبستانی و راه حل‌های آن‌ها فهرست شده است:
| مشکلات آموزشی کودکان دبستانی | راهکارهای علمی |
| عدم یادگیری مطالب درسی | رفع درس‌هراسی
ایجاد علاقه و انگیزه از طریق توجه و تشویق |
| عدم برقراری ارتباط صحیح با همکلاسی‌ها | ایجاد حس احترام و ارزشمندی در دانش‌آموزان |
| مشکلات رفتاری و انضباطی | بررسی دلایل رفتار
توجه به دانش‌آموز معرفی به مشاور و پزشک متخصص در صورت تشخیص اوتیسم و بیش فعالی |
| مشکلات ارتباطی | بررسی ریشه‌ها، دلایل فیزیکی و غیرفیزیکی
ارجاع به مشاوره و پزشک متخصص برای مشکلات فیزیکی برقراری ارتباط موثر شاگرد و معلم برای مشکلات غیرفیزیکی
|
سایر مشکلات دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی
علاوه بر مشکلات آموزشی کودکان دبستانی، برخی مشکلات هم وجود دارند که به‌شکل غیرمسقیم بر آموزش کودک تاثیر می‌گذارند. انواع مشکلات دانش‌آموزان ابتدایی اعم از مشکلات جسمانی، روحی، ارتباطی در بروز مشکلات یادگیری نقش ویژه‌ای ایفا می‌کنند. این دسته از اختلالات نامبرده قدرت یادگیری دانش‌آموز را تحت‌الشعاع قرار داده و از آن می‌کاهند. لذا برای این‌که انگیزه‌های یادگیری دانش‌آموز دبستانی افزایش یابد لازم است کلیه مسائل و مشکلاتی که کودک را درگیر کرده است از طریق والدین به‌ویژه معلمان به‌موقع تشخیص داده شود و برای رفع آن‌ها اقدامات مناسب صورت گیرد.
از انواع مشکلات کودکان دبستانی که جزء مشکلات رایج آموزشی در کودکان محسوب می‌شوند و می‌توانند قدرت یادگیری وی را کاهش دهند و کیفیت تحصیلی وی را با چالش جدی مواجه سازند می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. رابطه نامناسب دانش‌آموز دبستانی با والدین:
مشکلات خانوادگی کودکان یکی از دلایل عدم تمایل برای حضور در مدرسه و یادگیری است. از دسته این مشکلات می‌توان به مواردی همچون اختلافات والدین، مشکلات رفتاری مانند خشونت بیش از حد در محیط خانواده یا وجود وابستگی خیلی زیاد بین کودک و والدین اشاره کرد.
2. رابطه نامناسب دانش‌آموز و معلم:
عدم وجود یک رابطه مناسب بین دانش‌آموز و معلم می‌تواند در تمایل و انگیزه وی برای یادگیری تاثیر ۱۰۰درصد مستقیم داشته باشد. معلمانی که رفتارهای نامناسبی با کودکان دارند به‌دلیل نادیده گرفتن حساسیت بالای عواطف و احساسات دوران کودکی باعث دلزدگی کودکان شده و موجبات ناراحتی، انزوا و تمایل آنان برای نبودن در کلاس درس را فراهم می‌کند. یکی از دلایلی که کودکان از مدرسه گریزان هستند رفتار نامناسب معلم و عدم ارتباط یا تعامل صحیح دانش‌آموز و معلم است.
3. عدم تشویق از سمت والدین و معلمان:
کودکانی که همواره از سمت والدین و معلمان خود تشویق‌های مناسبی بابت موفقیت‌های تحصیلی و انضباطی دریافت می‌کنند؛ از نظر میزان یادگیری در سطح بالاتری نسبت به همسالان خود قرار می‌گیرند.
4. عدم توجه مناسب از سوی معلمان و مسئولان آموزشی:
معلمان و مسئولان آموزشی بایستی به این مسئله آگاهی داشته باشند که قدرت یادگیری همه کودکان با هم یکسان نیست و بعضی از کودکان نیازمند توجه بیشتر از سوی معلم خود هستند. برای آموزش برخی از کودکان لازم است وقت بیشتری گذاشته شود به این صورت که مثلاً در درس املا به آن‌ها شمرده و آرام دیکته گفته شود تا کودک بتواند از یادگیری لذت برده و به آن علاقمند شود. عدم دریافت توجه مناسب از سمت معلم توسط این دسته از دانش آموزان می‌تواند باعث بی علاقگی آن‌ها شده و سبب افت تحصیلی آنان می‌گردد.
5. عدم علاقه به موضوعات درسی:
عدم جذابیت دروس تحصیلی در پایه‌های ابتدایی و یا ایجاد هراس در کودکان نسبت به بعضی از درس‌های خاص مثلاً درس ریاضی می‌تواند روند یادگیری آنان را با چالش مواجه کرده و در نهایت باعث ترس و عدم علاقه به یادگیری گردد.
راهکارهای مناسب برای مسائل و مشکلات کودکان دبستانی
- ایجاد ارتباط نزدیک و تماس مستمر والدین با معلم برای همیاری و همسویی با هم در جهت شناسایی و رفع مشکلات یا موانع تحصیلی دانش‌آموزان دبستانی
- شناسایی نوع و مدل اختلال در دانش آموز توسط معلم و آگاه نمودن والدین
- استفاده از شیوه‌های مدرن و خاص آموزشی برای دانش آموزان دارای اختلالات یادگیری
- ایجاد یک محیط امن کلاسی توام با ایجاد حس احترام و ارزشمندی در دانش‌آموزان توسط معلم
- ایجاد انگیزه، علاقه و خلاقیت در دانش‌آموزان از طریق تشویق‌های مداوم و مستمر
- استفاده از تکالیف اثربخش و جذاب
توصیه: مقاله صفر تا صد ارتقای مهارت های اجتماعی در کودکان را مطالعه کنید.
کلام پایانی
همان‌طوری که در ابتدای این مقاله با عنوان مشکلات رایج آموزشی در کودکان هم اشاره شد، دوران تحصیل ابتدایی مهمترین و حساس‌ترین دوران یادگیری است که پایه و اساس یادگیری در مقاطع بعدی تحصیلی را شامل می‌شود. لذا مشکلاتی که در این دوران ایجاد می‌شوند در صورت عدم رفع باعث ایجاد گرفتاری‌های تحصیلی آتی دانش‌آموزان خواهند شد.
افرادی که نتوانستند تحصیلات مناسبی داشته باشند یا تحصیلات خود را کامل کرده و در مقاطع تکمیلی ادامه تحصیل دهند و بسیاری از افرادی که از درس و مدرسه گریزان شدند و به دلیل عدم تحصیلات و مدارک تحصیلی نتوانستند از حرفه یا درآمد مناسبی برخوردار گردند و یا در بزرگسالی زندگی مناسبی برای خود فراهم کنند اغلب به دلیل این است که در دوران تحصیل ابتدایی توجه مناسبی از سمت معلم و والدین خود دریافت نکردند. هیچ‌گاه مشکلات آن‌ها تشخیص داده نشد و شوربختانه برخورد علمی و حرفه‌ای خاصی با مشکلات آن‌ها صورت نگرفت؛ تنها انگشت اتهام کم‌هوش بودن، کندذهن بودن، تنبل بودن و استعداد نداشتن به سمت آن‌ها گرفته شد.
لذا والدین و معلمان بدانند که یک کودک دبستانی توانایی شناسایی و حل مشکلات خودش را به تنهایی ندارد اگر کودکی منزوی است، اگر کودکی از درس و مدرسه هراس دارد، اگر ارتباط مناسبی با همکلاسی‌های خود ندارد لازم است از طریق ارتباط مستمر معلم و والدین این رفتارها شناسایی شده با معرفی به مشاور یا پزشک متخصص یا از طریق مسئولان آموزشی پیگیری و رفع گردد.
منابع:
https://leadschool.in/blog/10-school-problems-your-child-could-be-facing-and-how-you-can-help/
دیدگاهها