اضطراب یک مسئله رایج در کودکان و نوجوانان است که ممکن است در مراحل مختلف رشد تجربه شود. اختلالات اضطرابی را می‌توان برای اولین بار در کودکان بین سنین چهار تا هشت سال مشاهده کرد.
با وجود اینکه طبیعی است که کودکان هر از گاهی احساس نگرانی یا اضطراب کنند -مانند زمانی که رفتن به مدرسه یا مهدکودک را شروع یا به منطقه جدیدی نقل مکان می‌کنند- اما در برخی از کودکان، اضطراب شدیدتر بوده و بر رفتار یا افکار آن‌ها تأثیر می‌گذارد و در مدرسه، خانه و زندگی اجتماعی آن‌ها اختلال ایجاد می‌کند. به ویژه در چند سال اخیر با وجود همه‌گیری COVID-19 و اختلال در روال عادی زندگی کودکان و نوجوانان، اضطراب در آن‌ها افزایش یافته است.
کنار آمدن با اضطراب فرزندتان گرچه می‌تواند برای شما دشوار باشد ولی این مشکل قابل درمان است. بنابراین به جای اینکه تصور کنید اضطراب کودک شما روز به روز بیشتر می‌شود و شما نمی‌توانید کاری کنید، بهتر است هر چه زودتر اقداماتی را انجام دهید تا به کودک خود کمک کنید اضطرابش را کنترل کند.
در این مقاله با معرفی شکل‌های مختلف اضطراب در کودکان و نوجوانان، به نشانه‌های رفتاری و فیزیکی آن می‌پردازیم و در نهایت راهکارهایی را برای درمان اضطراب به شما معرفی خواهیم کرد.
شکل‌های مختلف اضطراب
علائم اضطراب به طور قابل توجهی متفاوت است و اغلب در کودکان و نوجوانان تشخیص داده نمی‌شود.
اضطراب در کودکان
اختلالات اضطرابی در کودکان با تحریک‌پذیری، عصبی بودن، نگرانی بیش از حد، کم‌رویی، مشکلات خواب یا حتی علائم فیزیکی مانند سردرد یا مشکلات گوارشی خود را نشان می‌دهد.
در واقع کودکان به شدت تحت تاثیر اتفاقاتی که در دنیای اطرافشان می‌افتد قرار می‌گیرند. آن‌ها ممکن است احساس خستگی مفرط داشته باشند یا نتوانند به خوبی با دیگران ارتباط برقرار کنند.
همچنین ممکن است اضطراب آن‌ها در قالب ترس یا احساس شرم خود را نشان دهد. کودکان مبتلا به اضطراب ممکن است در دوست‌یابی یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی نیز مشکل داشته باشند.
بیشتر بخوانید: ترس کودک از غریبه‌ها
از جمله شایع‌ترین علائم اضطراب در کودکان عبارتند از:
- مشکل در تمرکز
- مشکلات خواب یا کابوس
- عصبانی و پرخاشگری
- تنش یا بی‌قرار بودن
- گریه کردن مداوم
- بهانه گرفتن و نق زدن
اضطراب در نوجوانان
در نوجوانان، بیشتر نگرانی‌ها در مورد احساساتی است که نسبت به خودشان دارند. از جمله دلایل اضطراب آن‌ها می‌تواند عملکرد تحصیلی و فشارها برای موفقیت در مدرسه، نحوه درک آن‌ها توسط دیگران و نگرانی در مورد تصویر بدن آن‌ها در ارتباط با رشد فیزیکی باشد.
اضطراب در نوجوانان همیشه آشکار نیست زیرا آن‌ها تمایل دارند افکار و احساسات خود را پنهان کنند.
برخی از نشانه‌هایی که باید به آن‌ها توجه کرد عبارتند از:
- ترس یا نگرانی دائمی در مورد جنبه‌های معمول زندگی خود
- کناره‌گیری از دوستان یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی
- تحریک‌پذیری یا سرزنش دیگران
- مشکلات در مدرسه یا عملکرد ضعیف ناگهانی
- امتناع از رفتن به مدرسه
- مشکلات خواب
- سوء مصرف مواد
- خواهان تایید مداوم از دیگران (به‌ویژه همسالان)
فرقی نمی کند علامت خاص تضطراب در کودک یا نوجوان چه باشد؛ اضطراب تأثیر منفی بر افکار، احساسات و سلامت جسمی آن‌ها خواهد داشت. این مشکل به نوبه خود، می‌تواند در توانایی آن‌ها در عملکرد تحصیلی و اجتماعی تداخل ایجاد کند. برای حل این مشکل و کمک به آن‌ها اولین قدم تشخیص علائم اضطراب است.
تفاوت اضطراب در نوجوانان و کودکان
نوجوانان مضطرب با کودکان مضطرب متفاوت هستند. چرا که در هر مرحله از رشد، کودکان نگرانی‌ها و آسیب‌پذیری‌های متفاوتی دارند.
کودکان کوچکتر مستعد اضطراب در مورد چیزهای بیرونی هستند؛ مانند حیوانات یا حشرات، تاریکی، هیولاهای زیر تخت یا اتفاق بدی که برای مادر و پدر رخ می‌دهد. اما نوجوانان بیشتر نگران خودشان هستند؛ برای مثال عملکردشان در مدرسه یا ورزش، تغییرات بدنشان، اینکه دیگران چگونه آن‌ها را درک می‌کنند یا در مورد آن‌ها فکر می‌کنند.
باید در نظر داشت که تشخیص تفاوت بین نگرانی‌های عادی و اختلالات اضطرابی در کودکان و نوجوانان، به‌ویژه در مواقع پر استرس، همیشه آسان نیست. به عنوان مثال، کودکان اغلب نگران تکالیف مدرسه یا شرکت در امتحان هستند، اما این اضطراب معمولاً موقتی است و به سرعت برطرف می‌شود. با این حال، اگر نگرانی دائمی شود و در عملکرد روزانه کودک اختلال ایجاد کند، می‌تواند بر کیفیت کلی زندگی او تأثیر منفی بگذارد.
برخی از نوجوانانی که اضطراب را تجربه می‌کنند تا زمان رسیدن به سنین نوجوانی سال‌ها این مشکل را داشته و مضطرب بوده‌اند.
گاهی ممکن است والدین اقدامی برای رفع اضطراب فرزندشان انجام نداده باشند یا حتی در صورت اقدام در سنین قبل از نوجوانی، اضطراب مدیریت شده باشد اما از آنجایی که در دوره راهنمایی و دبیرستان فشارهای مختلفی برای آن‌ها وجود دارد، اضطراب می‌تواند دوباره ظاهر و حتی شدیدتر شود. در این مرحله ممکن است برخی از نوجوانانی که در گذشته مضطرب نبودند، دچار انواع اضطراب از جمله اضطراب اجتماعی و حملات پانیک شوند.
علائم فیزیکی اضطراب در کودکان و نوجوانان
همه بچه‌ها گهگاه دچار سردرد یا معده درد می‌شوند. اینکه فکر کنید سردرد به دلیل نداشتن خواب کافی یا دل درد به دلیل خوردن تنقلات زیاد است، همیشه درست نیست. در واقع گاهی علائم فیزیکی می‌تواند بیانگر تجربه اضطراب در کودکان باشد.
چرا که علائم اضطراب فقط شامل نشانه‌های رفتاری نیست و گاهی خود را با علائم فیزیکی نشان می‌دهد.
در واقع می‌توان اضطراب را در اغلب موارد با مجموعه‌ای از علائم فیزیکی از جمله سردرد، حالت تهوع، استفراغ و اسهال همراه با تپش قلب، لرزش یا تعریق همراه دانست.
این علائم به خودی خود مشکلی را ایجاد نمی‌کنند بلکه به‌عنوان زنگ هشدار در بدن عمل می‌کنند. اما درک این نکته مهم است که کودکان در این شرایط نقش بازی نمی‌کنند و ممکن است خطر برای آن‌ها بسیار واقعی باشد. تصور نکنید کودکی که زمان زیادی را در اتاق بهداشت مدرسه می‌گذراند، عمداً این کار را انجام می‌دهد تا از کلاس خارج شود بلکه اضطراب حاد ممکن است باعث ناراحتی های او شود.
در واقع سردرد و معده‌درد مرتبط با اضطراب، واقعی است و باید آن را به‌عنوان علائم اضطراب جدی گرفت.
نشانه‌های اضطراب
همان طور که مطرح شد، اولین قدم برای رفع اضطراب و درمان آن در کودکان و نوجوانان تشخیص علائم است. علائمی که گاه رفتاری هستند و گاهی نیز به صورت فیزیکی خود را نشان می‌دهند.
با این توصیف در ادامه نشانه‌های فیزیکی را به‌طور کامل بررسی خواهیم کرد:
دل‌درد ناشی از اضطراب در کودکان
معده‌درد صبح قبل از مدرسه یا سردرد هنگامی که کودک شما امتحان دارد، حالت تهوع قبل از رفتن به جشن تولد یا حتی گریه‌های بدون بهانه می‌تواند نشانه‌های فیزیکی اضطراب در کودکان باشد و این در حالی است که حتی ممکن است کودک نداند مضطرب است. به خصوص در مورد کودکانی که ممکن است نتوانند به صورت شفاهی آنچه را که در مورد آن، احساس اضطراب دارند بیان کنند، نحوه بروز اضطراب می‌تواند از طریق علائم فیزیکی باشد.
همه این علائم فیزیکی مربوط به واکنش جنگ و گریز است که هنگام تشخیص خطر توسط مغز ایجاد می‌شوند. به عنوان مثال هنگامی که معده شما درد می‌کند، دستگاه گوارش شما فعالیت خود را کم می کند تا خون را به نواحی دیگر بدنتان بفرستد. در این شرایط خاص که شما دچار اضطراب شده‌اید، قرار نیست غذا را هضم کنید. در این زمان بدن سعی می‌کند از خطر فرار یا با آن مبارزه کند.
سردرد ناشی از اضطراب در کودکان
سردرد نیز یکی از نشانه‌های رایج اضطراب در کودکان است. برای مثال اگر کودک شما روز امتحان سردرد دارد، همیشه نمی‌توانید آن را بهانه‌ای برای نرفتن به مدرسه تلقی کنید. اگر کودک هنگام مواجهه با یک موقعیت جدید مثل دکتر رفتن یا ملاقات با افرادی که آن‌ها را نمی‌شناسد، احساس سردرد یا سنگینی سر دارد، می‌توانید این حالات را به عنوان علائم اضطراب تلقی کنید حتی اگر خود کودک متوجه این نباشد که در حال تجربه اضطراب است.
گریه و بی‌قراری ناشی از اضطراب
بیشترین نشانه‌ای که می‌توانید در کودکان مضطرب مشاهده کنید، گریه و بی‌قراری در آن‌هاست. مثل کودکی که هنگام ملاقات با فرد جدید شروع به گریه می‌کند یا زمانی که می‌خواهید برای اولین بار او را به مهد کودک یا مدرسه ببرید و کودک با گریه از شما می‌خواهد که رهایش نکنید.
چه چیزی باعث اختلالات اضطرابی در کودکان می‌شود؟
برخی از کودکان، مضطرب‌تر به دنیا می‌آیند و توانایی کمتری برای مقابله با اضطراب دارند.
در شرایط دیگر ممکن است کودکان اضطراب را به دلیل قرار گرفتن در یک محیط خاص تجربه کنند. در واقع اختلالات اضطرابی معمولاً توسط ترکیبی از عوامل محیطی و بیولوژیکی ایجاد می‌شوند. اضطراب به‌طور میانگین در دختران شایع‌تر از پسران است.
در موارد دیگری نیز ممکن است کودک به دلیل شرایط خاصی دچار اضطراب شود. برای مثال:
- تغییر خانه یا مدرسه
- دعوا یا مشاجره والدین
- مرگ یکی از اقوام یا دوستان نزدیک
- بیماری شدید یا مجروح شدن در تصادف
- مسائل مربوط به مدرسه مانند امتحانات یا زورگویی همسالان
- مورد سوء استفاده قرار گرفتن یا نادیده گرفته شدن
این نکته را هم به خاطر داشته باشید که کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی (ADHD) و اختلالات طیف اوتیسم بیشتر در معرض اضطراب هستند.
بیشتر بخوانید: خجالت کشیدن کودکان و راهکارهای مقابله با آن
انواع اختلال اضطرابی
اختلالات اضطرابی انواع مختلفی دارد: اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)، اختلال هراس، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلال اضطراب اجتماعی و سایر فوبیاهای خاص. برخی از کودکان نیز اضطراب جدایی همراه با ترس و ناراحتی از دوری از خانه را تجربه می‌کنند.
کودکان و نوجوانان ممکن است هم‌زمان بیش از یک نوع اضطراب داشته باشند. سه نوع رایج اضطراب در کودکان عبارتند از: اضطراب جدایی، اضطراب اجتماعی و اضطراب فراگیر.
شروع یک اختلال اضطراب اغلب با رویدادهای استرس‌زا مانند تغییرات ناگهانی در زندگی، مشکلات در مدرسه، داشتن مسئولیت‌های اضافی فراتر از سن، استرس ناشی از موقعیت‌های خانوادگی یا تجربیات آسیب‌زا مثل قلدری هم سالان همراه است.
والدینی که خودشان مضطرب هستند یا بیش از حد از فرزندانشان محافظت می‌کنند نیز به اضطراب کودک دامن می‌زنند. در حالی که با تشویق فرزندتان به استفاده از راهکارهای مقابله‌ای، مانند پذیرش، حواس‌پرتی و طرز تفکر مثبت، می‌توانید به کاهش استرس و اضطراب او کمک کنید.
نقش رسانه‌های اجتماعی در اضطراب دوران کودکی
نوجوانان ساعت‌های زیادی را در گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند. این در حالی است که استفاده زیاد از رسانه‌های اجتماعی در طول روز می‌تواند بر افکار و احساسات آن‌ها در مورد خودشان تأثیر بگذارد. از برخی جهات، این کار یک تجربه لذت‌بخش و مثبت برای آن‌هاست اما از زاویه دیگر، اضطراب و احساس انزوا و افسردگی را نیز افزایش می‌دهد.
در حالی که رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به بچه‌ها و نوجوانان کمک کنند تا با همسالان خود در ارتباط باشند و روابط نزدیک‌تر خود را با دوستان و خانواده حفظ کنند، اما همچنین می‌توانند بر عزت‌نفس آن‌ها تأثیر منفی بگذارند.
یک مطالعه در سال ۲۰۱۹ روی بیش از ۶۵۰۰ نوجوان ۱۲ تا ۱۵ ساله در ایالات متحده نشان داد که افرادی که بیش از سه ساعت در روز را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند در معرض خطر ابتلا به مشکلات سلامت روان هستند. یک مطالعه دیگر که در سال ۲۰۲۱ در فیس بوک انجام شد نشان داد که نوجوانان در مقایسه خود با سایر همسالان با مشکلاتی مختلفی روبرو می‌شوند. در این مطالعه اینستاگرام به عنوان یکی از منابعی که باعث تشدید مشکلات سلامت روان می‌شود، معرفی شده بود.
دلایل اضطراب در نوجوانان
اضطراب در نوجوانان با کودکان متفاوت است و دلایل، علائم و همچنین نحوه مقابله با آن یکسان نیست. از این‌رو در ادامه چند دلیل رایج در اضطراب نوجوانان را بیان خواهیم کرد:
عملکرد و فشارهای تحصیلی
بیشتر نوجوانان به دلایل مختلفی مثل میل به بهترین بودن و گرفتن تایید مداوم دچار اضطراب می‌شوند. در واقع بسیاری از اضطراب‌ها به خاطر کمال‌گرایی یا نیاز به انجام بهترین کار در مدرسه و نیز تلاش برای انجام کارهایی فراتر از توانایی است. تا جایی که حتی وقتی والدین که از بچه‌ها می‌خواهند که برای قبولی در دانشگاه استرس نداشته باشند، نوجوانان می‌گویند که فشار زیادی را برای قبول شدن در بهترین دانشگاه احساس می‌کنند.
قضاوت سایر افراد
نوجوان نسبت به نگاه دیگران به خودشان حساسیت زیادی دارند. این مسئله در واقع بخشی از فرآیند نوجوانی است. آن‌ها مدام نگران هستند که چگونه به نظر می‌رسند و آیا مطابق خواسته‌های همسالان یا افرادی که آن‌ها را دوست دارند، هستند یا خیر. این ویژگی باعث اضطراب شدید در بسیاری از نوجوانان شده است.
این دسته از نوجوانان واقعاً بیش از حد نگران هستند که آیا ممکن است به عنوان فردی ناتوان به‌نظر برسند یا کاری انجام دهند که از نظر دیگران مورد تایید نباشد.
وضعیت ظاهری
تغییرات فیزیکی دوران نوجوانی باعث ایجاد ناراحتی‌های بسیاری در نوجوانان می‌شود. رشد کردن قبل از اکثر همسالان خود یا بعد از آن‌ها، می‌تواند باعث شود که احساس متفاوت بودن داشته باشند و دچار اضطراب شوند.
در میان دختران، رشد زودهنگام و رسیدن زودتر از موعد به سن بلوغ در مقایسه با رشد به‌هنگام یا حتی دیرتر تاثیر منفی بیشتری خواهد داشت. پسرها به قد حساس هستند. بنابراین عزت‌نفس یک نوجوان ۱۵ ساله که هنوز بلوغ را طی نکرده باشد و به نظر برسد که ۱۲ ساله است، در حالی که همسالانش ۱۹ ساله به نظر برسند، ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد.
گروهی از نوجوانان نیز دچار نوعی اضطراب شدید به نام اختلال بدشکلی بدن می‌شوند. به طوری که تصور می‌کنند دچار یک نقص فیزیکی (واقعی یا خیالی) هستند. این نقص حتی اگر واقعی هم باشد بسیار کمتر از چیزی است که نوجوان تصور می کند. این باور باعث ناراحتی شدید و اختلال در عملکرد نوجوان می‌شود.
درمان اضطراب
در مواردی که اضطراب در کودکان و نوجوانان بسیار شدید باشد و با استفاده از راهکارهای رفتاری نتوانید آن را مدیریت کنید، مراجعه به روانپزشک و درمان‌های دارویی موثر خواهند بود.
با تشخیص اضطراب ابتدا بهتر است با یک روان‌شناس در ارتباط باشید تا از این طریق اضطراب را در فرزندتان مدیریت کنید. اما اگر به تشخیص پزشک، نوجوان شما درجات شدیدتری از اضطراب را تجربه می‌کند، درمان‌های دارویی راهکار بسیار مناسبی خواهند بود.
موثرترین درمان برای اضطراب در نوجوانان، درمان شناختی-رفتاری (CBT) است که در صورت ترکیب با دارو روش بسیار موثر درمانی است.
CBT به کودکان مضطرب راهبردهایی می‌آموزد که در باب اضطراب متفاوت فکر کنند و در صورت بروز به‌طور متفاوت به آن پاسخ دهند. آن‌ها با تحمل اضطراب به جای اجتناب از چیزهایی که باعث ایجاد آن می‌شوند، یاد می‌گیرند که این احساس به مرور زمان کاهش می‌یابد. با افزایش تدریجی قرار گرفتن در معرض وضعیت‌های استرس‌زا (نوعی از CBT به نام مواجهه درمانی)، خود واکنش اضطرابی کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود.
بیشتر بخوانید: ۱۱ راهکار برای افزایش اعتماد به نفس در کودکان
سخن پایانی
اضطراب یک از مشکلات رایج در بین کودکان و نوجوانان است که می‌تواند به دلایل مختلفی بروز پیدا کند.
این دلایل در کودکان و نوجوانان متفاوت است و قدم اول برای تشخیص آن، توجه به نشانه‌های اضطراب است که شامل علائم رفتاری و فیزیکی می‌شود.
از جمله علائم رفتاری می‌توان به گوشه‌گیری یا پرخاشگری، گریه‌های مداوم، بهانه‌گیری، عدم ارتباط با همسالان و غیره اشاره کرد.
برخی از نشانه‌های فیزیکی اضطراب نیز عبارت‌اند از سردرد، معده‌درد، حالت تهوع و غیره.
دیدگاهها