هوش هیجانی (EQ) در کودکان و نوجوانان

یکی از مهم‌ترین فاکتورهای موفقیت در ابعاد مختلف زندگی کودکان و نوجوانان، از کودکی تا بزرگسالی، هوش هیجانی است. اگرچه معمولا بیشتر افراد زمانی که صحبت از هوش می‌شود، معیار باهوش بودن را «IQ» در نظر می‌گیرند. 

مثلا ممکن است یک نفر بگوید: «پسر من آنقدر IQ بالایی دارد که اصلا نیازی به درس خواندن ندارد.» این در حالی است که ضریب هوشی تنها یک معیار از توانایی‌های ما محسوب می‌شود و انواع دیگری از هوش وجود دارند که نقش زیادی در موفقیت و حل چالش‌ها ایفا می‌کنند. برای مثال هوش فضایی توانایی تفکر سه بعدی است. هوش موسیقایی توانایی تشخیص ریتم و آهنگ است. یکی از انواع مهم هوش، هوش هیجانی است که به توانایی درک احساسات و مدیریت آن‌ها و همدلی با سایر افراد گفته می‌شود. 

هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان یکی از فاکتورهایی است که از همان سنین کودکی به آن‌ها کمک می‌کند در زمینه‌های مختلف تحصیلی، ارتباط با دیگران، حل مسئله و مواردی از این دست، عملکردی قابل قبول داشته باشند.

در این مقاله با بررسی هوش هیجانی در کودک و اهمیت آن، به راهکارهای افزایش هوش هیجانی در کودکان می‌پردازیم. سپس چند کتاب کارآمد درباره تقویت هوش هیجانی در کودکان معرفی می‌کنیم و در پایان نکات مهمی پیرامون هوش هیجانی بیان می‌کنیم.

هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی توانایی درک، به کار گرفتن درست و مدیریت احساسات است. این بخش از هوش به اختصار EQ (یا EI) نامیده می‌شود. 

در یک تعریف کاربردی از اهمیت هوش هیجانی در کودکان می‌توان گفت همان‌طور که ضریب هوشی بالا باعث می‌شود کودک نمرات بالایی در امتحانات خود بگیرد، EQ بالا می‌تواند باعث موفقیت در موقعیت‌های اجتماعی و عاطفی شود.

در واقع EQ باعث می‌شود روابط قوی ایجاد کنیم، تصمیمات خوبی بگیریم و با موقعیت‌های دشوار مقابله کنیم. کودک یا حتی بزرگسالی که EQ بالایی دارد، می‌تواند به خوبی افراد دیگر را درک و همراهی کند. مطالعات نشان می‌دهند که EQ برای موفقیت در مدرسه و کار مهم‌تر از IQ است. 

این نکته را هم به خاطر داشته باشید که برخی افراد به طور طبیعی هوش هیجانی بالایی دارند. در حالی که برخی دیگر باید روی آن کار کنند. اما خبر خوب این است که برخلاف IQ همه می‌توانند هوش هیجانی در کودک خود را تقویت کنند. البته در صورتی که بدانید چه کارهایی در این راستا انجام دهید.

ضرورت رشد و افزایش هوش هیجانی در کودکان

دانیل گلمن، روانشناس مطرحی که در این زمینه شناخته شده، می‌گوید در بهترین حالت، ضریب هوشی تنها 20 درصد از عوامل تعیین‌کننده موفقیت زندگی را تشکیل می‌دهد. در حالی که سایر انواع هوش مانند EQ، توانایی کسب درآمد بیشتر، خلق‌و‌خو، سطح تحصیلات و دیگر موفقیت‌های اجتماعی را شامل می‌شوند. 

این بدان معناست که گرچه مهارت‌های شناختی و درک کلامی، حافظه، استدلال و سرعت پردازش اطلاعات در مغز از نظر تحصیلی بسیار کمک‌کننده هستند اما فقط باعث می‌شوند کودک در درس خود پیشرفت کند. 

این در حالی است که کودک برای پیشرفت همه‌جانبه به ویژگی‌های دیگری از جمله مهارت‌های اجتماعی-عاطفی مانند انگیزه، پشتکار، کنترل احساسات و مکانیسم‌های واکنش و مواردی از این دست نیاز دارد؛ این مسئله اهمیت هوش هیجانی را به خوبی نشان می‌دهد.

تمامی این ویژگی‌ها، مواردی هستند که می‌توانید از سن پایین به کودک خود آموزش دهید.

با این توصیف می‌توان گفت بهبود هوش هیجانی در کودکان، آموزش ترکیبی از چندین مهارت مختلف است: 

آگاهی از احساسات 

اولین مرحله، شناخت احساسات و نام‌گذاری آن‌هاست. چرا که احساس، تاثیرات عمیقی را بر شخصیت می‌گذارد. توانایی تشخیص و نام‌گذاری دقیق این احساسات روزمره، از اساسی‌ترین مهارت‌های EQ است که باید به کودکان آموزش دهید.

برای مثال به کودکان خود تفاوت خشم و ناامیدی را توضیح دهید. آگاهی از احساسات به آن‌ها کمک می‌کند به سادگی متوجه چیزهایی شوند که احساس می‌کنند؛ در نتیجه می‌توانند احساسات خود را مدیریت کنند. این کار همچنین به آن‌ها کمک می‌کند احساس دیگران را درک کنند. 

تشخیص احساسات، همان‌گونه که احساس می‌کنید، با کودک خود تمرین کنید. آن‌ها را نام‌گذاری کرده و آگاهی از احساسات خود را به یک عادت روزانه تبدیل کنید.

درک احساسات دیگران

بخش دیگر هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان این است که در شرایط خاص بتوانند تصور کنند دیگران چه احساسی دارند. همچنین درک این موضوع که چرا آن‌ها این احساس را دارند، بسیار مهم است.

اینکه کودک بتواند تصور کند دوست او چه احساساتی دارد (حتی وقتی واقعا نمی‌داند) حس همدلی او را نشان می‌دهد. همدلی به کودک کمک می‌کند تا به دیگران اهمیت دهد و از این طریق بتواند دوستی‌ها و روابط خوبی داشته باشد. 

در واقع هوش هیجانی در کودک به عنوان یک راهنما عمل می‌کند که در مواجهه با دیگران چه بگوید و چگونه رفتار کند.

مدیریت واکنش‌های عاطفی

همه ما عصبانی، ناامید یا نگران می‌شویم. آنچه اهمیت دارد، این است که احساس خود را بیان کنیم. هوش هیجانی در کودک و  مدیریت احساسات به این معنی است که بداند چه زمانی، کجا و چگونه احساسات خود را ابراز کند.

وقتی کودک احساسات خود را درک کند، می‌داند چگونه آن‌ها را مدیریت کند. در نتیجه می‌تواند تشخیص دهد که آن را در موقعیت مناسبی ابراز کند. کودکی که EQ خوبی دارد، می‌داند که واکنش به احساسات به گونه‌ای که باعث بی‌احترامی یا ناراحتی طرف مقابل شود، می‌تواند به روابط او آسیب بزند.

توجه داشته باشید که هوش هیجانی چیزی است که با افزایش سن رشد می‌کند. در غیر این صورت همه بزرگسالان مانند بچه‌های کوچک رفتار می‌کردند و احساسات خود را از طریق پا کوبیدن، گریه کردن، کتک زدن، فریاد زدن و غیره ابراز می‌کردند!

نشانه‌های کودکانی که هوش هیجانی بالایی دارند

هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان مزایای زیادی دارد و در طول زندگی به کودک شما کمک می‌کند بتواند در چالش‌های مختلف، عملکرد بهتری داشته باشد. 

چند نمونه از نشانه‌های کودکانی با هوش هیجانی بالا را می‌توان به این شکل بیان کرد:

• EQ بالا با IQ بالا مرتبط است؛ کودکانی که سطح هوش هیجانی بالاتری دارند، در آزمون‌ها بهتر عمل کرده و همچنین نمرات بالاتری می‌گیرند.
• روابط بهتر ناشی از مهارت‌های هوش هیجانی در کودک، کمک می‌کند تا تعارض‌های خود را مدیریت و دوستی‌های عمیق‌تری ایجاد کنند. همچنین در بزرگسالی نیز روابط بهتری را در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود تجربه کنند.
•  EQ دوران کودکی با موفقیت بالاتر در بزرگسالی مرتبط است. مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کودک در مهدکودک احتمال موفقیت او را در سن بالاتر نشان می‌دهند. برای مثال کودکانی که در سن 5 سالگی قادر به اشتراک‌گذاری، همکاری و پیروی از دستورالعمل‌ها بودند، با احتمال بیشتری مدرک دانشگاهی دریافت کردند و توانستند خیلی زود وارد مشاغل تمام وقت شوند.
• بهبود سلامت روان؛ افرادی که سطح هوش هیجانی بالاتری دارند، کمتر دچار افسردگی و سایر بیماری‌های روانی می‌شوند.

ویژگی‌های کودکان با EQ بالا

گولمن، نویسنده کتاب هوش هیجانی می‌گوید: سلامت و کیفیت زندگی نشان می‌دهد که هوش هیجانی در کودک باعث می‌شود نمرات بهتری کسب کند، مدت طولانی‌تری در مدرسه بماند و به طور کلی انتخاب‌های سالم‌تری داشته باشد (مثلا احتمال سیگار کشیدن او کمتر است). 

همچنین دانش آموزان با EQ بالا همکاری بیشتری در کلاس دارند و نمایندگان بهتری می‌شوند. به‌علاوه اینکه داشتن هوش هیجانی بالا باعث موفقیت‌های شغلی بیشتری نسبت به داشتن ضریب هوشی بالا (IQ) می‌شود. به این معنی که کارفرمایان به دنبال افرادی هستند که بتوانند علاوه بر انجام کار، توانایی بیشتری در مشارکت، تعامل و برقراری ارتباط بین‌گروهی داشته باشند.

هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان باعث می‌شود عواطف خود را دقیقا بشناسند، آن‌ها را از همدیگر تفکیک و واکنش‌های خود را نسبت به آن‌ها کنترل کنند. به عنوان مثال، او می‌تواند خشم یا ناامیدی خود را به صورت شفاهی بیان کند و به جای اینکه در هنگام عصبانیت کتابی را به دیوار پرتاب کند، به راه‌هایی برای مپیریت احساسات خود فکر کند. 

کودکی با EQ بالا همچنین می‌تواند موقعیت‌های اجتماعی پیچیده‌تری را مدیریت کند و دوستی‌های عمیق‌تری داشته باشد چرا که توانایی ارتباط با همسالان و همدلی با آن‌ها را دارد.

ویژگی دیگر این کودکان، انگیزه بیشتر است؛ همان‌طور که یک کودک به یک نوجوان سپس به یک بزرگسال تبدیل می‌شود، EQ به‌عنوان یک محرک انگیزه درونی و خودتنظیمی خود را نشان می‌دهد و بر نحوه تصمیم‌گیری یا مهار افکار و احساسات خود برای مقابله با استرس، حل مشکلات و دنبال کردن اهداف نقش دارد. 

این کودکان در کنار انجام تکالیف و صرف زمان کافی برای درس خواندن، می‌توانند در نوجوانی علاوه‌بر رفتن به دانشگاه، شغل پاره‌وقت و همچنین روابط سالم و عمیق با همسالان خود را مدیریت کنند.

روش‌های پرورش هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان

کودکان با برخی از ویژگی‌ها متولد می‌شوند و در عین حال برخی دیگر از ویژگی‌ها را پس از تولد یاد می‌گیرند. به عنوان والدین یا مربی کودک می‌توانید، هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان را پرورش دهید. در ادامه چند روش ساده اما کلیدی را به شما معرفی خواهیم کرد.

به کودک خود بیاموزید چگونه احساسات خود را طبقه‌بندی کند

فرزند شما در ابتدا قادر به شناخت و تفکیک احساسات خود نیست و در واقع نمی‌تواند آن‌ها را پردازش کند. پس به آن‌ها کمک کنید احساسات خود را نام ببرند و آن‌ها را درک کنند. سپس از آن‌ها بپرسید در چه شرایطی این احساسات را تجربه می‌کنند. 

از کلمات احساسی برای معرفی هر یک استفاده کنید. برای تقویت هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان لیستی از احساسات را در اختیار آن‌ها قرار دهید. برای مثال می‌توانید این گونه معرفی کنید:

• خوشحال
• غمگین
• ناراحت
• خجالتی
• هیجان‌زده
• ناامید
• خشمگین

به آن‌ها معنی همدلی را آموزش دهید 

بخش بزرگی از آموزش هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان این است که برای آن‌ها یک الگوی خوب باشید تا اهمیت هوش هیجانی در کودکان را به خوبی نشان دهید. وقتی کودک شما احساسات خود را نشان می‌دهد، آن را کم‌اهمیت جلوه ندهید و به او نگویید که بیش از حد واکنش نشان می‌دهد. 

این مسئله می‌تواند تأثیری منفی بر بیان آن‌ها بگذارد؛ چرا که ممکن است نشان دادن احساسات خود را نشانه ضعف بدانند. هرگز اجازه ندهید فکر کنند نشان دادن احساسات اشتباه است. در عوض، احساسات آن‌ها را تایید کنید و به آن‌ها بگویید که احساسشان را درک می‌کنید. 

یک راهکار بهتر این است که زمانی را برای آنها مثال بزنید که شما همین احساس را داشتید. این کار آن‌ها را تشویق می‌کند احساسات خود را به اشتراک بگذارند و با دیگران همدلی نشان دهند.

به آن‌ها کمک کنید واکنش‌های درستی داشته باشند

هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان باعث می‌شود واکنش‌های درستی در برابر چالش‌های مختلف داشته باشند. این کودکان همچنین کمتر در معرض الگوهای ناسالم مانند پرخوری عصبی، مشت زدن به دیوار یا پرتاب کردن اشیا یا حتی سوء مصرف مواد قرار می‌گیرند. 

دانستن اینکه چگونه احساسات خود را مدیریت کنند یا خلق‌و‌خوی خود را تغییر دهند بسیار مهم است. زیرا کودکان همیشه نمی‌توانند به دیگران تکیه کنند. برخی از راهکارهای موثر برای مقابله با احساسات منفی شامل تنفس عمیق، پیاده‌روی یا حتی مدیتیشن است که می‌تواند تاثیر احساسات منفی را کاهش دهد. 

به واکنش‌های فرزندتان اهمیت بدهید و به او کمک کنید شبکه‌ای از مکانیسم‌ها ایجاد کند که در موقعیت‌های سخت به خوبی کار می‌کنند.

به آن‌ها بیاموزید چگونه احساسات خود را ابراز کنند

بیش از یک راه برای نشان دادن یک احساس خاص وجود دارد، اما برخی از آن‌ها مطمئنا بهتر از سایر روش‌ها هستند. به کودک خود راه درست ابراز احساسات خود را نشان دهید. 

به عنوان مثال، گریه کردن و نشستن در اتاق خود روشی قابل قبول برای نشان دادن غمگینی است اما شکستن یا پرتاب کردن اشیا می‌تواند آسیب زیادی به آن‌ها بزند. 

وقتی فرزند شما بداند چگونه خود و احساسات خود را نشان دهد، می‌تواند احساسات خود را به دقت بروز دهد. 

هوش هیجانی در کودکان ابتدایی

به چالش‌هایی که ممکن است یک کودک دبستانی هر روز با آن روبرو شود فکر کنید. برای مثال در نظر بگیرید کودکی به درس خواندن و مدرسه رفتن چندان علاقه‌ای نداشته باشد. در این وضعیت کارهایی که برای همسالانش آسان است ممکن است برای او سخت باشد. 

برای مثال درس می‌خواند اما نمرات ضعیفی می‌گیرد. او احتمالا از تفاوت‌های یادگیری خود خجالت می‌کشد و اعتماد به نفس کافی برای کمک گرفتن ندارد.

اینجا، همان جایی است که هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان خود را به خوبی نشان می‌دهد. در واقع نحوه پاسخگویی به چالش‌ها را متفاوت می‌کند. در مثال زیر کودک تفاوت‌هایی در یادگیری و تفکر دارد، هوش هیجانی می‌تواند مانند یک GPS برای او باشد و کمک کند تا مسیر خود را در عبور از موانع، به سمت موفقیت طی کند. 

این هوش به او اجازه می‌دهد موقعیت‌ها را تحلیل کرده، آن‌ها را پیش‌بینی کند و در نهایت راه‌هایی برای حل آن‌ها بیابد. 

بررسی مثال در کودکی با هوش هیجانی مناسب

در این مثال، زمانی را بررسی می‌کنیم که کودکی با هوش هیجانی مناسب در انجام تکالیف ریاضی مشکل دارد:

1. او متوجه می‌شود که دارد ناامید می‌شود.
2. در مرحله بعد به فریاد زدن یا انداختن کتابش روی زمین فکر می‌کند.
3. اما راه بهتری برای پاسخ دادن به این چالش پیدا می‌کند؛ اینکه احساس خود را درک کند.  
4. حالا می‌خواهد علی‌رغم اینکه ناامید است، دوباره تلاش کند. زیرا می‌داند در درازمدت چه چیزی به دست خواهد آورد.
5. از مادرش کمک می‌خواهد.
6. مادر کمی به او سخت می‌گیرد اما کودک می‌داند به این دلیل است که مادرش به او اهمیت می‌دهد و می‌خواهد کمک کند تا به موفقیت برسد.
7. کودک می‌گوید که باید با سرعت کمتری پیش برود و دوست دارد دوباره این کار را خودش انجام دهد.
8. روز بعد، کودک تا پایان کلاس صبر می‌کند و به معلمش می‌گوید که در درک مسئله مشکل دارد.

بررسی مثال در کودکی بدون هوش هیجانی

حالا وضعیت را بدون هوش هیجانی در کودک بررسی می‌کنیم که نتیجه آن متفاوت خواهد بود. در اینجا نحوه اجرای این سناریو آمده است:

1. کودک در لحظه‌ای که در مشکلی گیر می‌کند مدادش را با ناامیدی پرت می‌کند.
2. وقتی مادرش برای کمک به خانه می‌آید، کودک سر او فریاد می‌زند و فکر می‌کند که فقط برای آزار دادن او آمده است.
3. از اتاق بیرون می‌آید و دیگر برای موفقیت تلاشی نمی‌کند.
4. روز بعد در کلاس ریاضی به هم‌کلاسی خود می‌گوید که این تکلیف احمقانه بوده است.
5. وقتی معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد که کارشان را تحویل دهند، می‌گوید این کار را انجام نداده است. 
6. بعد از کلاس هم به معلم خود نمی‌گوید که با آن مشکل دارد و از او کمک می‌خواهد.

هوش هیجانی در کودکان استثنایی

کودکان استثنایی، کودکانی هستند که در یک یا چند توانایی هوشی، حسی، حرکتی و ارتباطی نسبت به کودکان عادی متفاوت هستند. به همین دلیل از روش‌های آموزشی متفاوتی برای آن‌ها استفاده می‌شود. 

نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید این است که کودکان استثنایی نیز مانند کودکان عادی علاوه‌بر پرورش مهارت‌های شناختی و ذهنی به رشد مهارت‌های اجتماعی- عاطفی که به عنوان هوش هیجانی شناخته می‌شود، نیاز دارند. در واقع این کودکان نیز باید بتوانند با تکیه بر مهارت‌هایی که بر پایه هوش هیجانی شکل گرفته است با محیط پیرامون خود ارتباط برقرار کرده و نیازهای خود را برآورده کنند. 

مهارت‌های مربوط به هوش هیجانی در این کودکان را می‌توان از روش‌های مختلف آموزش داد که رایج‌ترین آن‌ها بازی‌درمانی و گروه‌درمانی است.

بازی‌های افزایش هوش هیجانی در کودکان

اگر به عنوان والدین می‌خواهید هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان را تقویت کنید، به چند راهکار کلیدی نیاز خواهید داشت:

۱. باهم کتاب بخوانید

مطالعه با فرزندتان یکی از بهترین راه‌ها برای تمرکز بر تقویت هوش هیجانی کودکان در خانه است. خواندن با هم نه تنها فرصتی برای احساس صمیمیت بیشتر با فرزندتان فراهم می‌کند، بلکه در کنار یادگیری، آن‌ها را سرگرم می‌کند. هنگام انتخاب کتاب برای کودکان، به دنبال داستان‌هایی با موضوعات مرتبط مانند هیجان، ناامیدی، غم و شادی باشید.

خواندن کتاب‌هایی که به تجربیات و احساسات واقعی زندگی می‌پردازند به کودک شما کمک می‌کند بفهمد که احساسات بخشی از زندگی است و به او امکان می‌دهد طیف وسیعی از عباراتی را تشخیص دهد که به احساسات سالم مربوط هستند.

 بیشتر بخوانید: معرفی کتاب پرورش خلاقیت در کودکان

2. بازی «حدس بزن» را انجام دهید

بهترین راه برای کمک به رشد هوش هیجانی کودکان، انجام بازی‌هایی است که آن‌ها را ملزم به تشخیص، شناسایی و ابراز احساسات می‌کند. بازی «حدس بزن» بهترین راه برای کسب این مهارت است. 

بازی محبوبی که تمرکز آن روی حدس زدن اشیا بر اساس رنگ، اندازه و مکان آن‌ها است. حالا می‌توانید از آن برای کمک به کودکان در یادگیری و تشخیص احساسات استفاده کنید.

هنگامی که این بازی را با کودک خود انجام می‌دهید، حتما به دنبال چیزهایی باشید که از نظر احساسی معنی دارند. به عنوان مثال، سعی کنید وسیله‌ای را در اتاق پیدا کنید که باعث خوشحالی یا ناراحتی شما می‌شود؛ سپس در مورد اینکه چرا این احساس را در اوایجاد می‌کند، صحبت کنید.

همچنین می‌توانید از بازی «حدس بزن» بر اساس حالات صورت و زبان بدن دیگران استفاده کنید. 

به عنوان مثال، اگر کودکی در حال گریه کردن در پارک یا مدرسه است، از کودک خود بپرسید: «به نظرت چرا گریه می‌کند؟»، «فکر می‌کنی غمگین است؟» یا «چرا اینجوری فکر می‌کنی؟» 

این کار می‌تواند به کودکان کمک کند در عین حال یاد بگیرند که چگونه احساسات دیگران را تشخیص دهند. در نهایت نیز باعث احساس همدلی می‌شود.

3. درباره احساسات صحبت کنید

یکی از نشانه‌هایی که هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان را به خوبی بیان می‌کند، توانایی درک احساسات خود است. اغلب اوقات، کودکان زبان یا مهارت لازم برای بیان دقیق احساسات خود را ندارند، بنابراین به عنوان والدین این وظیفه شماست که به آن‌ها آموزش دهید چگونه این کار را انجام دهند.

این کار به کودک شما کمک می‌کند در هنگام مدیریت احساسات خود در موقعیت‌های پر استرس احساسات خود را بهتر درک کنند. به عنوان والدین در طول روز می‌توانید با فرزندانتان در مورد احساسات خودتان صحبت کنید و به دلایل احساساتتان نیز اشاره کنید.

برای مثال، اگر فرزند شما پس از باخت در یک بازی فوتبال عصبانی است یا به دلیل اینکه کودک دیگری بدون اجازه گرفتن، اسباب‌بازی او را برداشته ناراحت است(یک مشکل رایج)، در این صورت وقت بگذارید و درباره اینکه چرا چنین احساسی دارد صحبت کنید.

می‌توانید سوالاتی مانند موارد زیر بپرسید:

• «چه چیزی باعث شد چنین احساسی داشته باشی؟»
• «وقتی کودک دیگر بدون اجازه اسباب‌بازی‌ات را گرفت، چه احساسی داشتی؟»

هنگامی که احساسات مورد بحث قرار گرفت، از آن‌ها بپرسید که دفعه بعد چه کار متفاوتی می‌تواند انجام دهد. به عنوان مثال: «می‌توانی از او بخواهی که از تو اجازه بگیرد. اگه گفت نه، می‌توانی با یک دوست دیگر بازی کنی.»

استفاده از جملاتی از این دست به کودکان کمک می‌کند یاد بگیرند که چگونه احساسات خود را به‌جای اعمال منفی، بهتر بیان کنند. در نهایت این کار باعث تقویت هوش هیجانی در کودکان خواهد شد.

بیشتر بخوانید: آموزش کنترل خشم به کودکان + بایدها و نبایدهای مواجهه با کودک عصبانی

ذهن‌آگاهی را تمرین کنید

یکی از راهکارهای افزایش هوش هیجانی در کودکان، ذهن‌آگاهی است. هوشیار بودن، راهی عالی برای کودک شما جهت آرام ماندن در مواقع سخت است. این کار  به معنای حضور در لحظه و تمرکز بر تنفس است. هنگامی که کودک احساس شدیدی مانند عصبانیت یا غم دارد، او را تشویق کنید تا روی تنفس آهسته و عمیق تمرکز کند تا زمانی که احساسات منفی او تنظیم شود.

اگر کودک شما برای آرام شدن مشکل دارد، پخش موسیقی ملایم یا انجام فعالیت‌هایی که او را آرام می‌کند، مانند طراحی یا نقاشی، می‌تواند مفید باشد.

وقتی کودک شما احساس آرامش بیشتری می‌کند، تمرین تمرکز حواس را به عنوان راهی برای کمک به او برای درک احساسات و چرایی این احساس امتحان کنید.

به عنوان مثال، از کودک خود بخواهید در حالی که تصور می‌کند وقتی خوشحال یا غمگین است چه احساسی دارد، روی تنفس خود تمرکز کند. سعی کنید سوالاتی از این دست بپرسید: «فکر می‌کنی وقتی غمگین می‌شویم در بدن ما چه اتفاقی می‌افتد؟» 

این کار به کودک شما کمک می‌کند تا بفهمد احساسات چیست و چگونه می‌تواند از ذهن‌آگاهی به عنوان ابزاری برای تنظیم هیجانات خود استفاده کند.

نمایش بازی کنید

نمایش بازی کردن راهی آسان برای تقویت هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان است و به آن‌ها کمک می‌کند مهارت‌های اجتماعی را در خود پرورش دهند. به همین منظور می‌توانید هوش هیجانی را با انجام نقش‌آفرینی با حیوانات عروسکی به فرزند خود آموزش دهید.

به عنوان یکی از راه‌های افزایش هوش هیجانی در کودکان، از فرزندتان بخواهید یک حیوان عروسکی را انتخاب کند که نشان‌دهنده او باشد؛ سپس دیگری را انتخاب کند که فکر می‌کند یا به نوعی احساس می‌کند که خوشحال، عصبی یا غمگین است.

سپس از کودک خود بخواهید سناریوهای مختلفی را اجرا کند که در آن حیوانات با یکدیگر بحث می‌کنند که چه کسی باید اول بازی را شروع کند. 

استراتژی‌های مختلف را امتحان کنید

به عنوان یکی دیگر از راهکارهای افزایش هوش هیجانی در کودکان، روی استراتژی‌های مختلف کار کنید. با طوفان فکری به این مسئله برسید که بچه‌ها ممکن است کار متفاوتی انجام دهند تا نتیجه متفاوتی بگیرند. کنترل احساسات به منظور اندیشیدن به راه‌حل‌ها، بخش بزرگی از هوش هیجانی در کودکان است.

معرفی چند کتاب کاربردی برای شناخت و افزایش هوش هیجانی

برای تقویت هوش هیجانی می‌توانید از کتاب‌های مختلفی که روی موضوع افزایش آگاهی خود به‌عنوان والدین یا مربی کودکان تمرکز دارد استفاده کنید. برخی از کتاب‌ها نیز به نوعی کتاب تمرین و کار برای تقویت این مهارت به شمار می‌روند که می‌توانید برای کودکان خود تهیه کنید. 

در ادامه برخی از کتاب‌های کاربردی در زمینه هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان را معرفی خواهیم کرد. لیست کتاب پرورش هوش هیجانی در کودکان را می‌توان شامل موارد زیر دانست که از کاربردی‌ترین راه‌های افزایش هوش هیجانی در کودکان به شمار می‌رود.

• کتاب «هوش هیجانی»؛ نویسنده: دانیل گلمن؛ مترجم: نسرین پارسا؛ انتشارات: نشر رشد (این کتاب در مورد چیستی هوش هیجانی است و برای والدین و مربیانی که دوست دارند در مورد هوش هیجانی بیشتر بدانند، مفید خواهد بود.)
• کتاب «تقویت هوش هیجانی در کودکان»؛ نویسندگان: هلن مافی و شهناز بهمن؛ مترجم: فروزان کثیری؛ انتشارات فصل اندیشه
• کتاب «فنون افزايش هوش هيجانی كودكان»؛ نویسندگان: جان گاتمن ، جوان دی‌کلير؛ مترجم: منا خاطری؛ انتشارات: موسسه خدمات فرهنگی رسا
• کتاب «تقویت هوش هیجانی در کودکان»؛ نویسنده: شیرین ملکی؛ انتشارات: ستایش هستی
• کتاب «آموزش هوش هیجانی به کودکان»؛ نویسنده: لین نامکا؛ مترجم: نصرت‌اله یوسفی؛ انتشارات: به‌تدبیر
• کتاب «شهربازی هوش هیجانی»؛ نویسندگان: رضاعلی نوروزی، منیره عابدی، مریم صانعی، آسیه محسنی؛ انتشارات: یار مانا
• کتاب «هوش برتر، هوش هیجانی»؛ نویسنده: سمیه موسوی؛ انتشارات: یار مانا
• مجموعه کتاب «درباره احساسات»؛ نویسنده: ایزابل توماس؛ مترجم: هایده کروبی؛ انتشارات: انتشارات فنی ایران (کتاب‌های نردبان) 
• کتاب «با من سخن بگو:؛ نویسنده و مترجم: امید حسینی؛ انتشارات: نشر ارجمند

سخن پایانی

هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان به معنی شناخت احساسات مختلف و توانایی درک و مدیریت آن‌ها است. در واقع کودکانی با هوش هیجانی بالا نه تنها احساسات مختلف مثل خشم، نگرانی، شادی، هیجان و مواردی از این دست را در خود تشخیص می‌دهند، بلکه می‌توانند در ارتباط با دیگران نیز همدلی زیادی از خود نشان دهند.

هوش هیجانی در کودکان و حتی بزرگسالان باعث به وجود آمدن مهارت‌هایی مثل حل مسئله و مدیریت بهتر در شرایط مختلف می‌شود.

هوش هیجانی در کودکان و نوجوانان باعث می‌شود برای چالش‌های زندگی آمادگی بیشتری داشته باشند. با گذشت زمان، کودکان با هوش هیجانی به بزرگسالانی تبدیل می‌شوند که می‌توانند موقعیت‌های پیچیده را به طور منطقی و آرام مدیریت کنند. 

کودکان با هوش هیجانی از احساسات خود آگاه هستند و آزادانه در مورد آن‌ها صحبت می‌کنند. در عین حال احساسات اطرافیان خود را تشخیص می‌دهند. آن‌ها همچنین می‌دانند چگونه احساسات منفی خود را مدیریت کنند.

حتی زمانی که همه چیز آن طور که می‌خواهند پیش نمی‌رود، رفتار منطقی دارند و زمانی که به چالشی می‌رسند، فعالیتی را رها نمی‌کنند. 

هوش هیجانی در کودکان از خانواده شروع می‌شود، جایی که کودکان الگوهای رفتاری و راه‌های مدیریت احساسات را می آموزند. به طور کلی کودکان از رفتارهای والدین خود کپی می‌کنند.

برخی از کودکان با هوش هیجانی بالا متولد می‌شوند و برخی دیگر می‌توانند آن را از طریق آموزش یاد بگیرند. به عنوان والدین و مربی کودک می‌توانید با تمرین‌های ساده این هوش را در کودک تقویت کرده و باعث رشد مهارت‌های او شوید.

منابع

Emotional Intelligence

EQ vs IQ: Why emotional intelligence will take your kid further in life

6 Tips for Raising an Emotionally Intelligent Child

5 At-Home Activities to Build Emotional Intelligence in Children – Simply Well Balanced

How to Cultivate the Emotional Intelligence in Children | UNICEF Romania